همه چیز درباره کمپ اویغورها

در سراسر چین مسلمانان عمدتا در منطقه سین‌کیانگ (شین‌جیانگ) حضور دارند. مدتهاست که کشورهای غربی دولت چین را به سوء رفتار با این مسمانان متهم کرده و مدعی هستند که پکن "اردوگاه‌های کار اجباری" یا "مراکز بازداشت" گسترده‌ای را در این منطقه به وجود آورده که حتی تا یک میلیون‌ مسلمان در آنها گرفتار سیاست‌های اعمالی هستند. این در حالی است که دولت چین همواره از این مراکز به عنوان مراکزی برای آموزش فنی و حرفه‌ای و با هدف جلوگیری از ترویج افراط‌گرایی یاد کرده است.
به گزارش خبرنگار ایسنا، دولت چین با هدف شفاف‌سازی و اطلاع رسانی درباره این مراکز در قالب طرح "ورود به منطقه مرکزی کمربند اقتصادی جاده ابریشم" از ۱۴ تا ۲۲ ژوئیه اقدام به دعوت از خبرنگارانی از ۲۳ کشور سراسر جهان کرد تا آنها بتوانند در نبود فعالیت خبرگزاری‌های بین‌المللی در منطقه و محدودیت‌های موجود در کشور چین برای رسانه‌های خارجی، تصویر واضح‌تری از این مراکز ارائه دهند و "واقعیت" را بیان کنند.  

اکثر افراد حاضر در این "مراکز آموزشی فنی و حرفه‌ای" اویغورها هستند. اویغورها، اقوام ترک ساکن شمال غربی چین، از دیرباز ساکنان مسلمان استان سین‌کیانگ محسوب می‌شوند که در کتب تاریخی از آن به عنوان "ترکستان شرقی" هم یاد شده است. این قوم علاوه بر سین‌کیانگ در بخش‌هایی از قزاقستان و قرقیزستان نیز حضور دارند و یکی از معروفترین ملل ترک هستند که فرهنگ و زبان آن‌ها پایه سایر زبان‌های ترکی محسوب شده و از اولین ملل ترک‌زبان بوده‌اند که به دین اسلام گرویده‌اند. (۱)
منطقه خودمختار اویغورنشین سین‌کیانگ دارای اهمیت بالایی به لحاظ استراتژیک است. این منطقه با حدود ۱.۶۶ میلیون کیلومترمربع وسعت، بزرگترین استان در چین بوده و دارای طولانی‌ترین خط مرزی بین چین، مغولستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان، پاکستان و هند (در حدود ۵۷۰۰ کیلومتر) می‌باشد. برای هزاران سال اقوام مختلفی دراین منطقه زندگی کرده‌اند و حضور جاده ابریشم در این منطقه باعث برخورد تمدن‌های شرق و غرب بوده است. در سال ۱۸۸۴ دولت مرکزی چین این منطقه را که نام قدیمی‌اش "شی یو" بود به نام "شین جیانگ" به معنی "منطقه قدیمی بازگردانده شده" نام‌گذاری کرد و در اول اکتبر ۱۹۵۵ "منطقه خودمختار شین‌جیانگ اویغورنشین" بنیان نهاده شد. امروز این منطقه شامل ۱۴ شهر و فرمانداری است که مرکز آن "اورومچی" است و جمعیتی بالغ بر ۲۴.۸ میلیون نفر دارد که در بین آنها ۱۲.۶۶ میلیون نفر در روستاها زندگی می‌کنند و بیش از ۱۰ میلیون تن از آنها مسلمان هستند. از نظر تاریخی در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم میلادی، اسلام‌ در سین‌کیانگ رواج یافت. فرهنگ سین‌کیانگ ترکیبی است از فرهنگ‌ چینی و فرهنگ‌ها و سنن اقوام مختلف. در تاریخ، ایالت سین‌کیانگ دروازه ورود و معرف تمدن چینی به غرب بوده که همین امر باعث گسترش عقاید مختلف در این منطقه شده است. هم‌چنین این منطقه به عنوان ورودی بزرگ و اصلی جاده ابریشم به چین، محل تلاقی دنیای غرب و دنیای چینی در نظر گرفته شده است.


