امدادرسانی: ضعف مسئولین، جدیت جامعه مدنی

از همان ساعت اولیه بعد از زلزله ویرانگر کرمانشاه تصاویر غم انگیزی منتشر شد که دل هر بیننده ای را به درد می آورد: انبوه خانه‌هایی که جز آوار و تلی از خاک چیزی از آنها باقی نمانده بود، مردمی آواره و سرمازده و در برخی نواحی داغدار عزیزان از دست داده خود و ویرانی های مرگبار ... اینها همه آن چیزی نبود که در تصاویر می شد به آن پی برد.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، علاوه بر شرایط نامطلوب مردم حادثه دیده، چیزی که به وضوح به چشم هموطنان می خورد عدم آمادگی مسئولین از مدیریت بحران و توان ناکافی هلال احمر برای حضور و امدادرسانی در تمام روستاها و نواحی ویران شده از زلزله  بود. با این همه اما مرور وقایع یک هفته گذشته به همان میزان که قوت و ضعف برخی دستگاههای رسمی در امدادرسانی به زلزله زدگان را نشان داد، توانایی و بلوغ جامعه مدنی ایران در همیاری اجتماعی و نوعدوستی را نیز به نمایش گذاشت.
 
تصاویر و فیلم هایی که خود مردم حادثه دیده از وضعیت مناطق آسیب دیده در شبکه های اجتماعی به اشتراک می گذاشتند و  درخواست کمک داشتند همگی گویای یک نکته بود که از عملکرد ضعیف مسئولین و عدم رسیدگی آنها در خیلی از مناطق اطراف سرپل ذهاب حکایت داشت. فیلم هایی که باعث شد هموطنان در دیگر شهرها و استانها با همراهی افراد مشهور و سرشناس جامعه از اساتید دانشگاه تا هنرمندان و ورزشکاران به وسع بضاعت خود به کمک حادثه دیدگان کردستان اقدام و تلاش کنند تاضعف مدیران را در این ماجرا کمی جبران کنند.
 
گلایه مردم از ضعف امدادرسانی
زلزله‌ای 3/7 ریشتری یکشنبه شب هفته گذشته در استان کرمانشاه رخ داد: این زلزله به هفت شهرستان و‌هزار و 950 روستای استان کرمانشاه خسارت وارده کرد. بنا به آماری که تا پایان هفته منتشر شد، در این زلزله تاکنون بیش از 500 تن کشته و بیش از 10‌هزار نفر مصدوم شده‌اند. 12‌هزار واحد مسکونی به کلی تخریب شده و بیش از 15هزار واحد دیگر نیز آسیب دیده است. خبرنگار اعزامی مردم سالاری به مناطق زلزله زده بعد از گذشت چند روز از ازگله کرمانشاه اطلاع داده است در برخی از مناطق خیلی از مردم هنوز با گذشت ساعت ها بدون امداد مانده اند و در این شرایط بدون چادر و در فضای باز به همراه کودکان که اغلب دچار سرمازدگی شده اند، شب و روز را سپری می کنند. در اسلام آباد غرب که شرایط کمی بهتر از مناطق دیگر است مردم در کنار خرابه خانه های خود آتش روشن کرده اند تا از سرما در امان باشند و برخی از افراد این منطقه با گلایه گفته اند «بعد از گذشت چند روز از زلزله حتی یک مسئول به ما سر نزده است چه برسد به اینکه کمکی به ما شود». اگر چه در مرکز اصلی این بحران یعنی سرپل ذهاب و روستاهای اطراف نیروهای امداد از همان ساعات اولیه اقدامات را شروع کرده اند اما اعتراضات مردم و شواهد نشان دهنده حضور کمرنگ امدادگران هلال احمر در برخی از مناطق آسیب دیده است. در قسمتی از منطقه حادثه دیده یک پدر که فرزند شانزده ساله خود را از دست داده بود با گلایه از حضور دیر موقع امدادگران با شیون و گریه می گفت:«اکر کمی زودتر می رسیدند جگر گوشه ام الان زنده بود». عملکرد ضعیف مدیران بحران و هلال احمر و پخش غیر اصولی اقلام ضروری مانند چادر و پتو و آب شرب در ساعات و حتی روزهای اول باعث شد مردم منطقه اعتراض خود را هنگام گفت و گوی کوتاه حسن روحانی با آنها بروز دهند تا جایی که مامورین حفاظت شروع به آرام کردن جو کردند.
 
