مسير موفقيت فيروز نادري؛ از شيراز تا ناسا

گروه فرهنگي- فخري‌السادات مسچي: فيروز نادري، يکي از دانشمندان و نخبگان ايراني که براي به فعليت درآوردن توانمندي‌هاي خود از ايران مهاجرت کرده بود، شامگاه جمعه در آمريکا درگذشت.
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،مردم، او را به عنوان دانشمند ايراني ناسا (ادارهٔ کل ملي هوانوردي و فضا) مي‌شناختند اما سمت رسمي او مديرکل اکتشافات منظومهٔ شمسي بود که البته سال 2016 بازنشسته شد. فروردين 1379 در شرايطي که چندين مأموريت متوالي سازمان فضايي ناسا در پرتاب فضاپيما به سوي مريخ با شکست مواجه شده بود، فيروز نادري به مديريت برنامه‌هاي اکتشافات مريخ منصوب شد و توانست در طي 4 سال، 3 مأموريت مهم از جمله پرتاب 2 کاوشگر مريخ‌نورد «روح» و «فرصت» را با موفقيت به انجام رساند. بخش مهمي از شهرت او هم حاصل همين ماموريتهاست چراکه با مديريت او اطلاعات زيادي از جمله اميد بيشتر به وجود حيات در مريخ به بشر داده شد.
فيروز نادري هفته گذشته‌ در شبکه اجتماعي فيسبوک با انتشار عکسي از خودش بر تخت بيمارستاني، نوشته بود که به علت افت ناگهاني ضربان قلب، از حال رفته و در پي برخورد سرش به ديوار و جابه‌جايي مهره گردن، نخاعش آسيب ديده است که اين امر باعث شده، وي از گردن به پايين فلج شود. اما گويا خوابيدن روي تخت را برنتابيد و زودتر از آنچه تصور مي‌رفت، از دنيا رفت.
نادري پنجم فروردين 1325 در شهر شيراز به دنيا آمد. اصالتا از طايفه دره شوري يکي از طايفه‌هاي ايل قشقايي بود. وقتي 4 ساله بود پدر و مادرش از هم جدا شدند و سرپرستي او به پدرش واگذار شد. سال 1337 در 12 سالگي به همراه پدرش از شيراز به تهران نقل مکان کردند و در در ادامه در دبيرستان انديشه مشغول به تحصيل شد. تحصيلات متوسطه خود را در ايران به اتمام رساند و پس از آن به ايالات متحدهٔ آمريکا مهاجرت کرد و تحصيلات دانشگاهي خود را در رشته مهندسي برق پي گرفت. دورهٔ کارشناسي خود را در دانشگاه ايالتي آيووا و کارشناسي ارشد و دکتراي خود را در سال‌هاي 1972 و 1976 در دانشگاه کاليفرنياي جنوبي به اتمام رساند. نادري، پس از پايان تحصيل به ايران بازگشت و ضمن گذراندن خدمت سربازي، مدتي در مرکز سنجش از دور ايران فعاليت کرد اما پس از انقلاب اسلامي از ايران رفت و پس از مدتي در ناسا مشغول کار شد.
او در مدت همکاري خود با ناسا مشاغل فني و مديريتي متعددي را در زمينه ماهواره‌هاي مخابراتي متحرک، رادارهاي سنجش از دور، رصدخانه‌هاي تحقيقاتي اختر فيزيک، اکتشاف مريخ و ساير اجرام منظومه شمسي برعهده داشت. اگر بخواهيم مسئوليتهاي نادري را جزئي تر بررسي کنيم بايد بگوييم که نادري از سال 1996 مدير برنامه منشأ حيات ناسا بود.