این ایالت با وجود چندین کوه، آب و هوای خشک و کم باران و زمین‌های وسیع، سرمنشاء بادهای فراوان است و به لحاظ منابع معدنی، دارای تنوع بسیاری از معادن با ظرفیت‌های زیاد چه به لحاظ گسترش و چه به لحاظ استخراج می‌باشد که تا به امروز ۱۴۲ماده معدنی کشف شده در آن شامل ۸۲ درصد مواد معدنی موجود در چین است که در بین آنها ۹۶ ماده معدنی دارای معادن قابل استخراج تشخیص داده شده و از میان آنها ۱۳ ماده معدنی رتبه اول ذخائر را در چین دارند. در این منطقه هم‌چنین ذخائر نفت، گاز طبیعی، زغال سنگ، مس، طلا، کروم، فلزات نایاب و نمک و مواد غیرفلزی بسیار غنی است. سین‌کیانگ که از جمله شهرهای معروف آن می‌توان به خُتن و کاشغر اشاره کرد، در همین حال با وجود مناظر خاص و جادویی، بستری بسیار مناسب برای اکوتوریسم به حساب می‌آید.(۲)

با سختگیری‌های حکومت مرکزی از یک سو و با گسترش فعالیت‌های تروریستی در جهان و اشاعه اندیشه‌های تکفیری از سوی القاعده و داعش از سوی دیگر، ایالت سین‌کیانگ در سال‌های اخیر چندین بار شاهد ناآرامی و حملات "تروریستی" بوده که حکومت چین گروه‌های اویغور را مسئول این وضعیت خوانده است. در همین راستا دولت پکن از سال ۲۰۱۷ اقدام به ایجاد مراکزی کرده که بتواند در آنها با خوانش‌های بعضا افراطی مبارزه کرده و با دگراندیشان برخورد کند؛ اقداماتی که مقام‌های غربی و سازمان ملل از آن به عنوان نقض حقوق بشر و سرکوب مسلمانان به بهانه مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم یاد می‌کنند.

یکی از مراکز آموزشی با هدف مبارزه با افراطگرایی
دولت مرکزی چین در پیگیری این هدف خود حضور نظامی پررنگی را در منطقه به وجود آورده که با پاسگاه‌های متعدد پلیس با فواصل بسیار کوتاه در سراسر منطقه، شرایط امنیتی و همچنین تاسیس مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای تأدیبی برای افرادی که از نظر آنها تمایل به هرگونه افراط‌گرایی دارند، نمود پیدا کرده است؛ البته "این مراکز تنها در این منطقه تاسیس شده‌اند چرا که مردم دیگر مناطق چین با تهدیداتی مشابه مواجه نیستند."
مقامات چین مدافع این رویکرد خود هستند و در حال حاضر آن را ضروری می‌دانند. در جریان بازدید از این مراکز یکی از مسئولان عالی‌رتبه دولت مرکزی چین در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا درباره آزادی مذهبی در این کشور می‌گوید: همان طور که می‌دانید در چین مذاهب و فرقه‌های مختلفی زندگی می‌کنند. وقتی از عبارت "آزادی مذهبی" سخن می‌گوییم باید بدانید که همه باید با یکدیگر برابر باشند. آزادی و برابری به یکدیگر مرتبط است. شما می‌توانید آزادی مذهبی داشته باشید اما در چارچوب قوانین چین. اگر در حین انجام اقدامات مذهبی قوانین چین را نقض کنید، این غیرقانونی محسوب می‌شود. در مکان‌های عمومی و در ملاء عام حق انجام هیچ‌گونه اعمال مذهبی برای هیچ دینی وجود ندارد. قوانین چین با دیگر کشورها تفاوت دارد؛ شاید در کشوری دیگر شما اجازه انجام اعمال مذهبی و دینی را حتی در فرودگاه داشته باشید، اما اینجا نه. چین یک کشور بسیار بزرگ است که گروه‌های مختلفی از مردم با فرهنگ‌ها و سنت‌های مختلف در آن زندگی می‌کنند. در اینجا غیرممکن است که ما در جاهای مختلف مسجد، کلیسا و معبد بسازیم. این مساله درباره اویغورها هم صدق می‌کند.
مقامات چین که در این سفر از اکثر آنها به عنوان "آقای لی" یاد می‌شد، می‌گفتند افراد به خاطر "جرائم بسیار خرد و کوچک" همچون "داشتن فکر افراطی، دیدن فیلم‌های غیرقانونی از جمله فیلم‌های داعش، به کار بردن الفاظ افراطی و نقض بسیار جزئی قوانین چین"، به این مراکز "بازپروری" می‌آیند. هنگامی که فردی مرتکب یکی از جرائم مذکور شود، افسران پلیس که نظارت دقیق و شدیدی بر شبکه‌های ارتباطی و اینترنت دارند (در چین تنها اینترنت ملی وجود دارد) در مقابل خانه آنها حاضر شده و به آنها دو گزینه ارائه می‌دهند: حضور در دادگاه و یا "انتخاب داوطلبانه" برای حضور در این مراکز که به گفته غربی‌ها مراکز بازداشت یا کار اجباری هستند اما چینی‌ها آنها را مراکزی آموزشی می‌دانند.

