نگاه به شرق، همچنان محور سیاست خارجی جمهوری اسلامی

تقریبا نه ماه پس از امضای سند همکاری 25 ساله ایران و چین که حواشی زیادی هم در پی داشت، حالا نوبت به امضای سند راهبردی ایران و روسیه رسیده تا یک بخش از شعار نه شرقی، نه غربی، بیش از هر زمان دیگری کمرنگ شود. 
به گزارش مردم سالاری آنلاین، گویا حساسیتهایی که در مورد امضای هر گونه توافق همچون برجام با کشورهای غربی وجود دارد، با چین و روسیه وجود ندارد! به همین دلیل هرگونه توافق با کشورهای غربی از جمله برجام، به سرعت زیر سوال می رود و با حواشی مواجه می شود، اما توافق با کشورهای شرقی، بدون هیچ مقاومتی امضا می شود. درحالیکه بویژه در مورد روسیه، خاطرات تلخ تاریخی فراوانی در روابط دو کشور وجود دارد. ضمن اینکه در کلیه قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل بر ضد ایران که پیش از امضای برجام، تصویب شد، چین و روسیه هر دو علیه ایران رای دادند و از حق وتوی خود هم استفاده نکردند. در چنین شرایطی اتکای بیش از حد به روسیه و چین، پرسش برانگیز شده است. 
سند همکاری بیست ساله ایران و روسیه قرار است در سفر آتی ابراهیم رئیسی به مسکو امضا شود. البته نخستین سند همکاری بیست ساله دو کشور با عنوان معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در مسکو در تاریخ بیست و دوم اسفند ماه سال ۱۳۷۹ هجری شمسی برابر با دوازدهم مارس ۲۰۰۱ میلادی در دوره ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی و در جریان سفر وی به روسیه امضا شد و حالا که مدت آن توافق به پایان رسیده، نوبت به امضای سند جدیدی که در واقع تمدید سند توافق قبلی است رسیده است. 
شبکه تلویزیونی زویوزدا متعلق به وزارت دفاع روسیه روز جمعه در برنامه ای مستند، به تاریخچه روابط ایران و روسیه معاصر در سه دهه اخیر و آغاز همکاری های دو کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پرداخت و در این رابطه اهمیت سند راهبردی ایران و روسیه را تشریح کرد.
این رسانه روسی در قالب فیلمی که درباره سند همکاری ایران و روسیه پخش می کرد گفت که همینک ایران و روسیه برای امضای سند راهبردی جدید ۲۰ ساله آماده می شوند. یکی از مواد اصلی موافقت نامه جدید بین ایران و مسکو، همکاریهای نظامی و فنی-نظامی است. 
آنگونه که خبرگزاری ایرنا گزارش داده، رسانه روسی در تشریح جایگاه و موقعیت جهانی نیروهای مسلح ایران گفت: نیروهای مسلح ایران شامل ۹۰۰ هزار نفر است و یکیاز بزرگترین ارتش های جهان محسوب می شود.  نیروهای مسلح ایران انتخاب خود را به نفع تسلیحات و تجهیزات نظامی روسیه کرده است. تا چندی پیش ارسال تسلیحات به ایران از سوی شورای امنیت سازمان ملل محدود شده بود. 
لوان جاگاریان سفیر روسیه در تهران در این رابطه به شبکه زویوزدا گفت: محدودیت تسلیحاتی در مورد ایران در ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ از سوی سازمان ملل بپایان رسید.  وی افزود: فدراسیون روسیه در چارچوب تعهدات بین المللیی خود در عرصه کنترل تسلیحات و عدم انتشار (تسلیحات کشتار جمعی) برای همکاری نظامی کامل با ایران آمادگی دارد.
در ادامه گزارش رسانه روسی گفته شد: ایران حق دارد تا توانمندی های دفاعی خود را تقویت کند.زیرا آمریکا به تعدادی از کشورهای خاورمیانه سلاح می فروشد و چندین پایگاه نظامی هم در منطقه دارد.
