مارادونا رو ول کن «برادر» رو بگیر!

یکی دو سال پیش برای سخنرانی در یک همایش دانشگاهی دعوت شده بودم. موضوع سخنرانی که بعدها متن آن هم منتشر شد(1) اختصاص داشت به موضوع « اقتصاد مقاومتی » به عنوان راهبرد اساسی جمهوری اسلامی ایران و تلاش رسانه ای شبکه ماهواره ای « من و تو 1 » در تقابل با الزامات این راهبرد مهم. در آن زمان هیچگاه فکر نمی کردم که روزی باید رو در روی تلویزیون خودمان بنشینم و شاهد رفتارهای عمدتا ناآگاهانه برنامه سازان در مقابله عملی با آن راهبرد اساسی باشم ، اما متاسفانه اینطور شد.

« اقتصاد مقاومتی » که به ابتکار رهبر معظم انقلاب مطرح شد راهبردی مهم در برنامه توسعه، وگامی مهم در حفظ استقلال و تمامیت کشور عزیزمان محسوب می شود. بنا به تعریف ، « اقتصاد مقاومتی » در رویارویی و تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف کننده قرارمی گیرد. این نوع از اقتصاد منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادی « سلطه » ، ایستادگی می کند و سعی درتغییر ساختارهای اقتصادی موجود دارد . از اینرو اقتصاد مقاومتی مفهومی است که درپی مقاوم سازی ، بحران زدایی و ترمیم ساختارها و نهادهای فرسوده و نا کارآمد موجود اقتصادی مطرح می شود و تحقق آن مستلزم باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریت های عقلایی و مدبرانه است . با این توضیح می توان گفت ؛ « اقتصاد مقاومتی » یعنی کاهش وابستگی ها و تاکید بر روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای نوعی خود اتکایی مستمر . در باب ارکان اصلی این رهبرد هم ، رهبر معظم انقلاب به صراحت تاکید دارند « یک رکن مهم اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولید ملی است ؛ صنعت و کشاورزی » (2) با این نگرش ترویج « فرهنگ اقتصاد مقاومتی » بخشی از مهندسی آن است کهباید بطور جدی و همگانی از سوی دستگاه های فرهنگی پیگیری شود . به این معنا که فراتر از آموزش می بایست به دنبال ایجاد الگوهای عملی برای نیل به « اندیشیدن فرهنگی » و « رفتار فرهنگی » جامعه ، درحوزه عملکردهای اقتصاد مقاومتی باشیم . در همین راستا باید امکانات همه رسانه ها ، مراکز دولتی و خصوصی یا نیمه دولتی و عمومی به کار گرفته شود تا « فرهنگ اقتصاد مقاومتی » در همه جا به عنوان یک دغدغه اصلی ، مطرح و به عنوان یک « ارزش » اساسی ترویج شود . حال جای تعجب است که دستگاه های مسئول ، بخصوص دستگاه های فرهنگی و فرهنگ ساز ، این مهم را نادیده انگاشته و ره به نا کجا آباد ببرند . در این نوشتار بطور مشخص به یکی از سریال های ویژه ما مبارک رمضان  اشاره داریم . سریال پر مخاطبی که در ساعات پس از اذان مغرب از شبکه های مختلف پخش می شود و به لحاظ زمان پخش و حال و هوای ایام ، می تواند بیشترین تاثیر گذاری را بر مخاطبین گسترده خود داشته باشد .



متاسفانه مدتهاست که رسانه ملی با مشکل کمبود بودجه مواجه است و این را تقریبا همه می دانند ، اما درست یا نادرست ، این موضوع به شدت در روند برنامه سازی شبکه ها تاثیر گذاشته و باعث شده تا عملا بسیاری از برنامه ها متاثر از منابع مالی و اسپانسرها شکل بگیرند تا آنجا که در بسیاری از موارد حتی محتوای آثار نیز متناسب با درخواست این حامیان مالی طراحی شود . این بدون شک در آینده ای نزدیک تاثیرات منفی شدیدی بر « فرهنگ » جامعه خواهد گذاشت . نمونه بارز این پدیده نا مناسب همین سریال تلویزیونی « برادر » است که در ایام ماه مبارک رمضان از طریق یکی از شبکه های تلویزیونی پخش می شود .

طی سال های اخیر سریال های رمضانی رسانه ملی ، سیر عجیبی را به خود دیده ، اما « برادر » شاید عجیب تر از همه باشد . زمانی ساعات پس از اذان ، زمان مناسبی بود برای لحظه ای دور هم نشستن و خندیدن توام با تامل به ماجراهای طنزی که برآمده از زندگی روزمره خودمان بود . بعدکم کم پای « اجنه » و « شیاطین » به سریال های ماه رمضان باز شد و کار به آنجا رسید که بچه ها از شنیدن نام رمضان وحشت می کردند !! . درکنار آن« فرشته » ها و سفر به « عالم برزخ » هم شده بود چاشنی تمام سریال های رمضانی ! با اینحال کسی فکر نمی کرد که روزی پای تبلیغات ، آن هم تبلیغات مستقیم برنج خارجی به سفره رمضان مردم کشیده شود .
امروز بخشی از جریان های سیاسی و اقتصادی مختلف به بهانه حمایت مالی از تولیدات رسانه ای مسیری را طی می کنند که عملا متناسب با ماهیت « رسانه ای عمومی » مثل صدا و سیما نیست . اگرچه بهره مندی از امکانات مالی صنعت و تجارت در فرآیند برنامه سازی و تولید آثار فاخر امری پسندیده و مسبوق به سابقه ، در شبکه های معتبر جهانی است اما در مواردی آنچه دیده می شود را باید تعبیر استفاده ابزاری از « پول » به عنوان ابزار « قدرت » و یا « آنتن فروشی » تلقی نمود . اکنون برخی تلاش می کنند تا اثبات کنند ؛ « پول » می تواند فرهنگ ، باور ، اندیشه و عادت مردم را مدیریت کرده ! و حتی در مقابل راهبردهای کلان اقتصادی – فرهنگی یک کشور قد علم کند . این یعنی تلاش برای تصاحب « قدرت »! . یعنی اینکه اگر کسانی « پول » و « ثروت » را در اختیار داشته باشند می توانند یک ملت را به سمتی سوق دهند که مطابق میل خودشان و یا سیاستگذاران کلان مملکتشان نباشد . نا گفته پیداست که در یک جامعه با مختصات جامعه اسلامی ما ، این نه تنها کاربردی ندارد بلکه بسیار خطرناک هم هست . اگر « قدرت » در دستان اربابان « ثروت » باشد و آنها « فرهنگ  » را مهندسی کنند معلوم نیست در نهایت چه چیزی از ما و « هویت » ما بر جای می ماند !. این چیزی است که سالهاست به شکلی خزنده در حال گسترش است . از این بحث کلی به عنوان یک هشدار می گذریم و به محتوای سریال مورد نظر خودمان برگردیم .