پس از ورود در این مراکز افراد هم در کلاس‌های تئوری و هم در کلاس‌های عملی شرکت می‌کنند. در کلاس‌های تئوری‌ آنها زبان چینی و قانون را آموزش می‌بینند. در بخش کلاس‌های عملی افراد به صورت داوطلبانه و براساس توانایی‌هایشان یکی از آموزش‌های فنی و حرفه‌ای را یاد می‌گیرند. این آموزش‌ها شامل رقص، موسیقی، کشاورزی، هتلداری، آشپزی، کودک‌یاری، مکانیک، برق، دامپزشکی، آرایشگری، ماساژ، پاکسازی پوست، درست کردن تخصصی چای، نظافت منزل، گل‌آرایی، میوه‌آرایی و نقاشی هستند. این مراکز کتابخانه، زمین ورزش و زمین بازی هم دارند، اما براساس قانون چین در کتابخانه آنها هیچ‌گونه کتاب مقدس مذهبی یافت نمی‌شود.

به گزارش خبرنگار ایسنا، اکثر افراد حاضر در این مراکز مسلمان هستند، اما در بین آنها از دیگر مذاهب نیز حضور دارند. در این بین بسیاری از آنها می‌گفتند با آموزش‌های ارائه شده اکنون به علم ایمان دارند و دیگر تفکرات افراطی ندارند.
مدت حضور در این مراکز کاملا نامشخص و برای افراد مختلف متغیر است. پس از گذراندن دوره‌های تئوری و عملی پلیس از این افراد سوالاتی می‌پرسد و براساس پاسخ‌ها و ذهن‌خوانی‌هایی که انجام می‌دهد، تصمیم می‌گیرد که فرد از این مراکز "فارغ‌التحصیل" شود یا خیر.

افراد حاضر در این مراکز زندگی می‌کنند و تنها در روزهای آخر هفته اجازه خروج از مرکز و رفتن به نزد خانواده‌های خود را دارند. اعضای خانواده آنها نیز اجازه دارند گهگاه به دیدار آنها در داخل مراکز بیایند. این افراد تلفن همراه نزد خود ندارند اما تعداد انگشت‌شماری تلفن عمومی در این مراکز وجود دارد. محل اسکان افراد در داخل این مراکز به صورت اتاق‌هایی با پنجره‌های حفاظ‌دار، تخت‌های دوطبقه، میز مطالعه، میز ناهارخوری و سرویس بهداشتی و حمام مشترک است. این مراکز عمدتا در حومه شهرها ساخته شده‌اند اما همه شهرهای منطقه سین‌کیانگ مرکز آموزشی ندارند. بعد از فارغ‌التحصیلی تمامی این افراد یا به گفته مقامات چین "دانشجو" که آموزش‌های حرفه‌ای را دریافت کرده‌اند، می‌توانند بروند و در مغازه‌ها، کارخانه‌ها و حتی نهادهای محلی دولتی کار کنند. دولت چین البته آمار دقیقی از این مراکز در کل منطقه سین‌کیانگ ارائه نمی‌کند.