جای خالی برخی مسئولین
علاوه بر ساکنین مناطق بحرانی که وضعیت امدادرسانی را نامناسب می دانند، نماینده مردم کرمانشاه نیز وضعیت امدادرسانی به زلزله زدگان را نامطلوب می داند و از شرایط موجود در حوزه انتخابیه اش گله مند است . سیدقاسم جاسمی روز پنج شنبه در گفتگو با رسانه ها از کمبود امکانات و ضعف مدیریت در این مناطق خبر داد. وی همچنین اطلاع داد بعد از گذشت چهار روز از زلزله اصلی هنوز به برخی از روستاها حتی خدمات نرسیده است و گفت روستاییان نباید مورد غفلت قرار بگیرند.
«متاسفانه به دلیل نبود فرماندهی واحد, کمک های مردمی و امکانات با ناعدالتی توزیع شده و همچنین ضعف در توضیع دیده می شود. با وجودی که وزیر کشور رییس ستاد حوادث غیرمترقبه و بحران هستند، اما متاسفانه تنها با سفری یک روزه به استان، مردم داغدار و آسیب دیده را با مشکلات شان تنها گذاشت».
جاسمی همچنین یادآور شده که اگرچه هلال احمر، سازمان اورژانس و نیروهای مسلح نهایت اهتمام و تلاش خود را برای کمک به زلزله زدگان به کار می برند، اما قرائن نشان می دهند که متاسفانه مدیریت بحران خود دچار بحران شده است!
 
از در بسته فرمانداری ها تا فیلم ضرب و شتم!
 
« ما از وزیر کشور توقع حضور مداوم در این مناطق را نداریم، اما انتظار می رود به فرمانداری ها دستور دهد مایحتاج مورد نیاز مردم را تامین کنند زیرا متاسفانه برخی از آنها رفتار مناسبی با مردم ندارند».
بعد از گذشت چندین روز از زلزله، نماینده مردم کرمانشاه در مجلس شورای اسلامی از وزارت کشور خواسته است با توان و جدیت بیشتری در این مناطق حضور و این معضل را مدیریت کند، چرا که اغلب زلزله زدگان از نحوه توزیع امکانات ناراضی و نگران هستند. جاسمی ضمن انتقاد به عملکرد این وزارتخانه خواستار توجه بیشتر مسئولین دولتی به اولویت همدلی و همدردی با زلزله زدگان شده است.
علاوه بر رفتار نامناسب برخی فرمانداری ها با مردم که نماینده کرمانشاه از آن خبر داده، انتشار فیلم کوتاهی در شبکه های اجتماعی باعث رنجش شدید کاربران شبکه های اجتماعی شده است. در فیلم مورد اشاره، یک مامور نیروی انتظامی که لباس خدمت بر تن دارد با برخوردی زننده اقدام به ضرب و شتم و سیلی زدن به مردمی می کند که هنوز در تامین مایحتاج اولیه خود دچار مشکل هستند! این فیلم که به سرعت در فضای مجازی پخش شد واکنش شدید مردمی را بدنبال داشت تا جایی که رسانه های خارج از کشور نیز به آن پرداختند. در این فیلم چند نفر مرد و زن که برای تهیه چادر و پتو نزدیک یک ماشین حمل اقلام آمده بودند بدون اینکه اتفاق خاصی بیفتد توسط یک مامور نیروی انتظامی مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و با ضربات سیلی آنها را به عقب می راند. محمود صادقی نماینده مجلس دهم که آخرین روزهای هفته گذشته به همراه جمعی از اعضاء کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس راهی نواحی زلزله زده شده بود، در گفت و گو با «مردم سالاری آنلاین» با ابراز تاسف از این برخورد خواستار آموزش های بیشتر به پرسنل نیروی انتظامی برای حضور و نقش آفرینی در شرایط بحرانی شده است:
«به طور کلی، ما هنوز یاد نگرفته ایم که در شرایط بحران و حادثه با خونسردی و مهربانی با همدیگر رفتار کنیم و شاید آن چیزی که برای زلزله زده ها در این شرایط بسیار مهم است و شاید مهم تر از آن مواد غذایی و کمک هایی که باید به دست آنها برسد، برخورد محبت آمیز نهادها و مسئولین است. متاسفانه ما اگر هم با دیده مردم بخواهیم به این مساله نگاه کنیم، بالاخره ممکن است هجوم بیاورند برای گرفتن مواد غذایی و باید در این شرایط به آنها حق بدهیم!».
 