در ادامه فیلم مستند گفته شد که ایران و روسیه از ظرفیت های بسیار گسترده برای توسعه همکاریهای علمی و فناوریهای پیشرفته برخوردارند. رسانه روسی گفت: روسیه قدرت بزرگ و پیشرو علمی در سطح جهانی است و ایران نیز از امکانات گسترده ای در این زمینه برخوردار است. کارشناسان و دانشمندان ایرانی از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۷ بیش از ۳۰۰ هزار مورد دستاورد علمی و تحقیقاتی و کشفیات داشتند و تعداد دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در ایران در این دوره از ۲۰ دانشگاه به بیش از ۲۰۰۰ دانشگاه و موسسه آموزش عالی رسید. در فیلم شبکه زویوزدا گفته شد: ایران در بین کشورهای منطقه خاورمیانه، نخستین کشوری بود که برنامه فضایی ایجاد کرد.
بدین ترتیب در سفر آتی سید ابراهیم رییسی به روسیه، سند راهبردی ایران و روسیه امضا خواهد شد.

مفاد موافقتنامه ایران و روسیه چیست؟
مدت این معاهده که به تصویب مجالس دو کشور هم رسیده، در اصل ۱۰ سال است، اما پس از اتمام دوره تا به حال دو بار هر کدام ۵ سال تمدید شده است. ماده ۲۱ این معاهده می نویسد: « ‌این معاهده برای مدت ده سال منعقد می‌گردد و در صورتی که هیچ یک از طرفین حداقل یک سال قبل از پایان اعتبار آن به صورت کتبی طرف دیگر را‌از قصد خود پیرامون قطع اعتبار معاهده مطلع نسازد، خود به خود برای دوره‌های پنج ساله بعدی تمدید می‌شود.این معاهده در مسکو در تاریخ بیست و دوم اسفند ماه سال ۱۳۷۹ هجری شمسی برابر بادوازدهم مارس ۲۰۰۱ میلادی در دو نسخه به زبانهای فارسی‌و روسی که هر یک از متون دارای اعتبار یکسان می‌باشد، تنظیم شده است.»

این معاهده شامل مقدمه و بیست و یک ماده است. ماده ۶ این معاهده بر همکاری دو کشور در حوزه انرژی، از جمله هسته ای اشاره کرده و تصریح می کند «طرفین به گسترش مناسبات درازمدت و متقابلاً مفید خود به منظور تحقق طرحهای مشترک در زمینه‌های حمل و نقل، انرژی من‌جمله :‌استفاده صلح جویانه از انرژی هسته‌ای، احداث نیروگاههای اتمی، صنایع، علوم، فنون، کشاورزی و بهداشت عمومی مساعدت خواهند نمود.»
در بخش های دیگر بر همکاری های دو کشور در حوزه های مختلف اقتصادی، حمل و نقل انرزی، سیاسی و امنیتی نیز اشاره شده است.
پیش از این، کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه در پاسخ به این سوال که آیا قرارداد با روسیه مشابه قراردادی است که با چین داریم گفت: قرارداد با چین یک تفاهم‌نامه است، ولی قرار داد با روسیه موافقتنامه است که حتما نیازمند تصویب در مجلس شورای اسلامی است.
