روز‌های آخر اسد در شام

گروه بین‌الملل: بحث درباره روزهای منتهی به سقوط رژیم بعث و رفتار اسد در لحظات آخر سوژه‌ای داغ محسوب می‌شود که قطعا دامنه آن تا مدتی طولانی ادامه خواهد داشت.
خبرگزاری رویترز در گفتگو با ۱۴ منبع آگاه، به ساعات پایانی حضور «بشار اسد» رئیس‌جمهوری مخلوع سوریه در دمشق پرداخته است.گفته‌ می‌شود که اسد تقریباً به هیچ کس در مورد برنامه فرار خود از سوریه همزمان با فروپاشی رژیم بعث اعتماد نکرد؛ تا آنجا که حتی دستیاران، مقامات و خویشاوندان خود گمراه کرد یا آن‌ها را عملا از فکر و طرح خود بی‌اطلاع گذاشت.
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،به گفته یکی از فرماندهان سوری، بشار اسد ساعاتی قبل از فرار به مسکو در نشستی با حدود ۳۰ نفر از فرماندهان ارتش و مقامات امنیتی در وزارت دفاع سوریه در روز شنبه اطمینان داد که پشتیبانی نظامی روسیه در راه است و از نیروهای زمینی خواست مقاومت کنند. کارمندان غیرنظامی دولت نیز از نیت واقعی او بی خبر بودند. کما اینکه یکی از دستیاران حلقه داخلی او فاش کرد که اسد روز شنبه به مدیر دفتر خود اطلاع داد که بعد از کار به خانه می‌رود، اما در عوض خودش به فرودگاه رفت.
به گفته او، اسد با مشاور رسانه‌ای خود به نام «بُثینه شعبان» نیز تماس گرفت و از او خواست که برای نوشتن متن سخنرانی برای او به خانه او بیاید. اما وقتی او رسید، اسد در آنجا نبود. اسد حتی برادر کوچکترش، ماهر اسد، فرمانده لشکر زرهی ارتش سوریه را در مورد برنامه خروج خود مطلع نکرد. هر چند یکی از منابع آگاه گفت که ماهر بعداً با هلیکوپتر به عراق و متعاقباً به روسیه پرواز کرد.پسردایی‌های اسد، ایهاب و ایاد مخلوف، نیز همزمان با سقوط دمشق تنها گذاشته شدند. این دو تلاش کردند تا با ماشین به لبنان فرار کنند، اما در میانه راه در کمین شورشیان گرفتار شدند. ایهاب به ضرب گلوله کشته شد و ایاد اگرچه زخمی شد اما زنده ماند.
گریز با شتاب
دو دیپلمات منطقه‌ای گفتند که اسد خودش روز یکشنبه هشتم دسامبر (۱۸ آذر) در حالی که معارضین به سمت پایتخت پیشروی می‌کردند، با هواپیما از دمشق فرار کرد ؛ این در حالی بود که فرستنده هواپیمای حامل او خاموش بود و در ارتفاع پایین پرواز می‌کرد.
اسد ابتدا به پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در شهر ساحلی لاذقیه سوریه رفت و از آنجا به مسکو پرواز کرد. به گفته این منابع، اسما همسر بشار اسد و سه فرزندش از پیش در پایتخت روسیه منتظر او بودند.
ویدئوهای شورشیان و شهروندان سوری که پس از فرار اسد در حال کاوش در کاخ ریاست‌جمهوری هستند، نشان از خروج عجولانه بشار اسد دارد، کما اینکه غذای پخته‌شده روی اجاق گاز و وسایل شخصی مانند آلبوم عکس‌های خانوادگی هنوز آنجا بود.
دست رد مسکو به سینه اسما
به گفته افرادی که رویترز با آنها مصاحبه کرد، برای بشار اسد در روزهای منتهی به فرارش از سوریه پرواضح بود که هیچ خبری از کمک نظامی روسیه که با مداخله در سال ۲۰۱۵ معادله جنگ را به نفع او تغییر داد و نه حتی ایران، وجود نخواهد داشت.
به گفته سه دیپلمات منطقه‌ای، اسد در تاریخ ۲۸ نوامبر (۸ آذر) یعنی درست یک روز پس از آغاز حمله معارضین و تروریست‌های سوری به استان شمالی حلب و حرکت برق آسای آن‌ها در سراسر کشور، برای درخواست کمک نظامی به مسکو رفت، اما مقامات کرملین این بار از مداخله و کمک به او سر باز زدند. به گفته یک منبع دیپلماتیک روس، با این حال مسکو، در حالی که تمایلی به مداخله نظامی گسترده در سوریه نداشته است، همزمان هم اما آماده کنار گذاشتن او هم نبوده است.
چانه‌زنی لاوروف برای خروج امن اسد
به گزارش دو مقام منطقه ای، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه با شرکت در نشست دوحه در قطر در روزهای شنبه و یکشنبه با توسل به تلاش‌های دیپلماتیک و همکاری با ترکیه و قطر که در ارتباط با هیات تحریر شام هستند، تلاش کرد تا عزیمت بشار اسد به روسیه تسهیل شود.
یک منبع امنیتی غربی گفت که لاوروف «هر کاری که از دستش بر می آمد» برای تضمین خروج امن اسد انجام داد.
این سه منبع گفتند که قطر و ترکیه با هیات تحریر شام برای تسهیل خروج اسد، علیرغم ادعای رسمی هر دو کشور مبنی بر عدم تماس با این گروه که توسط ایالات متحده و سازمان ملل متحد به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می شود، هماهنگی‌هایی را انجام دادند. به گفته این سه منبع، مسکو همچنین با کشورهای همسایه سوریه هماهنگ کرد تا اطمینان حاصل کند که هواپیمای روسی حامل اسد هنگام خروج از حریم هوایی سوریه رهگیری نشود یا مورد حمله قرار نگیرد.