فضای مجازی و همیاری اجتماعی
 
فیلم های غم انگیزی که هر لحظه در شبکه های اجتماعی منتشر شدند و از کمبودها و مایحتاج ضروری حکایت داشتند، باعث همبستگی موثر اجتماعی در کشور شد. خانم جوانی به نام «اکرم» یکی از افرادی است که در این زلزله زیاد دچار صدمه و مشکل خاصی نشده است. او به «مردم سالاری آنلاین» می گوید خانواده اش نیز در سلامت به سر می برند و فقط پدرش را برای مداوای سرپایی به بیمارستان برده اند. او یکی از کسانی است که با مراجه به بیمارستان، فضای تخریب شده و مشکلات مصدومان فیلمی را به ثبت رساند و سریعا در شبکه های اجتماعی به اشتراک گذاشت و از مردم درخواست تجهیزات اولیه کرد:
«وقتی در راه بیمارستان وضعیت مردم و زندگی شان را دیدم هم خوشحال بودم که خدا ما را نجات داده و هم غمگین از وضعیت مردمم بودم. در راه و در بیمارستان کمبود نیرو و لوازم بشدت باعث جو بد روانی در میان مردم شده بود. از انجایی که اطمینان کامل داشتم که با ارسال این فیلم در گروه های تلگرامی که عضو هستم می شود از مردم مهربان کشورم درخواست کمک کنم، بدون تعلل، سریع این فیلم را ارسال کردم که بعدتر فهمیدم در قسمت پربازدید های اینستاگرام هم قرار گرفته است و مردم زیادی پیام من را شنیده و دیده اند».
اکرم می گوید بعد از ارسال این فیلم کوتاه بلافاصله چندین پیام از تهران و شیراز و یکی از شهرهای مازندران دریافت کردم و حتی یکی از اهالی سینما برای کمک با من در تلگرام تماس گرفته بود.
 تک تک این تصاویر منتشر شده در فضای مجازی باعث بوجود آمدن همیاری مردمی به همراه نیروهای دولتی و نظامی از جمله سپاه و ارتش شد و در همه شهرها و روستاها و در هر کوی و برزن ایستگاه های دریافت کمک های نقدی و غیر نقدی مردمی ایجاد شد. در مقابل سازمان انتقال خون نیز با اینکه اعلام شده بود یک گروه خونی نیاز مبرم مردم منطقه است ولی مردم در سراسر کشور با ایجاد صفوف طولانی آماده اهدا با گروه های مختلف خونی بودند. در فضای مجازی از افراد عادی گرفته تا هنرمندان، ورزشکاران و سیاستمداران هرکس به نوبه خود مشغول جمع آوری کمک هایی برای ارسال به غرب کشور بود. علی دایی اسطوره ورزشی نیز با اشتراک گذاشتن یک فیلم و عکس که در آن شماره کارتی را قرار داده بود، از هموطنان در سراسر کشور درخواست همیاری کرده و این همیاری باعث شد سیل کمک های نقدی و غیرنقدی مردمی سرازیر شود و چندین بار سوله ای که شهریار ایران برای تهیه اقلام ضروری در نظر گرفته بود توسط مردم پر و خالی شود و خود او هم با جمع آوری تمام مرسولات به مناطق صفر مرزی و روستاهایی که کمتر مورد توجه مسوولین قرار گرفته بود رفت. علاوه بر علی دایی، دکتر صادق زیباکلام نیز با قرار دادن شماره کارت بانکی شخصی خود در شبکه اجتماعی اش در کمتر از دو روز مبلغی بالغ بر یک میلیارد تومان جمع آوری و با حضور در مناطق زلزله زده، در حال بررسی چگونگی هزینه کرد این مبالغ برای مردم مصیبت دیده است. در لا به لای تمامی فیلم و عکس هایی که در تلگرام و اینستاگرام پخش می شد و از کمبودات امکانات لازم برای زلزله زدگان حکایت داشت، یک صدای ضبط شده در تلگرام مورد توجه خیلی از مردم قرار گرفت. این «ویس» که در آن گفته می شد مصدومان زلزله از مناطق حادثه دیده با هواپیما و بالگرد به تهران انتقال داده شده اند و همراهان این مصدومان روبروی بیمارستان امام خمینی(ره) درخیابان قریب و در مهانسرای حضرت جواد الائمه اسکان داده شده اند نیاز به غذاهای گرم دارند، بشدت مورد توجه هموطنان قرار گرفت. در نزدیکی این بیمارستان خانم "فریده سجودی" که از شهرستان لاهیجان راهی تهران شده نیز به «مردم سالاری آنلاین» می گوید که با توجه به وضعیت زلزله زدگان دشت ذهاب، تصمیم گرفته امسال نذر خود را تقدیم زلزله زدگان کند:
«من هرساله روز بیست و هشتم ماه صفر نذر شله زرد دارم و این نذر از کودکی در خانواده ما مرسوم بوده است؛ یک شب که در تدارک مواد لازم برای تهیه شله زرد بودم، در تلگرام این پیام برایم آمده بود و با گوش دادن به آن تصمیم گرفتم به تهران بیایم و نذر خود را به هموطنان زلزله زده که همراه عزیزانشان در بیمارستان هستند اهدا کنم. بعد از اینکه تصمیم خود را گرفتم با یکی از اقوامم در تهران تماس گرفتم و ماجرا را با آنها در میان گذاشتم و جالب بود آنها هم پیام را شنیده بودند، به منزل اقوامم در تهران آمدم و با کمک آنها شله را تهیه کردیم و به اطراف بیمارستان امام خمینی رفتیم و نذر خود را ادا کردم».
 