در سال 1976 به JPL پيوست و به عنوان مدير آزمايش‌هاي پروازي علوم فضا و مدير طرح پراکندگي سنجي ناسا به کار پرداخت. علاوه بر اينها وي در مرکز مديريت ناسا، سرپرستي برنامه فناوري ارتباطات پيشرفته ماهواره‌اي را بر عهده داشت و در JPL نيز مدير برنامه ماهواره‌هاي متحرک بود. وي از سال 2000 نيز مديريت برنامه تازه تأسيس برنامه مريخ را بر عهده گرفت. وظيفه مرکز برنامه مريخ آن است که تمام تحقيقات مربوط به مريخ را هدايت و برنامه‌ريزي کند. وي، در فروردين ماه 1379 به سمت مدير پروژه‌هاي اکتشاف مريخ منصوب شد. در پي موفقيت کاوشگرهاي مريخ، نادري به سمت معاون و مدير ارشد برنامه‌ريزي مرکز JPL (آزمايشگاه پيشرانش جت)، از مهم‌ترين مراکز فضايي ناسا منصوب شد و در سمت جديد به عنوان مسئول طراحي برنامه‌ها و راهبردهاي مرکز، تجاربش در ماموريت‌هاي مريخ را در مطالعه ساير بخش‌هاي جهان از زمين تا کهکشان‌هاي دور به کار بسته‌است. وي همچنين مسئوليت طراحي چشم‌انداز راهبردي پنج تا 20 ساله JPL را برعهده داشت. وي در سال 2011 به سمت مدير پژوهش‌هاي روباتيک منظومه خورشيدي منصوب شد.
فيروز نادري چندي پيش در گفتگويي با مجله دانستنيها گفته بود: «شايد يکي از دلايلي که مردم مرا مي‌شناسند، از سال 2004 شروع شد. ما در آن سال پروژه‌اي را انجام داديم و توانستيم کاوشگري را سالم در سطح مريخ فرود آوريم. آن پروژه از چند جنبه براي من بسيار مهم بود. از جمله اين که ناسا در سال‌هاي قبل دو مرتبه شکست خورده بود؛ زيرا فضاپيماهايي را به مريخ فرستاده بودند و اين عمليات‌ها موفق نبود و ديگر جايي براي شکست‌هاي بيشتر باقي نمانده بود. اگر سومين ماموريت هم شکست مي‌خورد، ناسا به شدت لطمه مي‌ديد. ديگر اين که تازه بحران 11 سپتامبر را پشت سر گذاشته بوديم و فشارهاي زيادي روي ايراني - آمريکايي‌ها بود. در آن زمان اين خبر هم منتشر شده بود که مدير برنامه جديد ناسا، يک ايراني - آمريکايي است و من حدس مي‌زدم که اگر اين برنامه با موفقيت به پايان برسد، به وجهه ما که در اينجا زندگي مي‌کنيم، بسيار کمک مي‌کند.
خوشبختانه آن ماموريت با موفقيت انجام شد و روز چهارم ژانويه 2004 که کاوشگر «اسپيريت» در سطح مريخ به سلامت نشست، هميشه برايم مهم و عزيز است.»
چه شد که بازنشسته شد؟
فيروز نادري، فوريه 2016 بعد از 36 سال فعاليت در ناسا تصميم گرفت بازنشسته شود و با نگارش نامه اي از همکارانش خداحافظي کرد. او در اين نامه نوشت: «36 سال قبل زماني که به ناسا پيوستم فکر مي‌کردم تا زماني که شور و شوقم نسبت به کار باقي است اينجا مي‌مانم و روزي که احساس کنم اين اشتياق در حال کمرنگ شدن است، اينجا را ترک خواهم کرد. اکنون بعد از گذشت 36 سال نه تنها آن روز نيامده، بلکه هر آنچه باعث عشقم به کار در اين مکان بود، بيشتر هم شده است. با وجود اين فکر مي‌کنم اکنون زمان مناسبي است که اين مشعل را به فرد ديگري بدهم.» او چندي پيش در گفتگويي با مجله دانستنيها درباره دليل بازنشستگي خود گفته بود: «يکي از دلايلي که باعث شد تصميم بگيرم که بازنشسته شوم اين است که خانه من نزديک اقيانوس است و کارم در JPL حدود يک ساعت تا يک ساعت و نيم با خانه ام فاصله داشت. يعني هر روز بايد اين مسير را مي‌رف6تم و مي‌آمدم. .ساعت پنج صبح، ساعتم زنگ مي‌زد و مرا بيدار مي‌کرد. بعد از اين همه مدت به اين نتيجه رسيدم که ديگ ربايد استراحت کنم. يعني علاقه ام به کار کمتر نشده بود اما توانايي اين را که هر روز دو سه ساعت رانندگي کنم نداشتم. اکنون اين بازنشستگي باعث شده است که ديگ راين اجبار وجود نداشته باشد که صبح‌ها حتما سر ساعت مشخصي از خواب بيدار شوم. اين بزرگ ترين تغييري است که در زندگي من بعد از بازنشستگي ايجاد شده است. اما هنوز، هم درس مي‌دهم و هم سخنراني مي‌کنم و هم با جي پي ال و شرکت‌هاي خصوصي در اين زمينه همکاري دارم، هم با استارتا آپ‌ها يا سازمان‌هاي نوپا همکاري مي‌کنم و درباره استراتژي شان به آنها مشورت مي‌دهم. بنابراين من امروز تنها يک شغل ثابت ندارم بلکه مجموعه اي از کارهاي مختلف را انجام مي‌دهم که البته همه ساعت‌هاي روز مرا پر مي‌کنند.
