تراریخته ها چه نوع محصولاتی هستند؟

با انتخاب عیسی کلانتری برای ریاست سازمان محیط زیست در دولت دوازدهم ،‌عزم وی برای گسترش کشت و تولید محصولات تراریخته در اولین نشست خبری وی به صورت علنی اعلام شد.اما بعد از این نشست خبری و انعکاس آن در خبرگزاریهای مختلف ،‌صداهای مخالفی برای کشت و گسترش تراریخته ها ،از سمت کارشناسان و صاحب نظران به گوش رسید تا جایی که منجر به قرائت تذکر 69 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی درباره ی تولید و مصرف محصولات محصولات تراریخته در نشست علنی مجلس شد که طی این تذکر خواستار کنترل واردات ،‌ رهاسازی ،‌تولید و مصرف محصولات تراریخته شدند. همچنین علی اکبر ولایتی (مشاور رهبر معظم انقلاب) در سخنانی صریح نسبت به رهاسازی محصولات دست ورزی ژنتیک شده (‌تراریخت) و آثار شوم آن بر حیات سرزمین ایران اعلام نظر کرد. وی گفت " وارد شدن به این چرخه ،‌سرنوشت زیست محیطی کشور را به ناکجا آباد حواله کردن است ".
گیاه تراریخته به گیاهی گفته می­شود که ساختار ژنتیکی آن از طریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته باشد. این تغییر معمولا جهت بهبود مقاومت گیاهی و برای بهبود عملکرد گیاه و بهره وری کشاورزی صورت می­گیرد. غالبا هدف این نوع از مهندسی ژنتیک انتقال یک یا چند ژن مفید و مقاوم به گیاهان دیگر است که می­تواند برای گیاه جدید ویژگی خاصی را به همراه داشته باشد . مراحل تولید گیاهان تراریخته به صورت مختصر به شرح زیر است :1 – یافتن صفات تازه ،‌2 – دستیابی به ژن ها ،‌3- الحاق ژن تازه به ژنوم گیاهی ،‌4 – دالان های رشد و گلخانه های خودکار،‌5 – کاشت با تراکتور هوشمند ،‌6 – زمان آشکار شدن ژن ها فرا می­رسد .مثلا یک ژن مقاوم به باکتری یا ویروس خاص که می­تواند گیاه را بیمار نمایند را به صورت گسترده در گیاهان تکثیر می­دهند تا محصولی با صفات دلخواه تولید شود .
باکتری ها و ویروس هایی که از نظر کشاورزان و برخی از سیاستمداران در امر تغذیه یک جور مزاحم برای کشت و کار به شمار می­آیند و قسمتی از این تحقیقات در جهت افزایش مقاومت گیاهان در برابر آنها می­باشد ،‌در حقیقت محافظین طبیعی برای اکوسیستم هستند تا یک گونه به صورت گسترده یک سرزمین را به اشغال خود در نیاورد و اجازه زندگی به سایر گونه های گیاهی را نیز بدهد و اگر این موجودات به هر دلیلی از چرخه حیات و تکثیر گیاهان خارج شوند فیدبک های منفی زمین و خاک که در جهت حفظ سایر گونه ها همواره انجام می­شده است از بین می­رود و نتیجه چیزی به جز نابودی گونه های دیگر و از بین رفتن خودتنظیمی شگفت انگیز زمین نخواهد بود. دستکاری ژنتیک گیاهان یک تهدید بزرگ برای اکوسیستم است و گیاهانی که در مورد یک عامل بیماریزا مقاوم شوند ممکن است  به صورت ناخواسته حامل ژن های غیر مفید هم باشند و گیاهان تراریخته وقتی از آزمایشگاه به زمین منتقل می­شوند تا حدود زیادی گسترش و جمع آوری و پاکسازی آنها غیر قابل کنترل خواهد بود و می­توانند تهدیدات بالقوه ایی برای زندگی سایر جانداران باشند . به غیر از تمام شبه هایی که در خصوص سرطانزا و غیر بهداشتی بودن این محصولات وجود دارد باید نکات مهم زیر نیز در نظر گرفته شود.
تغییر کاربری زیستگاه ها و کاهش تنوع زیستی برای تولید محصول تراریخته :مثلا در مورد تراریزش برنج ایرانی باید به این موضوع توجه نمود که این محصول در حال حاضر به صورت طبیعی در نوار شمالی کشور به صورت گسترده کشت می­شود و در بسیاری از مناطق زمین را برای کشت این محصول تغییر کاربری داده اند تا زمین بیشتری زیر کشت برود و همچنین محصول بیشتری برداشته شود . اما آیا در صورت موفقیت در تراریزش برنج ایرانی و تولید انبوه و بدون مانع برای آن ،‌توان اکولوژیک منطقه هیرکانی در نظر گرفته می­شود ؟ آیا وضعیت اکوسیستم در حال زوال نوار شمالی کشور با سرعت بیشتری به سمت نابودی نمی­رود؟ و حتی در صورت کاشت این نوع برنج در مناطق دیگر ایران ،‌آیا منابع آبی کافی برای تولید این محصول که به زمینی اشباع از آب نیاز دارد ؛ ‌وجود دارد؟ و یا اینکه باید متوسل به انتقال آب شد ؟ و بحران آب با شدت بیشتری به  سمت ویرانی زمین هایی که اصلا به صورت ذاتی توان کشت برنج را ندارند نمی­رود؟ البته این در مورد هر نوع از گیاهی تراریخته ایی که با اهداف تولید غذای بیشتر و وخود کفایی تولید می­شود نیز صدق می­کند و هر نوع گیاهی بسته به تاب آوری سرزمین و در حد و اندازه های توان اکولوژیک باید تولید شود.
