ماجرای مرگ پرندگان در تالاب میانکاله چیست؟

ده روز از انتشار خبر مرگ پرندگان وحشی در تالاب میانکاله گذشته است، اما هنوز کسی نمی‌داند چرا میهمانان میانکاله در تالاب تلف شدند. تلفات گرچه از روزهای ابتدایی کاهش یافته است اما مرگ و میر پرندگان وحشی در این تالاب همچنان ادامه دارد.
به گزارش «مردم سالاری آنلاین» در روزهای ابتدایی، آمار پرندگان تلف شده از 800 پرنده شروع شد و حالا خبرها حکایت از مرگ بیش از 10هزار بال پرنده وحشی از ۱۲ گونه از پرندگان زمستان گذران در این تالاب بین المللی دارد. گفته می‌شود بیشترین تلفات مربوط به چنگر و فلامینگو بوده است.
 
دلیل مرگ پرندگان مهاجر چه بود؟
در روزهای ابتدایی خبر رسید که تلفات بسیاری از پرندگان در شبه جزیره میانکاله حاکی از وقوع بیماری در پرندگان بوده است، اما طولی نکشید که مدیرکل دامپزشکی مازندران این اخبار را تکذیب کرد. او گفت که با توجه به نتایج بدست آمده از آزمایشات مولکولی انجام شده بر روی پرندگان تلف شده در جزیره میانکاله، هر گونه آلودگی این پرندگان به ویروس آنفلوانزای فوق حاد پرندگان رد می‌شود.
مدیران نهادهای مسئول در محیط زیست و دامپزشکی نیز ضمن دادن اطمینان که دلیل مرگ دسته جمعی در میانکاله آنفولانزا یا نیوکاسل نیست و خطر سرایت به پرندگان خانگی وجود ندارد، اعلام کردند که احتمالا دلیل تلف شدن پرندگان وحشی در میانکاله مسمومیت با سم بوتولیسم است و دلایل قطعی مسمومیت به انجام آزمایش‌های دقیق موکول شد.
یک روز بعد از حادثه خبرگزاری‌ها نوشتند که دامپزشک معتمد محیط‌زیست مازندران علت تلفات مشکوک چند هزار بال پرنده مهاجر زمستان‌گذران را در تالاب بین‌المللی میانکاله مسمومیت غذایی اعلام کرده است. او گفته بود که منشاء این مسمومیت غذایی نوعی باکتری است که در پرندگان بویژه از گونه‌های چنگر و فلامینگو که از جلبک‌ها و پلانگتون‌ها تغذیه می‌کنند، ایجاد می‌شود.
در همان زمان گفته شد که بیشترین تلفات پرندگان وحشی در تالاب میانکاله مربوط به چنگر معمولی و فلامینگوهاست. گویا منبع اصلی تغذیه این دوگونه به عنوان پرندگان کنار آبزی از جلبک‌ها و پلانگتون بوده است. همین دلیل کافی بود تا دلیل مرگ پرندگان مهاجر تا حدودی به قطعیت برسد.
اما سوال اینجاست دلیل آلودگی غذای پرنده‌ها چیست؟ یکی از احتمالاتی مطرح شده این بود که آب تالاب و غذای پرندگان بر اثر ورود فاضلاب خانگی یا حتی صنعتی آلوده شده و آلودگی بر جلبک‌ها و پلانگتون‌ها هم اثر گذاشته باشد و در نتیجه آن پرندگانی که از قسمت آلوده تغذیه کردند دچار مسمومیت شده‌اند. احتمالی که در روزهای بعد توسط رییس سازمان دامپزشکی کشور رد شد.
اما معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد که تالاب میانکاله، توسط فاضلاب‌های شهری، آلاینده‌‌های صنعتی و سموم کشاورزی آلوده می‌شود. او تاکید کرده بود که گزارش کامل آن به ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور ارائه شده و قرار است ظرف ۳ ماه آینده تکلیف آلاینده‌هایی که به تالاب میانکاله روانه می‌شوند، معلوم شود.
در روزهای ابتدایی احتمال ابتلاء پرندگان به بیماری بوتولیسم به عنوان یکی از مسمومیت‌های غذایی رد شده بود. اما چند روز  بعد مدیرکل دامپزشکی مازندران دلیل قطعی تلفات چندین هزار بالی پرندگان مهاجر زمستان گذران در تالاب بین المللی میانکاله ناشی از بیماری بوتولیسم عنوان کرد.  بوتولیسم نوعی بیماری برای پرندگان و آبزیان است که بر اثر دو میکروب «کلوستریدیوم» و «بوتولینیوم» ایجاد می‌شود و به آن مسمومیت طبیعی هم گفته می‌شود.
 
اما و اگرهای وجود سم بوتولیسم
در حالی بوتولیسم دلیل قطعی مرگ پرندگان اعلام شده است که موارد تردید در این مورد همچنان به چشم می‌خورد. یکی از دلایل تردید این است که تنها گونه‌های مشخصی از پرندگان بر اثر این بیماری تلف شدند در حالی که آبزیان بویژه ماه‌ها به عنوان قربانی اصلی این بیماری هیچ تلفاتی نداشته‌اند.
از طرف دیگر با اضافه شدن گونه‌های دیگر پرندگان وحشی از جمله پرندگان شکاری مثل کاکایی به تلفات جدید، تردید نسبت به اعلام بوتولیسم به عنوان علت مرگ پرندگان افزایش یافته و نگرانی فعالان محیط زیست را به دنبال داشته است.
تلفات در میانکاله همچنان ادامه دارد و در مورد دلیل این تلافات همچنان با اما و اگرها صحبت می‌شود. از یک سو بیماری بوتولیسم رد می‌‌شود اما در مقابل احتمال دیگری داده نمی‌شود. افرادی که از در مورد بوتولیسم تردید دارند نمی‌گویند آیا پای بیماری‌های فصلی مانند آنفلوانزا و نیوکاسل در میان است یا خیر؟ کسی نمی‌گوید آیا این بیماری زندگی مردم به ویژه مرغداری‌های خانگی تاثیر می‌گذار است یا خیر.
 
