چند روایت از مرد پشت پرده حذف ظریف و طیب نیا از دولت

پزشکیان پیش از آنکه راهی ساختمان ریاست جمهوری در پاستور شود، چهار وعده اصلی داشت؛ رفع فیلترینگ شبکه های اجتماعی، تعیین تکلیف قانون حجاب، تلاش برای خروج از فهرست سیاه FATF و تلاش برای رفع تحریم ها.

این چهار پروژه هرکدام به دلایلی یا ناقص انجام شده یا اساسا به مرحله محقق شدن نرسیده است. اما سیگنال های ناتوانی دولت در تحقق وعده هایش، بیشتر از آنکه از مدار این چهار پرونده باشد از فرستنده های داخلی دولت ارسال می شود.  

حذف های خاموش

در همین مدت دولت دو عضو کلیدی خود را از دست داده است. عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد پزشکیان با استیضاح از کار برکنار شد و محمدجواد ظریف با فشار تندروها و در نهایت به توصیه رئیس قوه قضاییه از کار خود کناره گیری کرد. درست است که این دو برکناری بر اثر عوامل بیرونی رخ داد، اما نمی توان حذف های خاموش را در این میان نادیده گرفت.

در ابتدای روی کار آمدن دولت پزشکیان، نام علی طیب نیا برای سمت معاون اولی رئیس جمهور مطرح شده بود. این خبر باعث نوعی دلگرمی برای طرفداران پزشکیان و گروه های سیاسی شد؛ در این شرایط اقتصادی انتخاب یک اقتصاددان با کارنامه قابل قبول به عنوان دست راست رئیس جمهور می توانست فضای روانی مثبتی ایجاد کند، اتفاقی که رخ نداد و حتی حضور طیب نیا در جایگاه مشاور عالی رئیس جمهور چندان تحمل نشد.

برخی روایت ها حاکی از آن بوده که حذف طیب نیا، عدم تلاش برای ماندگاری همتی در دولت و همراه شدن با پروژه حذف ظریف، از سوی تیمی در درون دولت نیز حمایت شده است. در این روایت ها گاها نیز از معاون اجرایی رئیس جمهور نام برده می شود، مردی که خود به نظر می رسد بیشتر بر اساس ارتباطات شخصی با مسعود پزشکیان وارد دولت شده است. او که چشم پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران است زمانی که پزشکیان وزیر بهداشت دولت خاتمی بود، معاونت توسعه، مدیریت منابع و امور مجلس او را برعهده داشت. 

یکی دیگر از افرادی که در مسیر ورود به کابینه حذف شد محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات دولت روحانی بود. گذشته از آنکه آذری جهرمی چه عملکردی داشته و حضور او چقدر می توانست در دولت پزشکیان مفید باشد برخی اخبار از نقش قائم پناه در حذف آذری جهرمی حکایت داشته اند. آذری جهرمی در جایی گفته «برای معاونت اجرایی با من صحبت کردند و من هم تایید کردم، اما بعد نمی‌دانم چه شد که آقای قائم پناه را انتخاب کردند.» 

نه فقط در ارتباط با این دو چهره بلکه برخی روایت ها حکایت از آن دارد که معاون اجرایی یک پای جدایی ظریف از دولت نیز است؛ و عملکرد ضعیف دولت در لابی گری با مجلس و دیگر دستگاه ها منجر به این اتفاق شده است. 

ماجرا آنقدر بالا گرفته که برخی رسانه ها جایگاه معاون اجرایی را با نقشی که اسفندیار رحیم مشایی در دولت احمدی نژاد نیز مقایسه کرده اند.

به جز قائم پناه، برخی در شبکه های اجتماعی محمدرضا عارف را نیز در حذف ظریف شریک دانسته اند. آنطور که انتخاب روایت کرده، در ایام مبارزات انتخاباتی ۱۴۰۳ هم ظریف و هم آذری جهرمی با حملاتی از درون جبهه حامیان پزشکیان رو به رو بوده اند. آنطور که این سایت خبری می نویسد: «بخشی مهم اما غیرفعال در ستاد و افرادی که نگران قدرت گرفتن ظریف و جهرمی بودند. اکنون اما برخی در شبکه های اجتماعی می گویند عارف و قائم پناه معاون اجرایی عامل حذف ظریف هستند. براساس این روایت ها، عارف و قائم پناه ابتدا جهرمی را وتو کردند و نگذاشتند علی رغم موافقت اولیه پزشکیان، در دولت معاون اجرایی شود. طبق همین روایت، عارف و قائم پناه جدا از وتوی وزرای پیشنهادی متخصص، کابینه ای را چیدند که با مخالفت تمام عیار ظریف و افکار عمومی روبرو شد.»

البته یک منبع مطلع در درون دولت در گفتگو با خبرآنلاین گزاره ها درباره عارف را تایید نمی کند و می گوید روابط معاون اول با ظریف و طیب نیا حسنه پیش می رود.