تولید واکنش های آلرژی زا در انسان : در فرایند تولید ممکن است پروتئین های جدیدی در گیاه ساخته شوند که در بدن انسانها آلرژی بوجود بیاورد و یا مقاومت عوامل بیماری زای بدن را در برابر آنتی بیوتیک افزایش بدهد همچنین تراریخته ها گرده افشانی می­کنند و می­توانند گسترده شوند و خالص کردن کشاورزی ارگانیک از این ژن ها تقریبا غیر ممکن است وهمینطورعلف کش ها در کشت تراریخته به صورت بی رویه مورد استفاده قرار می­گیرند .
فائو معتقد است که فرار یک ژن تراریخته می­تواند توسط یک ارگانیسم به سایر اعضای گونه و یا حتی به گونه های دیگر هم منتقل شود و ژن هایی که توسط تراریخته ها معرفی می­شوند استثنا نیستند و تراریخته ها می­توانند ژن های خاموش را به صورت تصادفی فعال کنند همچنین این ژن ها می­توانند جایگزین گونه های بومی و وحشی شوند و ارگانیسم های داخلی جانوران را تحت تاثیر قرار داده و آنها را در معرض خطر نابودی قرار دهند . به هر صورت ارزیابی ها به صورت کامل انجام نگرفته و اطلاعات متناقض است که باعث عدم اطمینان در مورد مزایا و آسیب های احتمالی است و در صورت وجود هر ریسکی این گیاهان باید ازغذای افراد جامعه حذف شوند.
به گفته ی رییس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت : "هنوز تحقیقات جهانی در خصوص تاثیر مصرف محصولات تراریخته بر روی سلامت جامعه انسانی نهایی نشده است و کل دنیا در حال آزمون و خطایی است که بسیاری از کشورها از آن بر روی سلامت شهروندانشان حذر می­کنند " و این در حالی است که رییس سازمان محیط زیست کشور به عنوان متولی محیط زیست که باید حامی زندگی سالم و بدون ریسک برای افراد جامعه باشد به صورت علنی از تراریخته ها حمایت می­کند .  یکی از حقوق شهروندی ،‌دسترسی به منابع غذایی سالم و مطمئن است و یکی از مزایای اولیه ایی که از این حق باید بدست بیاید ، دادن اطلاعات و برچسب گذاری محصولات تراریخته است تا مصرف کنندگان با حق انتخاب ، از غذای سالم استفاده کنند .
در رابطه با اهمیت تغذیه مردم که جزء الویت های هر دولتی هست باید با توجه به الگوی مصرف غذا و سیستم بسته بندی و پخت سنتی که باعث تولید پسماند زیادی در کشور می­شود؛ بهتر است برای تامین غذای افراد جامعه به راههای بهتری مانند اصلاح الگوی مصرف ،‌تغییر سیستم پخت و پز بدون دور ریز ،‌ فرهنگ سازی در خصوص نوع مصرف و تغییر دیدگاه افراد جامعه در مورد مصرف غذا متوسل شد نه اینکه توان اکولوژیک و منابع آبی که به دلیل انتقال و سدسازی در آستانه نابودی قرار گرفته است را به اجبار وادار به تولید گیاهانی کرد که نیروی خودتنظیمی از آن گرفته شده است و در این بین برای تامین غذا باید کشاورزی پایدار غیر تراریخته و اصلاح روش های آبیاری که به بهبود وضعیت آب و خاک کمک می­کند ؛‌تقویت شود.
بنا بر تخمین انستیتو بین المللی استکهلم نیمی از غذای تولید شده در کل جهان در فاصله بین مزارع تا فروشگاهها گم یا دور ریخته می­شوند و یا توسط مصرف کنندگان هدر می­شوند و این در حالی است که با این مقدار پولی که  دور ریخته می­شود می­توان سیستم تولید و مصرف را بهبود بخشید.سخن آخر اینکه تراریخته ها در کل جهان مورد تردیدند و حفاظت از سلامت محیط زیست و تمام جانداران ساکن اعم از انسان و حیات وحش به عهده ی سازمان محیط زیست است و ورود نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی به بحث تراریخته ها نشاندهنده ی نگرانی عموم مردم از مصرف این محصولات است.
گزارش : ساغر شمسی