یکی از این مراکز "مرکز آموزش فنی حرفه‌ای بخش ونسو" در شهرستان آکسو (رودخانه سفید) است. این مرکز در آوریل سال ۲۰۱۷ تاسیس شد که شامل ۱۴ کلاس آموزش زبان و ۳۶ اتاق آموزش مهارت است. این مرکز ۱۶ دوره آموزشی در زمینه‌های ساختن کلاه گیس، خیاطی، آموزش تهیه غذاهای محلی، قالیبافی، نانوایی، کشت درختان میوه، تعمیر لوازم برقی، تعمیر اتومبیل و تولید قطعات الکترونیکی دارد. این دوره‌ها به وسیله روش‌های مختلف آموزشی همچون استفاده از معلمان، افراد مطلع و با حضور شرکت‌ها و دانشگاه‌ها ارائه می‌شوند. به علاوه ۹ کلاس برای فعالیت‌های فرهنگی همچون سالن فرهنگی، کلاس نقاشی، کلاس روانشناسی، کافه، کتابخانه، اتاق چای، اتاق تمرین رشته‌های هنری و سالن آرایشی در کنار دو زمین بازی، صحنه اجرا و مرکز سرگرمی در این مرکز وجود دارد.

در کلاس‌های این مرکز قانون و فرهنگ چین و همچنین مهارت‌های حرفه‌ای آموزش داده می‌شود. این مرکز از کشاورزان دعوت می‌کند تا به دانشجویان نحوه کاشت درختان میوه را آموزش دهند. دانشجویان این مرکز اهل بخش ونسو هستند. ظرفیت این مرکز ۵۰۰ دانشجو است اما در زمان حضور هیات رسانه‌ای اعزامی خارجی، بیش از ۳۱۰ دانشجو در آنجا حضور داشتند. تعداد پسرهای حاضر در این مرکز ۲۱۴ تن و دخترها ۱۰۳ تن بودند و رده سنی‌ آنها بین ۲۲ تا ۵۱ سال بود. آنها در آزمون‌هایی از جمله آزمون‌های ضد افراط‌گرایی شرکت می‌کردند. این دانشجویان به این مرکز آمده‌ بودند چرا که تحت تاثیر "افراط‌گرایی" قرار گرفته‌ و در آنجا مقابله با افراط‌گرایی را آموزش می‌دیدند. آنهایی که زبان اصلی و رسمی چین یعنی "ماندارین" را بلد نباشند هم در اینجا یاد می‌گیرند تا بتوانند در زندگی خود از آن استفاده کنند.