یک مقام ترکیه ای اعلام کرد هیچ درخواستی از سوی روسیه برای استفاده از حریم هوایی ترکیه برای پرواز اسد نشده است، اما در مورد اینکه آیا آنکارا با هیات تحریر شام برای کمک به فرار اسد همکاری کرده است یا خیر، اظهار نظر نکرد.
امتناع از دریافت کمک مستقیم تهران
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران چهار روز پس از سفر بشار اسد به روسیه، در دوم دسامبر (۱۲ آذر) در دمشق با او دیدار کرد. در آن زمان، تروریست‌های هیات تحریر الشام دومین شهر بزرگ سوریه، یعنی حلب را تحت کنترل خود درآورده بودند و با فروپاشی نیروهای دولتی به سمت جنوب و پایتخت در حال پیشروی بودند.
گفته شده که اسد در این دیدار به طرز مشهودی مضطرب بوده و اذعان داشته است که ارتش او ضعیف‌تر از آن است که مقاومت موثری انجام دهد. خبرگزاری رویترز گزارش داد رئیس جمهور سوریه در روزهای پایانی حکومت خود گفته بود که ترکیه فعالانه از شورشیان مسلح برای سرنگون کردن حکومت او حمایت می‌کند.
خبرگزاری انگلیسی می‌گوید «بشار اسد» رئیس‌جمهور سوریه در دیدار «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در دمشق، از نقش ترکیه در حمایت فعال از گروه‌های شورشی مسلح برای سرنگون کردن او شکایت کرده بود.
رویترز به نقل از یک مقام بلندپایه ایرانی نوشته اسد در این نشست «عصبانیت خود را از تشدید تلاش‌های ترکیه» برای برکناری او ابراز کرد. عراقچی به اسد از ادامه حمایت ایران، اطمینان و قول داد موضوع را با آنکارا در میان بگذارد.روز بعد، عراقچی با «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه دیدار کرد.
یکی دیگر از مقامات ایرانی با اشاره به حمایت آنکارا از شورشیان و همکاری با منافع غرب و رژیم صهیونیستی در هدف قرار دادن سوریه گفت: این دیدار پر تنش بود. ایران از همسویی ترکیه با برنامه‌های آمریکا و اسرائیل ابراز ناخرسندی و نگرانی‌های اسد را منتقل کرد. این مقام گفت که فیدان، اسد را مسئول این بحران دانست و تاکید کرد که شکست او در شرکت در مذاکرات صلح واقعی و سال‌ها حکومت او دلایل اصلی درگیری بوده است. اما به گفته دو مقام ارشد ایرانی، اسد هرگز از تهران درخواست نکرد در سوریه نیرو مستقر کند، زیرا می‌دانست اسرائیل می‌تواند از چنین مداخله‌ای به‌عنوان دلیلی برای هدف قرار دادن نیروهای ایرانی در سوریه یا حتی خود ایران استفاده کند.
دست یاری بشار اسد به سمت ترکیه و عراق
در روایتی با اندکی تفاوت با رویترز، برخی منابع دیپلماتیک به الجزیره گفتند که اسد از همان روزهای نخست حمله‌ نیروهای مخالف سوری، تلاش کرد تا از ترکیه کمک بگیرد و آنکارا را به مداخله و متوقف کردن حمله ترغیب کند. اسد از محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق که روابط خوبی با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه دارد، کمک خواست. او در اوایل دسامبر جاری با السودانی تماس تلفنی برقرار کرد و آمادگی خود را برای از سرگیری مذاکرات با ترکیه اعلام نمود.
اسد به السودانی توضیح داد که چرا به میانجی‌گری قبلی او که برای نزدیک کردن آنکارا و دمشق تلاش می‌کرد، پاسخ نداده است: او به موضع ترکیه اعتماد نداشت و احساس می‌کرد که برای حمله‌ای نظامی از سوی مخالفان در شمال سوریه برنامه‌ریزی شده است. سودانی از طریق تماس‌هایش با طرف ترکیه متوجه شد که ترکیه تمایلی به دخالت ندارد و فضای بین‌المللی نشان‌دهنده‌ کنار گذاشتن قریب الوقوع اسد است.
در ادامه گزارش الجزیره آمده است که منابع امنیتی مطلع می‌گویند که رژیم سوریه از اوایل دسامبر جاری کاملاً متقاعد شد که حزب‌الله لبنان تنها به شکل محدود و در نزدیکی مرزهای لبنان با سوریه، در صورت نزدیک شدن مخالفان به این مرزها، در درگیری‌ها با نیروهای مخالف مداخله خواهد کرد. این امر، رژیم سوریه را به سمت عراق سوق داد تا با فرستادن گروه‌هایی از حشد الشعبی به عنوان نیروی کمکی، از حمایت عراق برخوردار شود.
به گفته‌ منابع، بشار الصباغ، وزیر خارجه‌ سوریه، موضوع حمایت نظامی رسمی عراق از رژیم را با نخست‌وزیر عراق در میان گذاشت، اما طرف عراقی به این پیشنهاد تمایلی نشان نداد و تأکید کرد که بغداد ضروری می‌داند تا خود را از درگیری‌های فرامرزی دور نگه دارد تا از عواقب سیاسی احتمالی در برابر جامعه‌ی بین‌المللی در امان باشد.