آیا قطر به آغوش کشورهای عربی بر می گردد؟

قطع روابط کشورهای عربستان، امارات، بحرین و مصر با قطر، خبری بود که مانند بمب در مجامع سیاسی ترکید. حمایت از تروریسم که این روزها به فریضه ای ایدئولوژیک تبدیل شده، بهانه این کنش دیپلماتیک بود.
 به گزارش پایگاه خبری فریادگر، اینکه کشورهای قطع ارتباط کننده، چقدر در صدور تروریسم نقش داشته و دارند مساله دیگری است. اما این کشورها با بستن مرزهای زمینی، دریایی و هوایی خود، شبه جزیره قطر را به یک جزیره تبدیل کردند. جزیره ای که حالا تنها راه دسترسی اش به جهان آزاد مرزهای کشور ایران است. این موضوع فرصتی برای ایران ایجاد خواهد کرد که بتواند با توجه به موقعیت ژئواستراتژیک خود، زنجیر کشورهای حوزه خلیج فارس را بگسلد. زنجیری که پس از اعلام خروج عمان و قطر از «شورای همکاری خلیج فارس» بسیار متزلزل و ناپایدار است.
واکنش سریع ایران به تحولات امروز و توییت های مسئولان سیاسیت خارجی کشور، نشان از این دارد که قدر این موقعیت به خوبی دانسته شده است. در صورت ادامه همین روند تحولات آینده در چند سطح قابل بررسی است.
سطح اول بررسی ادامه حیات شورای همکاری خلیج فارس است. شورایی که با قیمومت عربستان و حمایت دول غربی برای جلوگیری از نفوذ ایران و عراق (در زمان صدام) تشکیل شد را خروج عمان و قطر و سفت و سخت نبودن امارات و کویت از سوی دیگر به شدت دچار تزلزل خواهد کرد.
با تحولات جدید تنها کشورهایی که در مواضع قبلی باقی خواهند ماند عربستان و بحرین هستند که عدم توازن بین دو کشور، عملا کارکرد شورایی را مخدوش و روابط را به وابستگی یکطرفه تقلیل خواهد داد. البته عربستان پس از روی کار آمدن ترامپ با بزرگ جلوه دادن خطر ایران برای منطقه، سعی در ایجاد شکل جدیدی از ارتباط بین کشورهای عربی به سرکردگی خود، برای فشار به ایران داشته است، رابطه ای که بدون چون و چند باشد و در سیاست خارجی، همراهی مطلق با عربستان سعودی را تضمین کند، لذا خروج قطر از این دایره قابل پیش بینی بود. قطر در منطقه جزو قدرت های اقتصادی به حساب آمده و سیاست خارجی مستقلی را در سال های اخیر پیش گرفته است. به لحاظ رسانه ای شبکه «الجزیره» یکی از پربیننده ترین رسانه های عرب زبان امروز را در اختیار داشته و سرمایه گزاری های بسیاری در جهات جذب توریسم از طریق میزبانی جام جهانی انجام داده است، از طرف دیگر منابع زیر زمینی و قدرت پولی این کشور به قطر انتخاب های بیشماری را در جهت سیاست خارجی و طرفین معامله می دهد. پس دور از ذهن نیست که روش پدرخواندگی عربستان که بر سنت قبیله ای برادر بزرگتر استوار است در مورد قطر که هر روز بیشتر به سمت مدرنیزاسیون حرکت می کند را اقناع کند. البته این موضوع منحصر به قطر نیست و می توان پیش بینی کرد در آینده ای نه چندان دور امارات و مصر گزینه بعدی خروج از این وابستگی یکطرفه باشند. تجربه نشان داده این دست ائتلاف ها، در دنیای امروز به هیچ عنوان قابل اتکا نخواهند بود.

در سطح دوم و مساله سوریه، به دلیل حمایت مالی قطر از گروه های مسلح در سوریه احتمالا پس از این شاهد درگیری بین گروه های تحت حمایت عربستان و قطر خواهیم بود. البته دور از ذهن است که قطر به سرعت، همپیمان سوریه و بشار اسد شود، اماتوجه به این نکته که ترکیه یکی از همپیمانان قطر محسوب می شود، احتمالا قطر را در مناقشه سوریه از عربستان دور خواهد کرد. با دور شدن قطر به عنوان یکی از مهمترین تامین کنندگان مالی گروه های مسلح، طبیعتا قدرت تاثیرگزاری و نفوذ عربستان و در پی آن گروه های تروریستی در مقابل نیروهای حامی اسد کاهش خواهد یافت. با ادامه روند فعلی احتمال پیوستن قطر به ائتلاف ایران، ترکیه و روسیه دور از ذهن نخواهد بود.

در سطح سوم، به نظر می رسد ایران می تواند با هوشیاری هر چه بیشتر به سرعت روابط با قطر را گسترش دهد. قراردادهای همکاری در زمینه های مختلف اقتصادی، تجاری و البته امنیتی (با توجه به اینکه ایران اکنون تنها راه قطر برای ارتباط با دنیای خارج است) می تواند به نفع هر دو کشور در جریان باشد. ایران می تواند همه مرزهای خود را به روی طرف قطری باز کرده و امکاناتی را که قطری ها از سه کشور همسایه می گرفتند در اختیار این کشور قرار دهند. با توجه به ورود بیش از 90 درصدی مواد غذایی به قطر از مرز عربستان، این ایران است که می تواند به راحتی جایگزین کشورهای همسایه قطر شود. این مهم برای توسعه بندرگاهی و تجاری در روزهای سخت اقتصادی ایران، فرصت های بی بدیلی می دهد. حفاظت از منافع قطر توسط ایران، می تواند در خروج کشورهای بعدی از ناتوی قبیله ای عربی (امارات و مصر) موثر باشد.
از طرفی حمایت ایران از قطر، با توجه به موقعیت استراتژیک این کشور در همسایگی سه کشور جنوبی می تواند در آینده، برای ایران پیامدهای کمتری داشته باشد. پیش از این، دوستی سابقه دار با کویت و عمان، توانسته بود در بزنگاه های مهم به کمک ایران بیاید. پس از اشغال سفارت عربستان و برگشتن ورق به ضرر ایران، این اولین فرصت برای منزوی کردن عربستان در منطقه و پیشبرد اهداف سیاست خارجی کشور است.
در نهایت به نظر نمی رسد که کار اتحاد عربی بدون قطر، پیش برود. کشورهای حاشیه خلیج فارس در نهایت یا به قطر می پیوندند یا قطر را از راه رفته بازمی گردانند. این میان نوع بازی ایران با کارت قطر و استفاده از فرصت به دست آمده با میزان حمایت از این کشور است که می تواند تمایل هر یک از طرفین را برای پیوستن به دیگری افزایش دهد.

موسی حسن وند