همبستگی با زلزله زدگان در پایتخت
 
از نخستین ساعات پس از زلزله خبرهایی حاکی از این بود که شدت صدمات و مجروحیت برخی از زلزله زدگان اعزام آنها به بیمارستان های تهران را ناگزیر می کند. طی روزهای گذشته تعدادی از مصدومین با انتقال هوایی از کرمانشاه به تهران و بیمارستان های امام خمینی (ره) و چند بیمارستان دیگر منتقل شده اند.
طی ساعات دو تا چهار بعد از ظهر هر روز بسیاری از مردم برای احوالپرسی و عیادت به بیمارستان امام خمینی و بیماران بستری شده در بخش های تخصصی آن مراجعه می کنند. ازدحام در اطراف بیمارستان تا ساعات ابتدایی شب ادامه دارد و حتی تا ساعت هفت غروب صف ماشین ها در اطراف بیمارستان بسیار چشمگیر است.
در خیابان مجاور بیمارستان، همراه سرای بیمار جواد الائمه (ع) در خیابان قریب که توسط شهرداری منطقه شش تهران دایر شده نیز پذیرای خانواده بیماران و مصدومین زلزله در پایتخت است.
نخستین چیزی که از دور جلب توجه می کند جمعیت قابل توجهی است که در پیاده رو جلوی مهمانسرا تجمع کرده اند: فردی سینی به دست که پر از بسته بندی سمبوسه بود جلو آمد و به سمت درب ورودی رفت و سینی را توسط فردی که جلوی درب ایستاده بود به داخل فرستاد. ماشینی ایستاد و چندین بسته پتو با یک مارک معروف را خالی کرد و در پیاده رو چید. بخشی از پیاده رو بسته های آب معدنی که مردم آورده بودند روی هم سوار بود. هر طرف را نگاه می کردم پر از اهدایی مردمی بود که در شرایط سخت هموطن خود را تنها نگذاشته بودند. در مدتی که جلوی مهمانسرا بودم مردم از غذاهای نذری و ساندویچ گرفته تا چادر و پتو را در پیاده رو به سمت همراه سرا منتقل می کنند.
اینها قطعاتی از یک پازل با دو تصویر خوشایند و ناخوشایند هستند؛ یکی از دو تصویر، تصویر ناخوشایند عدم آمادگی دستگاههای رسمی برای مواجهه با بحران و امدادرسانی موثر که البته تنها استثنای این گزاره تا این لحظه حضور و عملکرد موثر ارتش بوده است و تصویر دیگر، تصویر زیبای نوعدوستی و کنشگری داوطلبانه و بی ادعای مردم ایران برای یاری رساندن به همنوعان و هموطنان خود است. همان مردمی که بار سنگین دفاع مقدس را هم البته نفر به نفر و دوشادوش یکدیگر از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب ایران با هم تقسیم کردند و پیش بردند تا در نابرابرترین جنگ تاریخ به پیروزی رسیدند و امروز، همان باورها و همان روحیه در شکلی تازه با فعالیت های خودجوش و بی ادعا در یاری به مردم دیاری است که طی دفاع مقدس هم در خط مقدم بودند.
به رغم تلاش وسیع و ایثارهای چشمگیر مردم برای کمک به زلزله زدگان، البته هنوز شرایط زلزله زدگان مناسب نیست و با توجه به پیش بینی هواشناسی از آغاز بارش برف و باران طی روزهای آینده باید قدم های بسیاری برای زلزله زدگان برداشت تا بیش از این دچار رنج و صدمه نشوند. اما مرور آنچه تا اینجا در شبکه های اجتماعی ثبت شده نشان می دهد که باز هم باید به همیاری های اجتماعی امید داشته باشیم!
گزارش : نیما حسینی