او توضیح داده که این توافقنامه تغییر کرده و دلیلش را این گونه تشریح کرده است: "از آنجا که ۲۰ سال از عمر موافقتنامه قبلی گذشته بود، نیاز بود که توافقنامه جدید با توجه به شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین با توجه به روند توسعه‌ای که امروز در جمهوری اسلامی ایران و در روسیه نوین وجود دارد نگاشته شود. مشکل ما در حال حاضر این است که روسیه نوین را به خوبی نمی‌شناسیم و خیلی‌ها تصورات شان از روسیه، روسیه عصر کمونیستی و عصر تزاری است. در حالیکه در ۲۰ سال گذشته، روسیه پیشرفت‌های بسیار زیادی داشته و روسیه جدیدی است. در کنار این مطلب خیلی از روس‌ها هم جمهوری اسلامی ایران و ایران نوین با ظرفیت‌های جدیدی که در آن حادث شده را نمی‌شناسند. لذا بنای ما بر این است که در توافقنامه پیش رو، ظرفیت‌های جدیدی که در دو کشور به وجود آمده را به یکدیگر متصل کنیم و بتوانیم روابط خود را در عرصه‌های مختلف گسترش دهیم لذا این توافقنامه در عرصه سیاسی، امنیتی، نظامی، دفاعی و به ویژه در عرصه اقتصادی است که خیلی از مواد آن می‌تواند در حوزه اقتصادی باشد."

ابهامات توافقنامه ایران و روسیه
همانگونه که در مورد توافق با چین، شایعات مختلفی مطرح شد و حالا در مورد موافقتنامه ایران و روسیه نیز چنین روندی تکرار شده است. به عنوان نمونه، نشریه «اویل پرایس» در یک گزارش تحلیلی به کشف اخیر یک میدان گازی در آب‌های شمالی ایران اشاره و تأکید کرد که این کشور می‌تواند حداقل ۲۰ درصد گاز مورد نیاز اروپا را تأمین کند و این موضوع جغرافیای سیاسی منطقه را تغییر می‌دهد. اما میزان صادرات، قیمت و مقصد این گاز با روسیه هماهنگ می‌شود! موضوعی که توسط شرکت ملی نفت ایران تکذیب شد. در مورد توافق با چین نیز موضوعاتی مشابه مطرح شده بود. اما یک ماه پیش از امضای توافقنامه همکاری ایران و چین، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در گفتگوی اختصای با مردم سالاری آنلاین درباره حواشی توافقنامه همکاری ایران و چین گفته بود: " من با اطمینان می‌گویم روزی که قرارداد با چین منتشر شود، خواهید دید که این توافق صددرصد براساس منافع ملی ماست. چین قدرت در حال برآمدن است. روابط با چین اصالت دارد، کما اینکه روابط با غرب هم اصالت دارد. من اعتقاد دارم که باید همزمان با شرق و غرب روابط داشته باشیم. چون این روابط یکدیگر را تکمیل و کارآمد می‌کنند. من این را به شما عرض بکنم به عنوان یک نکته که هیچ‌یک از ادعاها، در مورد توافق 25 ساله با چین درست نیست. متن اول توافق 25 ساله با چین را ما نوشتیم. حالا بعضی‌ها می‌گویند نخواندیم، در حالی که متن اول را ما به چینی‌ها دادیم. کما اینکه بسیاری از جملات و متون داخل برجام انشای بنده است. اما وقتی یک نفر ادعا می‌کند که ما برجام را نخوانده امضا کردیم و این ادعا را تبدیل کردند به یک تهمت علنی، خب یکی دیگر هم ادعا می‌کند که قرارداد با چین را نخواندیم، در صورتی که اینطور نبود. نسخه دوم توسط چینی‌ها ارائه شد و نسخه سوم را که دوستان ما با نظرات مختلف تهیه کرده بودند، شخصا در سه ویرایش مختلف خواندم و اصلاح کردم و می‌توانم در مورد آن کاملا به شما اطمینان بدهم. اما وقتی بازار دروغ، تهمت و اتهام در کشور اسلامی رایج شد و کسانی که نماز شبشان ترک نمی‌شود، در تلویزیون نسبت به یک خدمتگزار این کشور چنین دروغ‌هایی را گفتند، باید توقع این باشد که مردم به ما (نه به یک نفر و یک دستگاه که به کل نظام) بی‌اعتماد شوند."
حالا باید منتظر ماند و دید متن کامل موافقتنامه همکاری ایران و روسیه که بر خلاف توافقنامه با چین، باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد، منتشر خواهد شد یا خیر.