چه کسی برای استیضاح وزیر لابی می کرد؟ پزشکیان یا معاون پارلمانی او؟  

اما حاشیه سازترین چهره اطراف رئیس جمهور شهرام دبیری عهده دار سمت معاونت پارلمانی پزشکیان است که انتصابش از همان ابتدا محل سوال بود؛ چرا که اصلی ترین وظیفه لابی گری با مجلسی ها بر عهده معاونت پارلمانی دولت است و این مسئولیت نیازمند شخصی است که مجلس را بشناسد و بتواند با نمایندگان ارتباط برقرار کند. حال آنکه دبیری سابقه حضور در مجلس نداشته است. او در عوض، مسئولیت هایی در استان آذربایجان شرقی یعنی حوزه انتخابیه پزشکیان در طول دوران نمایندگی اش داشته است. بر این اساس دبیری هم بر اساس ارتباطات شخصی با پزشکیان مسئولیت گرفته است، به ویژه آنکه دبیری هم پزشک است.  

در استیضاح وزیر اقتصاد پزشکیان ضعف کسی که بتواند با مجلسی ها لابی کند به چشم می خورد. این در حالی است که همه وزرای پیشنهاید پزشکیان توانسته بودند رای اعتماد مجلس را به دست آوردند اما این اقدام با تلاش و لابی شخص رئیس جمهور انجام شد. در نبود یک لابی گر قوی به نظر می رسد پزشکیان در بزنگاه ها باید به جای رسیدگی به امورات دیگر شخصا با مجلس وارد مذاکره و لابی شود.  

با آغاز تعطیلات نوروزی اما مشخص شد، معاون پارلمانی در روز استیضاح وزیر اقتصاد اصلا در سفر ترکیه به سر می برده است و این موضوع ضرورت تغییر معاون پارلمانی را دو چندان می کند. تصاویر سفر او به قطب جنوب در ایام نوروز منتشر شد در حالی که او پیش از تعطیلات در گفتگو با خبرآنلاین مدعی شده بود در ایام ماه رمضان که با نوروز مصادف  شده در کشور می ماند و به مناطق محروم خواهد رفت.  

با آنکه روابط عمومی معاونت پارلمانی این خبر را تکذیب کرد و عکس های منتشر شده را قدیمی خواند، اما دبیری اعلام کرد: «خوبه که موضوع مسافرت من باعث سرگرمی دوستان شده و نمی‌دونستم اینقدر جلب توجه می‌کنه. من هم مثل خیلی‌ها با هماهنگی، تعطیلات رو اومدم سفر. قطب هم نیستم. فکر نمی‌کنم سفر من ضرری به مردم و جامعه بزنه. فعلا دولت و مجلس هم جلسه ندارند. من تمام سفرهایم را با هزینه شخصی می‌روم و سفر یک مسئله شخصی است که برخی می‌خواهند از آن برای تخریب من استفاده کنند. من کاری را که فکر می‌کنم درسته انجام می‌دهم و تابه حال ضررم به مردم و جامعه نرسیده است.»

این اظهارات نه تنها کسی را قانع نکرده بلکه حتی حامیان مسعود پزشکیان مثل محمد فاضلی جامعه شناس و محمد مهاجری خواهان برکناری دبیری شده اند. محمد مهاجری خطاب به دبیری نوشت: با اینکه هنوز ۶ ماه از انتصابتان نگذشته ۴ سفر خارجی با پول شخصی داشته‌اید. ظاهرا کثیرالسفر هستید و فقط گاهی اوقات به کشور سر می‌زنید!

با این اوصاف به نظر می رسد اولین کسی که باید کابینه را ترک کند شهرام دبیری است که بود و نبودش خیلی برای دولت فرقی ندارد؛ هم او که بعد از استیضاح وزیر اقتصاد مدعی شده بود جلوی استیضاح را گرفتن ربطی به معاون پارلمانی ندارد.   

پزشکیان در تله خالص سازان؟

احتمالا مسعود پزشکیان می داند زمانی که به دور دوم انتخابات ۱۴۰۳ قدم گذاشت، افرادی از او حمایت کردند که از پیامدهای به قدرت رسیدن رقیب او می ترسیدند. سعید جلیلی تداوم راهی بود که در دولت سیزدهم با عنوان خالص سازی یا همان یکدست سازی طی می کرد. در واقع دوگانه یکدست سازی و پذیرش تکثر صداها در جامعه، یکی از معانی شکل گیری دوگانه پزشکیان – جلیلی بود. طبیعتا قرار بود حضور پزشکیان مسیر خالص سازی را متوقف کند.

اما عملکرد ضعیف برخی معاونان رئیس جمهور نشان می دهد تله خالص سازی در دولت همچنان وجود دارد. اگر پزشکیان نسبت به حذف افراد خود سکوت کند هیچ تضمینی وجود ندارد که در عرصه کلان تر نسبت به نادیده گرفتن حقوق همه گروه های اجتماعی هم موضع گیری کند. وقتی پزشکیان نتوانسته تنوع را در دولت خود به دیگران بقبولاند چطور می‌تواند پای تکثر در جامعه بایستد؟ گذشته از آنکه عملکرد ضعیف معاونین به ناکامی پزشکیان می انجامد، استفاده صرف از این تیم به معنای نادیده گرفتن تنوع و افتادن در دام خالص سازی است.