تجزیه اوپک به دو بلوک

«اوپک پس از بیش از یک سال اتحاد در حال تجزیه شدن به دو کمپ است»: این جمله نتیجه‌گیری وال استریت ژورنال از مصاحبه‌ای است که با بیژن زنگنه وزیر نفت ایران داشته است. در یک کمپ ایران قرار دارد که از قیمت‌های 60 دلاری نفت حمایت می‌کند و در کمپ دیگر عربستان سعودی و متحدانش‌ قرار گرفته‌‌اند که به دنبال قیمت‌های 70 دلاری نفت هستند. اختلاف جدید در اوپک چه ریشه‌هایی دارد و بازتاب چه چیزهایی در سیاست داخلی و اقتصاد کشورهای عضو این سازمان است؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، از نیمه سال 2014 تا تقریباً اواخر سال 2016 عربستان با دامن زدن به جنگ قیمت‌ها و ارزان‌فروشی در بازار نفت کاری کرد که اوپک از سازمانی برای مدیریت و مهندسی قیمت‌ها در بازار نفت به یک مجمع گفتگو و تبادل نظر تبدیل شود. عربستان با این کار می‌خواست از یک سو به ایران و روسیه ضربه بزند و مانع شکل‌گیری و امضای توافق هسته‌ای ایران با اعضای گروه پنج بعلاوه یک شود و از سوی دیگر، هدفش این بود که صنعت نفت شیل در آمریکا را نابود یا حداقل تضعیف کند تا این صنعت در درازمدت نتواند خطری برای اقتصادهای نفتی خاور میانه باشد.
با این حال، استراتژی عربستان جواب نداد: ایران تضعیف نشد و توافق هسته‌ای به امضا رسید و در ینگه دنیا نیز شرکت‌های فعال در صنعت شیل با هر سختی که شده اُفت شدید قیمت‌های نفت را تاب آوردند و از بازار خارج نشدند. در عوض اقتصاد عربستان روز به روز تحت فشار کسری بودجه ضعیف شد. این عوامل باعث شد تا از اواخر سال 2016 عربستان سیاست نفتی خود را تغییر دهد. اتحاد در اوپک بدین ترتیب رقم خورد و اجرای توافق نفتی 1.8 میلیون بشکه در روز نفتی که در 24 کشور عضو یا غیرعضو اوپک تولید می‌شد را از بازار ناپدید کرد. جنگ قیمت‌ها جای خود را به احیای قیمت‌ها داد و ایران و عربستان علی‌رغم تخاصمات سیاسی که بین‌شان وجود داشت، در بازار نفت راه اتحاد و مصالحه را انتخاب کردند.
اما اکنون که حدوداً 15 ماه از اجرای توافق نفتی می‌گذرد، نشانه‌های شکاف در اوپک آشکار شده است. ایران از یک سو از قیمت‌های 60 دلاری نفت حمایت می‌کند و عربستان از سوی دیگر به دنبال قیمت‌های 70 دلاری است. بیژن زنگنه به صراحت به وال استریت ژورنال گفته است قیمت‌های 70 دلاری نفت به معنای تولید بیشتر نفت شیل آمریکا است. تولید نفت آمریکا رکورد بیشترین میزان تولید نفت این کشور در زمان ریاست جمهوری نیکسون در دهه 1970 میلادی را شکسته و به بیش از 10 میلیون بشکه در روز رسیده است. این افزایش تولید به یُمن پیشرفت تکنولوژی و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت شیل روی داده و آمریکا چنان قدرتی یافته که از خودکفایی نفتی دم می‌زند. زنگنه وقتی از قیمت‌های 60 دلاری نفت حمایت می‌کند در واقع از یک نگرانی استراتژیک و درازمدت سخن می‌گوید: افزایش قیمت‌ها در کوتاه مدت، ممکن است جایگاه درازمدت اوپک در بازار نفت را به خطر بیاندازد. عربستان اما فعلاً منافع کوتاه مدت را بر منافع درازمدت ترجیح داده است.
عربستان به دنبال قیمت‌های 70 دلاری است. مقامات سعودی هیچ‌گاه در ملا عام عنوان نکرده‌اند که چنین قیمتی دلخواه‌شان است اما آن‌طور که وال استریت ژورنال گزارش داده در محافل خصوصی از این حرف می‌زنند که قیمت‌های 70 دلاری، پشتیبانی برای سیاست‌های جاه‌طلبانه اقتصادی و نظامی محمد بن سلمان ولیعهد جوان این کشور خواهد بود. از سوی دیگر هرچه قیمت نفت بالاتر برود، ارزش سهام آرامکو که قرار است 5 درصد آن در سال جاری میلادی واگذار شود، بیشتر خواهد شد. این بدان معناست که خاندان پادشاهی عایدی بیشتری از واگذاری شرکت نفت عربستان خواهد داشت.
قیمت‌هایی که ایران و عربستان به دنبال آن هستند تا حدی بازتاب شرایط اقتصادی آن‌ها نیز است: صندوق بین‌المللی پول گزارش داده که بودجه ایران با نفت 57 دلار و 20 سنتی متوازن می‌شود اما عربستان تنها زمانی از شر کسری بودجه رها می‌شود که قیمت نفت تا حدود 70 دلار به ازای هر بشکه بالا برود.
اجلاس بعدی اوپک ماه ژوئن برگزار می‌شود. زنگنه گفته است اوپک ممکن است در اجلاس ژوئن تصمیم بگیرد که محدودیت‌های ایجاد شده توسط توافق نفتی را از سال 2019 کاهش دهد. اوپک بالاخره باید تصمیم بگیرد که استراتژی خروج‌اش از توافق نفتی چیست. نشانه‌های این استراتژی احتمالاً در اجلاس ژوئن آشکار خواهد شد. هم‌اکنون مشخص شده که دو بلوک متفاوت در اوپک وجود دارد که به دنبال قیمت‌های متفاوتی هستند. این که هر کدام از این بلوک‌ها برای تحقق هدف خود به دنبال چه استراتژی‌ای خواهد بود، هنوز مشخص نیست و باید تا ماه ژوئن صبر کرد.
روس‌ها عنصری اساسی در شکل‌گیری توافق نفتی بودند: آن‌ها موافقت کردند که تولید نفت خود را 300 هزار بشکه در روز کاهش دهند و به این وعده خود نیز عمل کردند. باید دید روس‌ها طرف ایرانی‌ها را می‌گیرند یا به سمت سعودی‌ها متمایل می‌شوند. الکساندر نوواک وزیر انرژی روسیه ماه پیش گفته بود که روسیه از قیمت 64 دلاری نفت رضایت دارد. از سوی دیگر شرکت‌های روسی نظیر روسنفت و لوک اویل نیز از محدودیت‌های توافق نفتی خسته شده‌اند و دوست دارند هرچه زودتر تولید نفت خود را افزایش دهند. این شرایط کفه ترازو را به نفع ایران سنگین می‌کند و این احتمال که روسیه در نهایت به متحد غیراوپکی ایران در بازار نفت تبدیل شود، وجود دارد.