تکرار داستانی در 12 سال پیش
بررسی تاریخی مرگ پرندگان در تالاب میانکاله نشان می دهد  12 سال قبل نیز چنین فاجعه زیست محیطی در میانکاله اتفاق افتاده است اما مانند بسیاری از رخدادهای که در کشور ما رخ می‌دهد بدون هیچ بررسی به حال خود رها شده است. بعد از 12 سال این ماجرا بار دیگر تکرار شده است اما هیچ سابقه علمی برای بررسی ماجرا وجود ندارد. پرونده پیشین تلفات پرندگان وحشی در تالاب میانکاله پس از رد شدن ابتلا بیماری آنفلوانزا و نیوکاسل از سوی کارشناسان وقت دامپزشکی استان مازندران، تنها با طرح احتمال مسمومیت و بدون پیگیری علت مسمومیت بسته شده بود.
دامپزشک معتمد مازندران گفته است که وضعیت مشابهی ۱۲ سال پیش نیز در میانکاله رخ داد و تلفات چندین هزار بالی پرندگان را موجب شد، ولی متاسفانه سابقه بررسی علمی در این زمینه وجود ندارد. این دامپزشک همچنین در مورد ابتلاء پرندگان به بیماری بوتولیسم به عنوان یکی از مسمومیت‌های غذایی که بیشتر منشاء آن از کنسروهای خانگی و به خصوص ماهی است و اخیرا توسط اداره دامپزشکی مازندران به عنوان عامل مرگ پرندگان اعلام شده می‌گوید: بررسی ما احتمال بروز این بیماری را تاکنون رد کرده است.
 
میانکاله کجاست؟
شبه جزیره میانکاله، شبه جزیره‌ای در منتهی‌الیهِ جنوبِ شرقیِ دریای مازندران، در دوازده کیلومتریِ شمالِ شهرِ بهشهر. مساحت آن بیش از شصت‌وهشت هزار هکتار و ارتفاعِ آن بینِ ۱۵ تا ۲۸متر کمتر از سطحِ دریای آزاد.  میانکاله از سال ۱۳۴۸ به عنوان «منطقه حفاظت‌شده» تعیین شد و هم‌اکنون با عناوین پناهگاه حیات وحش، تالاب بین‌المللی و ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره تحت حفاظت محیط زیست قرار دارد. از دلایل اهمیت میانکاله این است که در تمام سواحل جنوبی دریای خزر هیچ منطقه‌ای جز آن وجود ندارد که محیط طبیعی آن در وضعیتی نسبتاً دست ‌نخورده باقی‌مانده باشد.
همیشه سلامتی این منطقه اهمیت بسیاری در حفظ سلامتی کل دریای خزر دارد. سلامتی نسبی میانکاله موجب شده تا تالاب‌ها و سواحل این منطقه علاوه بر پرندگان مهاجر، محل تخم‌گذاری و زیستگاه اصلی بسیاری از ماهیان دریای خزر نیز باشد، به ویژه کپور و کفال و ماهیان خاویاری. گفته می‌شود نزدیک به نیمی از خاویار ایران از آب‌های این منطقه صید می‌شود.
شبه جزیره و پناهگاه حیات وحش میانکاله مامن طیف وسیعی از پرندگان آبزی مهاجر و جوجه‌آور و حمایت شده از جمله فلامینگو، پلیکان سفید، پلیکان خاکستری، قوی کوچک، قوی گنگ، قوی فریادکش، اردک سر سفید، غاز پیشانی سفید کوچک، مرگوس بزرگ، سنقر تالابی، عقاب دریایی دم سفید و پرندگان خشکی زی همانند قرقاول خزری، دراج و زنبور خوار محسوب می‌گردد.
اما این روزها همه نگران میانکاله هستند. ده روز از شروع ماجرا گذشته است، هزاران پرنده مهاجر تلف شده اند و هر روز به تعداد آنها افزوده می‌شود. اخبار و احتمالات بسیاری به گوش می‌رسد. عده‌ای آنفلانزای فوق حاد پرندگان را رد می‌کنند، برخی با قاطعیت از سم بوتولیسم صحبت می‌کنند اما مدتی بعد عده‌ای با قاطعیت آن را رد می‌کنند. عده‌ای ابراز نگرانی می‌کنند اما حرفی از دلیل نگرانی خود نمی‌زنند. اما مردم ساکن در منطقه با بدن هیچ ابهام و شکی نگران هستند، نگران حیوانات خانگی خود، نگران احتمال سرایت بیماری به پرندگان خانگی و حتی انسان. بدون شک تا زمانی که علت اصلی ماجرا بدون اما و اگر مشخص نشود این تشویش و نگرانی ادامه خواهد داشت. کاش مانند 12 سال قبل موضوع با گذشت زمان از دستور کار خارج نشود...
گزارش: مانیا شوبیری