در گفت‌وگویی که با دانشجویان حاضر در این کلاس‌ها انجام شد، همه آنها به اتفاق گفتند قبل از آنکه به این مرکز بیایند مسلمان بودند، اما در حال حاضر نه، چرا که مرکز اینگونه به آنها آموزش داده است. براساس گفته‌های "ربی گولی" (Rebi Guli)، مدیر این مرکز، افرادی که از سلامت کامل برخوردار هستند به این مراکز می‌آیند. اگر فرد "مجرم" مریض یا مسن باشد هم معلم به خانه او فرستاده می‌شود.
یکی از این دانش‌آموزان به اسم "بای هتیگول" (Bai Hetigul) ۳۱ ساله گفت: قبلا به مطالبی درباره این‌که چطور یک "مسلمان افراط‌گرا" باشم از طریق رادیو گوش می‌دادم. در آن مطالب به من یاد می‌دادند که مدرنیته را نپذیرم. من در این مرکز یک دانشجوی جدید محسوب می‌شوم و نزدیک به یکسال است که در اینجا هستم. شوهر و دو فرزند دارم که در تعطیلات می‌توانم به خانه بازگردم و آنها را ببینم. بعد از فارغ‌التحصیلی احتمالا در یک کارخانه شغلی برای خودم دست و پا خواهم کرد.
یکی دیگر از این دانشجویان "رستم الیک" (Rustam Alaik) ۲۹ ساله بود که می‌گفت: من کشاورز بودم. حدود یکسال است که به خاطر دیدن فیلم‌های غیرقانونی در اینجا هستم، مسلمان هستم. ما ریش داشتیم و از غیرمسلمانان در این منطقه اصلا استقبال نمی‌کردیم اما الان اصلا به این مسائل باور ندارم.
در سراسر شهرستان آکسو با ۹ شهر، هفت مرکز آموزشی اویغورها وجود دارد.
یکی‌ دیگر از این مراکز "مرکز آموزش فنی حرفه‌ای بخش مویی (Moyu)" واقع در شهرستان "خُتن" (Hotan) است. در اینجا نیز همانند مرکز قبلی افرادی که به صورت "جزیی" قوانین چین را نقض کرده‌ بودند (به تخلفات بزرگ صرفا در دادگاه رسیدگی می‌شد)، نگهداری می‌شدند. این مرکز هم دارای کلاس‌های تئوری و عملی بود. اصلی‌ترین کلاس‌های آن آشپزی، خانه‌داری، الکترونیک، مکانیک، دامپزشکی و غیره بودند و تعداد دانشجویان حاضر در آنجا هم بیش از ۵۰۰ تن بودند که در رده سنی بین ۲۲ تا ۴۵ سال قرار داشتند و هشت تا ۱۰ درصد آنها را زنان و باقی را مردان تشکیل می‌دادند. این مرکز در آوریل سال ۲۰۱۷ میلادی ساخته شد. اکثر کارمندان این مرکز هم اویغور و بیشتر آنها معلم و برخی هم دامپزشک بودند. یک سری مامور هم وجود داشتند که این معلم‌ها را انتخاب می‌کردند.

کلاس مکانیک
شهردار مویی، "آقای محموتی" (Mahmouti) - از برخی مقامات هم تنها با اسم کوچک یاد می‌شد- می‌گفت: این مراکز همانند مدارس معمولی عمل می‌کنند. کلاس‌ها بر مبنای مهارت‌هایی که این بخش به آن نیاز دارد، انتخاب می‌شوند. افراد حاضر در این مرکز در حال حاضر خوشحال هستند اما وقتی ابتدا به اینجا آمده بودند ناامید و سردرگم بودند چرا که به اشتباه هدایت شده بودند.

کلاس آموزش پاکسازی پوست
افراد حاضر در این مراکز برای گذراندن دوره‌های فنی و حرفه‌ای هیچ شهریه‌ای پرداخت نمی‌کنند، در حالی که یک فرد عادی برای دیدن این دوره‌ها خارج از این مرکز باید شهریه بالایی پرداخت کند. هیچ کتاب مقدسی در این مراکز وجود ندارد. آنها هیچ فعالیت مذهبی نمی‌توانند در داخل این مراکز انجام دهند حتی گرفتن روزه، اما وقتی به خانه‌های خود باز می‌گردند می‌توانند هر کاری خواستند انجام دهند.

اما با وجود این مراکز، یک مسجد در شهرستان آکسو و یک مسجد هم در شهرستان ختن وجود دارد.
مسجد "جستگاما" (Jestgama) در اکسو در مه ۲۰۱۷ میلادی با مساحتی برابر با ۵۱۹۹ مترمربع تاسیس شد. بودجه آن را دولت چین تامین می‌کند. این مسجد از نظر تجهیزات بسیار کامل است و دارای کتابخانه، انبار، وضوخانه، سرویس بهداشتی و غسالخانه می‌باشد. به گفته "مهمت احد" (Mehmet Ahad)، امام جماعت این مسجد، بر اساس عقاید اویغورها زنان باید در خانه نماز بخوانند و تنها مردها به مساجد می‌آیند.

