ناتل‌خانلری و میراث فارسی

یک شهریور سالروز درگذشت پرویز ناتل خانلری از رجال نامور ادب و فرهنگ ایران بود که همواره به عنوان محقق ادبی، نویسنده، شاعر، مترجم و استاد زبان و ادبیات فارسی است. او تلاش‌های زیادی برای حفظ و احیاء متون کهن زبان فارسی کرده است.
به گزارش ایرنا، خانلری، ادیب نامور و چهره شناخته شده فرهنگی دوران پهلوی مدیر مجله سخن و مدیر موسسه بنیاد فرهنگ ایران، دبیر کل فرهنگستان ادب و هنر ایران، دبیر کل سازمان پیکار با بیسوادی، رئیس پژوهشکده فرهنگ ایران و سابقه وزارت فرهنگ شناخته می‌شود. برای جوانان دهه ۳۰ پرویز ناتل خانلری با مقالات استخوان‌دارش در نشریه «سخن» شناخته می‌شود.
خانواده وی در دستگاه حکومت پهلوی نفوذ داشتند؛ پدر خانلری در وزارت عدلیه کار می‌کرد و سپس به وزارت امور خارجه منتقل می‌شود و در سال ۱۳۰۹ از دنیا می‌رود. پرویز تنها پسر او بود که در سال ۱۲۹۲ شمسی در تهران متولد می‌شود. پرویز بنابر تصمیم پدرش به مدرسه نمی‌رود و با معلم سرخانه دروس مدارس را یاد می‌گیرد. او سه سال اول متوسطه را به صورت متفرقه امتحان می‌دهد و به توصیه بدیع الزمان فروزانفر وارد مدرسه دارالفنون می‌شود در این دوران او به خوبی با زبان فرانسه آشنا می‌شود. وی در سال ۱۳۱۱ وارد دانشسرای عالی و دانشکده ادبیات دانشگاه تهران می‌شو که در آنجا با محمد معین، حسین خطیبی و علی اکبر شهابی و ذبیح الله صفا هم ورودی می‌شود.
منصور رستگار فسایی در کتاب «پرویز ناتل خانلری» برای این چهره فرهنگی ده ویژگی بر می‌شمارد؛ این استاد دانشگاه ناتل خانلری را دارای کمالات عمده در نثر و نظم کهن فارسی، تخصص در زبان فارسی و دستور زبان و عروض و قافیه فارسی می‌داند. او اضافه می‌کند خانلری در ادب و شعر فارسی پیشگام و صاحب‌نظر بوده است و در نظر معاصر نیز «سلطان نثر معاصر فارسی» می‌داند. وی ادامه می‌دهد که خانلری به فرانسه و انگلیسی مسلط بوده و با طراحی موسسات فرهنگی مختلف دانشجویان و محققان را به انجام تحقیق تشویق می‌کرده است. وی در همین رابطه می‌نویسد که خانلری« در طرح نو درانداختن و ایجاد سازمان‌های جدید آموزشی و تحول در شیوه‌های تحقیق و آموزش و پژوهش، خبرویتی خاص داشت به نحوی که در دوران وزرات خود سپاه دانش را ایجاد کرد، کتاب‌های درسی دبیرستانی را متحدالشکل ساخت، آموزش دستور زبان فارسی و زبان‌شناسی و عروض را به نحوی تازه و نو وارد دانشگاه‌ها» کرد.
مصنور رستگار به همین ترتیب نقش برجسته خانلری در کشف و احیاء میراث مکتوب ادبی ایران و نشر آنها را یادآور می‌شود به نحوی که با تلاش‌های او صدها کتاب خطی در اختیار محققان و علاقمندان قرار گرفته است.
ناتل خانلری درباره نویسندگان مختلف عصر خود نظیر صادق چوبک، صادق هدایت، بهار و... نقدها در مجله سخن و دیگر مجلات ادبی آن دوران می‌نوشت که به دلیل نگاه عمیق و دقیق آن مورد توجه افراد و صاحب‌نظران قرار می‌گرفت. برای نمونه خانلری در مقایسه بزرگ علوی و صادق هدایت می‌نویسد: «بزرگ علوی از هر نظر با هدایت تفاوت داشت. ساختمان جسمی او، ساختمان ذهنی او و اعتقاداتش و همه در جهت دیگری بود. هدایت از نظر ساختمان ظاهری مردی بود از طایفه اهل قلم یعنی کسی بود بود که حتی اگر آدمی نمی‌دانست چه کاره است با دیدن قیافه‌اش طبقه اجتتماعی او را تشخیص می‌داد؛ اما بزرگ علوی مردی بود درست به عکس هدایت، با قامتی اندک کوتاه  و صورتی بزرگ و جثه‌ای چارشانه و قوی و در سیمای او به خلاف سیمای هدایت چیزی که نشان دهد این یک مرد نویسنده است وجود نداشت. » خانلری می‌گوید بزرگ علوی را مردی مهربان و از خانواده علما بود در حالیکه هدایت دقیقا برعکس این وضعیت را داشت. خانلری در همین یادداشت یادآور می‌شود بزرگ علوی اولین کسی بوده که ماکسیم گورکی را با ترجمه «شبی در پاییز» به جامعه ایران معرفی می‌کند.