« برادر » سریالی است که با مشارکت بخش خصوصی تهیه شده اما به نظر می رسد در هدفگذاری های آن دقت لازم صورت نگرفته . اکنون تمام حرف سریال تلویزیونی « برادر » که در ساعتی بسیار پرمخاطب و اثرگذار پخش می شود این است که :
1-    واردات هر چیزی در ذات خود خوب است ، فقط نباید قاچاق شود .!
2-    واردات برنج از خارج در ذات خود خوب است فقط نباید مسموم باشد .!
3-    برنج وارداتی خوب باید برنج فلان برند خاص باشد .!
4-    چون برنج ایرانی گران است واردات برنج نوعی خدمت به مردم محسوب می شود .!

البته برای ایجاد جذابیت اندکی هم ماجرای عشق و عاشقی و لاجرم اندکی هم پیام های اخلاقی دستمایه درام قرارگرفته تا پیام اصلی به نحو مطمئن تری انتقال یابد . حال سوال اصلی اینجاست که این مهندسی پیام چه تناسبی با راهبرد « اقتصاد مقاومتی » دارد؟ آیا این محتوا متناسب با تاکید مهم رهبر معظم انقلاب مبنی بر « اقتصاد مقاومتی ، اقدام عمل » هست ؟ اینها یعنی یک جای کار ایراد دارد . من بسیار بعید می دانم که هدفگذاری این سریال مطابق نظر مدیران و سیاستگذاران شبکه باشد و حتی مطمئنم که اینطور نیست اما آنچه می بینیم یک چیز دیگر است و تناسبی با اهداف کلان سیاست های اقتصادی ما ندارد . اجازه دهید پارا فراتر بگذارم ، حتی اگر ما در ایران هم زندگی نمی کردیم و حتی اگر موضوع « اقتصاد مقاومتی » و حمایت از « تولید داخلی » و « تولید کننده داخلی » اصلی ترین راهبرد کلان اقتصاد کشور نبود باز هم در هر کشور فرضی دیگر ، اتخاذ چنین سیاستی در آثار نمایشی و ترویج چنین فرهنگی در یک سریال تلویزیونی جای سوال داشت .



اینها نشان می دهد موضوع مشکلات مالی صدا و سیما می تواند بسیار مهم و قابل توجه باشد . رسانه ملی اصلی ترین نهاد فرهنگ ساز در کشورمان است که با وجود اینهمه رقبای سر سخت ، وظیفه حفظ و گسترش ارزش های حاکم بر جامعه را دارد . از اینرو این سازمان نباید وابسته به هیچ بنگاه اقتصادی یا سیاسی خاص باشد . در غیر اینصورت به شدت بیم انحراف در آن می رود . امیدوارم ریاست جدید صدا و سیما و مشاورین محترم ایشان که همگی از افراد دلسوز و کاربلد هستند ، موضوع بودجه مستقل صدا و سیما و افزایش کارآمدی نظام تولید برنامه را در اولویت برنامه های پیش رو قراردهند . بدون شک آنچه حضرت امام (ره) سالها پیش درباب استقلال صدا و سیما به معنی واقعی کلمه می فرمودند (3) امروز معنی آشکارتری پیدا کرده و دغدغه مهم رهبر معظم انقلاب در باب « فرهنگ » تنها در سایه رسانه ای قوی به مثابه یک  « دانشگاه عمومی » تحقق می یابد . از اینرو ضمن دقت نظر مضاعف متولیان برنامه سازی در شبکه ها و توجه به پیام های مستقیم و غیر مستقیم آثار تولیدی ، نمایندگان محترم مجلس و روسای محترم قوا و تمام دستگاه های مرتبط با « فرهنگ » باید تلاش کنند تا رسانه ملی به عنوان یک رسانه استراتژیک به جایگاه شایسته خود نزد مخاطب برگردد ./
 
رضا سیف پور
مدرس دانشگاه

پی نوشت :
1- سیف پور ، رضا ، شبکۀ «من و تو» و تلاش برای تغییر در سبک زندگی در تقابل اقتصادمقاومتی –  بولتن نیوز 24/12/92
2- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس جمهوری و اعضای هیئت دولت، 2 / 6 / 91.
3- من بارها گفته‌ام راديو تلويزيون بايد کاملاً مستقل باشد،و بايد استقلالش محفوظ باشد- امام خمینی (ره)- صحيفه نور،جلد 17، صفحه157