ورود غیرپزشکان به عرصه تشخیص آزمایشگاهی

قانون تشکیل وزارت بهداری و بهزیستی سابق و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر وظیفه این وزارتخانه جهت استفاده از امکانات پزشکی کشور برای ارتقای سلامت مردم تاکید دارد. در راستای این وظیفه یکی از اولویت‌ها تربیت نیروی انسانی کارآمد برای نیل به اهداف فوق بوده است. در سال‌های دور به دلیل کمبود پزشک در برخی مناطق کشور از پزشکان هندی و پاکستانی برای تشخیص و درمان بیماران استفاده می‌شد و به همین دلیل آزمایشگاه بالینی نیز توسط غیرپزشکان اداره می‌گردید. اما به مدد گسترش دانشکده‌های پزشکی در سراسر کشور و تربیت پزشک عمومی و تاسیس دوره‌های تخصصی مختلف، علاوه بر اینکه نیاز کشور به استفاده از پزشکان خارجی رفع شد، تقریبا کلیه اعمال جراحی و خدمات فوق‌تخصصی در داخل کشور امکانپذیر شد و اعزام به بیمار به خارج از کشور که پیشتر یک رویه معمول بود نیز به استثناهایی تبدیل شده است.
دکتر فرید کرمی، نائب رئیس انجمن آسیب شناسی ایران در گفتگو با «مردم سالاری آنلاین» در خصوص ورود دانش آموختگان علوم پایه پزشکی به عرصه ارائه خدمات آزمایشگاه بالینی گفت: یکی از دستاوردهای تربیت پزشک به تعداد کافی، ارتقای سطح مدیریت و تشخیص در حوزه آزمایشگاه بالینی بود. در کشورهای پیشرفته دنیا اداره آزمایشگاه به پزشکان متخصص طب آزمایشگاه (کلینیکال پاتولوژیست) سپرده می‌شود، پزشکانی که پس از گذراندن دوره طب عمومی طی یک دوره تخصصی، تشخیص بیماری از طریق فرآیندهای آزمایشگاهی را فرا می‌گیرند و علاوه بر کسب توان مدیریت فنی آزمایشگاه بالینی، توان ارائه مشاوره تخصصی به پزشک معالج بیمار را دارند.
وی ادامه داد: خوشبختانه در سیر تکوین سیستم آموزش پزشکی در ایران و با تربیت پزشک به تعداد کافی این امکان فراهم شد تا با گسترش دوره تخصصی طب آزمایشگاه پزشکان متخصص در این حوزه به تعداد کافی تربیت شده و به اقصی نقاط کشور اعزام شوند و در حال حاضر به جرات می‌توان ادعا کرد که پزشکان متخصص طب آزمایشگاه (کلینیکال پاتولوژیست) در همه شهرهای کشور حضور دارند و اکثریت آزمایشگاه‌های مراکز دانشگاهی و دولتی و حدود نیمی از آزمایشگاه‌های بخش خصوصی توسط این متخصصان اداره می‌شوند و سالانه کمی بیش از یکصد متخصص جدید فارغ‌التحصیل می‌گردند. به موازات رشد و گسترش دانشکده‌های پزشکی، دوره‌های تخصصی در علوم پایه پزشکی مانند: میکروبشناسی، بیوشیمی، ایمنی‌شناسی، انگل‌شناسی، خونشناسی و ... نیز گسترش یافتند و سالانه فارغ‌التحصیلان زیادی در دانشکده‌های وابسته به وزارت بهداشت، وزارت علوم و همچنین در دانشگاه آزاد تربیت می‌شوند. هدف از تربیت این متخصصان، تدریس، تحقیق و توسعه در رشته مربوطه است اما متاسفانه به دلیل تعدد مراکز و دانشکده‌های تربیت‌کننده دوره‌های علوم پایه و عدم توازن بین تعداد فارغ‌التحصیلان و مراکز دانشگاهی و صنعتی برای جذب ایشان، تعداد بسیار زیادی از این دانش‌آموختگان بیکار هستند و یا شغل متناسب با دانش و آموزه‌های خود را نیافته‌اند. در صورتیکه سیاست‌گذاری مناسب صورت می‌پذیرفت، این دانش‌آموختگان می‌توانستند در حوزه تهیه کیت‌های تشخیصی آزمایشگاهی یا کنترل کیفیت مراکز علمی و صنعتی به کار گرفته شوند و در میانه همه‌گیری مثل کووید ۱۹ در حوزه تحقیقات و تولید واکسن به کار گرفته شوند.
