تهران روزی یک میلی‌متر فرومی‌نشیند

کمتر ماهی است که خبری از فرونشستِ زمین در گوشه‌ای از تهران منتشر نشود. چند روزِ پیش نیز زمین در محدوده‌ی بازار فرونشست، و پلیسِ راهور مجبور شد تا راهِ رفت‌وآمدِ خودروها از چهارراهِ سیروس به جنوب و از میدانِ قیام به غرب را ببندند.
به گزارشِ «مردم‌سالاری آنلاین»، هر گوشه‌ای از کلانشهرِ تهران با خطرِ فرونشستِ زمین و ایجادِ فروچاله‌ها روبرو است که نه تنها می‌تواند جانِ شهروندان را بگیرد که می‌تواند با تخریبِ زیرساختها، همچون فرونشست در شبکه‌ی گازرسانی، به بحرانی بزرگ بینجامد.
 
چرا زمین فرومی‌نشیند؟
علتِ کلیِ فرونشستِ زمین، برداشتِ بی‌رویه از آبخوانهای زیرزمینی است که سبب می‌شود زمین از آب تهی شده و به یکباره نشست کند. به دیگر سخن، به علتِ خشکسالی در این سالها و برداشتِ بی‌رویه‌ی آبهای زیرزمینی بخشهایی از زمین که از آنها آب می‌گذشت تهی از آب شدند و خاکهای بالادستی جای این گذرگاهها را گرفتند و بدین علت فرونشستِ زمین رخ داده و می‌دهد.
در پایتخت نیز مهم‌ترین علتِ فرونشستِ زمین مدیریتِ نادرستِ آبهای زیرزمینی است که اگر برداشت از آبهای زیرزمینی سامانمند و برپایه‌ی برنامه‌ریزی‌ِ درست می‌بود و از آبخوانها چنین بی‌رویه برداشت نمی‌شد اینگونه با فرونشستِ زمین و چاله‌های توخالی در شهر روبه‌رو نمی‌شدیم.
 
تهران رکورددارِ بالاترینِ میزانِ فرونشست زمین در جهان
خطرِ زمین‌لرزه در پایتخت یکی از بحرانهای جدی است که می‌تواند زمانی رخ دهد یا رخ ندهد، در حالی که نشستِ زمین در تهران بحرانی است که هر لحظه در حال وقوع است.
پیش‌تر در گزارشی در «مردم‌سالاری آنلاین» به فاجعه‌ی فرونشستِ دشتهای ایران پرداختیم و آوردیم که برپایه‌ی استانده‌های جهانی، اگر فرونشستِ زمین در ناحیه‌ای بیش از چهار میلی‌متر باشد شرایط در آن ناحیه بحرانی به شمار می‌آید و این در حالی است که فرونشستِ زمین در دشتِ تهران به ۱۷ سانتی‌متر افزایش یافته که نشانگرِ شرایطِ فاجعه‌آمیز و بسیاربسیار بحرانی است. همچنین، برپایه‌ی گزارشِ سازمانِ زمین‌شناسی، برخی از نواحیِ تهران، به ویژه در دشتهای غربی و جنوب غربی، روزانه یک میلی‌متر (سالانه ۳۶ سانتی‌متر) نشست می‌کنند که بر این پایه، شوربختانه،‌ تهران رکورددارِ بالاترینِ میزانِ فرونشست زمین در جهان است.
 
حادترین مناطقِ تهران در فرونشستِ زمین
از سالِ گذشته دستِ کم پنج فروریزشِ بزرگ در خیابانهای خیام، مولوی، میدانِ قیام، پیامبر و شهران رخ داده است و با توجه به رشته‌کاریزهایی که از شمالِ شهر تا ری کشیده شده‌اند و نیز مهندسی‌ساز نبودنِ بسیاری از ساختمانها باز انتظارِ فروریزشهایی چنین می‌رود. گفتنی است، منطقه‌ی ۱۸ حادترین منطقه‌ی تهران در فرونشستِ زمین است و در کانونِ نشست جای دارد. این را از ترکهایی که در برخی از خانه‌های آن منطقه دیده می‌شوند می‌توان دریافت. از دیگر مناطقِ شهریِ تهران که خطرِ فرونشست آنها را تهدید می‌کند می‌توان به مناطق ۱۲ و ۱۷ اشاره کرد.
 
آسیبهای نشستهای شهری
نشست در شهر می‌تواند زیرساختها را نابود کند، به شبکه‌های انتقالِ انرژی صدماتی بحران‌زا وارد آورد، راهها را بند آورد و به ساختمانهای مسکونی، تجاری و اداری خسارت وارد کند، چراکه پِیها تابِ فشارهای ناشی از فرونشست را ندارند و این امر سبب می‌شود تا ترکهایی در سرتاسرِ ساختمانها رخ دهد. همچنین دهان باز کردنِ زمین در خیابانها و بزرگراهها می‌تواند جانِ شهروندان را بگیرد.
 
چه باید کرد؟
بدبختانه فرونشستِ زمین بازگشت‌ناپذیر است و امکان جبرانِ آسیبها وجود ندارد، ولی می‌توان با مدیریت و برنامه‌ریزیِ درست جلوی پیشرویِ نشستِ زمین را گرفت، و با پایشِ آبهای زیرزمینی میزانِ وقوعِ نشست را پیش‌بینی و بر پایه‌ی این پیش‌بینیِ علمی از ایجادِ فرونشست پیشگیری کرد. هر چند در این میان باید پرسید با گستردگیِ فرونشستِ زمین در تهران به چه دلیل ۵۰ هزار حلقه چاهِ مجوزدار و به همین تعداد، ۵۰ هزار حلقه چاهِ غیرمجاز، باید در تهران وجود داشته باشد؟!
به هر روی، برای پیشگیریِ از فاجعه‌هایی که فرونشستِ زمین می‌تواند بیافریند باید بخشهای بحرانی و خطرآفرینِ تهران به طورِ مستمر پایش شوند. تهران دستگاههای پایش دارد، ولی این دستگاهها ثابت‌اند، در حالی که برای پایشِ خیابانها و کوچه‌های شهر به دستگاههایی متحرک نیاز است که هنوز خریداری نشده‌اند. این راهکاری کوتاه‌مدت است.
برای بلندمدت نیز نه تنها باید رو به مدیریتِ بهینه‌ی آبهای زیرزمینی آوریم که همچنین باید در برنامه‌های در دستِ تدوین خطرِ فرونشستِ زمین را در کنار خطرهایی همچون زمین‌لرزه و سیل در نظر بگیریم و برنامه‌های راهبردیِ علمی برای رویارویی با آنها تدوین کنیم و نیز سرمایه‌گذاری بر این مخاطره‌ها را هزینه به شمار نیاوریم که صرفه‌جویی و پس‌انداز بدانیم.