مسجد جستگاما
مسجد "کامای" (kamai) در ختن در سال ۱۸۴۸م. ساخته و در سال ۱۹۹۷ بازسازی شده است. مساحت این مسجد ۴۸۱۷ مترمکعب است. براساس مقررات مربوطه، مساجد در سال ۲۰۱۷ میلادی به کامپیوتر، کولر، تاسیسات گرمایشی، گیت‌های بازرسی امنیتی، گاز طبیعی، بسته‌های کمک‌های اولیه، تاسیسات آب آشامیدنی، تلویزیون و کمد تجهیز شدند. "لطف‌الله عبدالرحیم"، امام این مسجد می‌گفت که در عید فطر و  قربان این مسجد به ترتیب به مدت سه و یک روز تعطیل است.

مسجد کامای
"موسسه اسلامی سین‌کیانگ" در اورومچی از دیگر مراکز اسلامی منطقه است. این موسسه در سال ۱۹۸۲ میلادی به تایید کمیته حزب کمونیست حاکم و دولت منطقه خودمختار اویغورنشین رسید. این موسسه توسط کمیسیون قومی (اداره امور قومی و مذهبی) منطقه خودمختار سین‌کیانگ اداره می‌شود. رییس آن شیخ‌ "عبدالرقیب تومونیاز" است. از سال ۲۰۱۲ میلادی ساخت مجتمع جدید این موسسه در مکان جدید آغاز و این ساختمان جدید در ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۱۷ میلادی مورد بهره‌برداری و استفاده قرار گرفت. مجتمع جدید ۵.۷ برابر بزرگتر از مجتمع قبلی است. این مجموعه جدید مساحتی برابر با ۵۰ هزار مترمربع دارد و سرمایه کلی برای ساخت آن ۲۷۹ میلیون یوآن بوده است. ظرفیت این مجموعه ۱۱۰۰ دانشجو (طلبه) است. این مجموعه دارای ساختمان اصلی، کتابخانه، باشگاه ورزشی، استادیوم، سالن غذا خوری، مسجد، خوابگاه دانشجویان و خوابگاه اساتید و کارمندان است. این موسسه در سال ۲۰۱۷ میلادی هشت شعبه در شهرهای کاشغر، ختن، منطقه خودمختار قزل سو قرقیز، آلکسو، تورخان، اورومچی، چانگجی و ییلی تاسیس کرد و ظرفیت خود را به ۱۹۰۰ تن افزایش داد.

موسسه اسلامی سین‌کیانگ
موسسه اسلامی سین‌کیانگ واقع در اورومچی ۱۷ کلاس دارد و ۶۱۳ دانشجو در آن حضور داشتند. برای اخذ مدرک کارشناسی این موسسه دانشجویان باید یک دوره پنج ساله را بگذرانند که طی آن دروس مربوط به مذهب، قانون، ادبیات، تاریخ، زبان عربی، کتاب حدیث و قرآن را آموزش می‌بینند. دروس به زبان‌های ماندارین، اویغوری و عربی آموزش داده می‌شوند. در این کلاس‌ها به مسائل مبارزه با تروریسم، قوانین ازدواج، فرهنگ و ادبیات چین و تاریخ منطقه خودمختار سین‌کیانگ نیز پرداخته می‌شود. دانشجویان هر ماه کمک هزینه‌ای برابر با ۶۰۰ یوآن دریافت می‌کنند و ۹۰ درصد از آنها می‌توانند از بورسیه ۴۰۰۰ یوآنی نیز بهره‌مند شوند. دانش‌آموزان ممتاز ۱۰ هزار یوآن برای سفر به شهرهای پیشرفته‌تر چین همچون پکن هم دریافت می‌کنند.

در قانون چین آمده است که مردم این کشور آزادند تا هر مذهبی داشته باشند و یا به طور کلی به هیچ مذهبی ایمان نداشته باشند اما در هر صورت نباید در معرض عموم آن را به نمایش بگذارند. طبق قوانین چین افراد با هرگونه اعتقاد و باور باید بتوانند به صورت مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر زندگی کنند. چین، دین و سیاست را از یکدیگر مجزا می‌داند اما هر کسی می‌تواند در چارچوب قوانین کشور، آداب مذهبی خود را انجام دهد.