فعاليت‌هاي دوره بازنشستگي من تنوع بسيار بيشتري نسبت به زمان شاغل بودنم دارد.»
نماينده اصغر فرهادي در اسکار
پس از انصراف اصغر فرهادي کارگردان فيلم فروشنده از حضور در مراسم اسکار 2017 که در اعتراض به فرمان اجرايي 13769 دونالد ترامپ رئيس جمهور وقت آمريکا مبني بر جلوگيري از ورود شهروندان هفت کشور مسلمان از جمله ايران به خاک آمريکا صورت گرفت، او انوشه انصاري و فيروز نادري را به‌عنوان نمايندگانش براي حضور در مراسم اُسکار معرفي کرد. در اين مراسم، فيلم فروشنده توانست جايزهٔ اسکار بهترين فيلم خارجي‌زبان را به‌دست‌آورد و در پي آن، انوشه انصاري و فيروز نادري، جايزهٔ اُسکار را به جانشيني از سوي اصغر فرهادي دريافت کردند.  نادري در اين باره گفته است: «آقاي فرهادي پيشنهاد کرد که ما به عنوان نماينده ايشان روي سن برويم. شايد دليلش اين بود که ما هم در آمريکا افرادي شناخته شده هستيم و هم در ايران. آقاي ترامپ قانوني درباره منع سفر شهروندان چند کشور از جمله ايران به آمريکا وضع کرده بود. شايد آقاي فرهادي مي‌خواست با اين کارش بگويد افرادي که به آمريکا مهاجرت مي‌کنند، افراد تاثيرگذاري براي جامعه آمريکا هستند. از طرف ديگر من در برنامه اسکار هم گفتم که ما نسبت به کره زمين، نظر و ديدگاه ديگري داريم. هنگامي که از فضا و بيرون از جو به زمين نگاه مي‌کنيم، اتحاد زمين را مي‌بينيم. وقتي از فضا به زمين نگاه مي‌کنيم خط و مرزها و جنگ‌ها به چشم نمي‌آيند و تفاوت‌ها ديده نمي‌شوند.»
او همچنين گفت: «من به انواع هنرها علاقه دارم. اصولا هنر مرزي نمي‌شناسد. من از فيلم «فروشنده» بسيار خوشم آمد. فيلم «جدايي نادر از سيمين» که جايزه اسکار را دريافت کرد، يکي از بهترين فيلم‌هايي است که ديده ام. خوشحالم که فروشنده برنده اسکار شد. در نظر داشته باشيد که آقاي فرهادي يکي از چهار کارگرداني است که چند بار برنده اين جايزه شده است. کاري که آقاي فرهادي مي‌کند اين است که لايه‌هاي ظريف و پنهان را نمايش مي‌دهد. هنرمند بايد نوري روي جامعه بيندازد. اگر جامعه اي نقص‌هايي دارد، اين کار هنرمند است که در اين زمينه روشنگري يا آنها را بازگو کند. من فکر مي‌کنم مردم اينجا هم به اجتماعي بودن فيلم‌هاي ايشان علاقه مند هستند و از اين زاويه به فيلم‌هاي او نگاه مي‌کنند.»
مردي با افتخارات بي‌پايان
دستاوردهاي دکتر فيروز نادري بسيار ارزشمند هستند و به همين دليل بارها از او قدرداني شده است. در ادامه تنها چند نمونه از جوايز و مدال‌هايي را که به او اهدا کرده اند، با هم مرور مي‌کنيم:
سال 1395: سيارک «ELI 1989» را به افتخار دکتر نادري، «Naderi 5515» ناميده اند.
سال 1393: جايزه «مهاجران بزرگ؛ افتخار آمريکا» از شرکت کارنگي نيويورک
سال 1389: جايزه «ويليام راندولف لاولاک دوم» انجمن فضانوردي آمريکا (AAS)
سال 1386: جايزه انجمن مهندسان تئودورفون کارمان
سال 1384: مدال افتخار جزيره اليس
سال 1376: مدال تالار افتخارات فناوري فضايي