کرمی افزود: متاسفانه به دلیل بیکاری خیل عظیم این متخصصان، از چند سال پیش دانش‌آموختگان علوم پایه پزشکی خواستار ورود به عرصه ارائه خدمات آزمایشگاه بالینی شدند و به دلیل نفوذ زیاد این گروه‌ها در معاونت آموزشی وزارت بهداشت با دست‌بردن در کوریکولوم آموزشی و بدون تغییر ماهوی عنوان "ارائه خدمات" هم به اهداف این رشته‌ها اضافه گردید و یک‌شبه خود را "متخصص علوم آزمایشگاهی" خواندند! در کشورهای پیشرفته دنیا دانش‌آموختگان تک‌رشته‌ای علوم پایه در آزمایشگاه بالینی و در حوزه مربوطه اشتغال دارند که این حضور دارای دو پیش‌شرط است: ۱-گذراندن دوره‌های بالینی برای کسب توان کار در آزمایشگاه‌های بیمارستانی ۲-وجود آزمایشگاه‌های بزرگ که دارای بخش‌های تخصصی و فوق‌تخصصی باشند تا بتواند از حضور این دانش‌آموختگان بهره ببرند.  اما متاسفانه در کشور ما وزارت بهداشت با خلط دو مفهوم طبی ( (Medicalو کلینیکال ( Clinical) این دانش‌آموختگان را بدون گذراندن دوره‌های بیمارستانی، بالینی می‌داند! این مسئله باعث شده که خیل عظیم دانش‌آموختگان علوم‌پایه خواستار دریافت شماره نظام پزشکی و کار در آزمایشگاه‌های بیمارستانی و اخذ مجوز تاسیس آزمایشگاه شوند!
وی همچنین با اشاره به قوانین سازمان نظام پزشکی گفت: به استناد فصل سوم قانون سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران افراد ذیل دارای شرایط عضویت در سازمان می‌باشند: "کلیه اتباع ایرانی پزشک، دندانپزشک، دکتر داروساز و متخصصین و دکترای علوم آزمایشگاهی (حرفه‌ای یا متخصص) تشخیص طبی و لیسانه‌های پروانه‌دار گروه پزشکی به استثناء گروه پرستاران" لذا عضویت دانش‌آموختگان رشته‌های علوم پایه پزشکی در سازمان نظام پزشکی از اساس غیرقانونی است. شورایعالی نظام پزشکی تاکنون در برابر این درخواست غیرقانونی مقاومت کرده از اعطای شماره نظام پزشکی به این دانش‌آموختگان ممانعت به عمل آورده است اما فشارها بر اعضای شورایعالی بسیار زیاد است و هر از گاهی دانش‌آموختگان علوم پایه جلوی سازمان تجمع می‌کنند و متاسفانه حامیان قدرتمندی نیز در داخل وزارت بهداشت دارند!
وی مشکل این دانش‌آموختگان را عدم توازن بین تعداد نیروی انسانی تربیت شده و ظرفیت مراکز دارای شرایط جذب این متخصصان ذکر کرد و گفت: حمایت وزارت بهداشت از ورود این افراد به حوزه آزمایشگاه بالینی از باب اشتغال‌زایی است نه مشکلات تشخیص و درمانی بیماران! در این میانه وزارت بهداشت عملا خود را به بنگاه کاریابی فارغ‌التحصیلان بیکار خود تنزل داده برای اشتغال عده‌ای، وظیفه‌ای را که قانون بر عهده این وزارتخانه گذاشته‌ به فراموشی سپرده است! در حقیقت حمایت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از ورود دانش‌آموختگان علوم پایه پزشکی به عرصه تشخیص آزمایشگاهی، تیر خلاصی است بر دستآوردهای چهار دهه سیاست‌گذاری در تربیت نیروی انسانی متخصص طب آزمایشگاه و اعزام این متخصصان در قالب طرح نیروی انسانی به مناطق محروم! پر واضح است که در صورت تداوم حمایت وزارت بهداشت از این سیاست و در صورت اعطای شماره نظام پزشکی به دانش‌آموختگان رشته‌های علوم پایه، از یک طرف تمایل پزشکان عمومی برای ادامه تحصیل در رشته پاتولوژی افت قابل ملاحظه‌ای خواهد یافت و ضربه‌ای جبران‌ناپذیر بر پاتولوژی به عنوان رشته مادر طب وارد خواهد آمد و از طرف دیگر اداره آزمایشگاه بالینی در اختیار افرادی قرار خواهد گرفت که فاقد دانش و تجربه لازم برای تشخیص آزمایشگاهی و ارائه مشاوره تخصصی به پزشکان هستند و در نهایت دود آن به چشم مردم خواهد رفت.
 گفتگو: سعید تهرانی