آیا سم سرطان‌زا در شیر وجود دارد؟

بهادر حاجی محمدی، متخصص بهداشت مواد غذایی، در برنامه «سلام، صبح بخیر» شبکه سه حرف‌هایی زد که در فضای مجازی و رسانه‌ها سر و زیادی به پا کرده و حتی سازمان دامپزشکی کشور و وزارت بهداشت را هم مجبور به واکنش کرده است. او مدعی شد که سال‌ها است در بخش قابل توجهی از شیر پاستوریزه تولیدشده در کشور یک سم سرطان‌زا به نام آفلاتوکسین وجود دارد که این سم برای کل مردم، و به‌خصوص برای کودکان، به شدت مضر است و سلامت آن‌ها را به خطر می‌اندازد. این متخصص در یک برنامه زنده، آمارهای به شدت نگران‌کننده‌ای را ارائه کرد؛ آمارهایی که سازمان دامپزشکی آن را «کذب محض، غیرعلمی، غیرمستند و مصداق واقعی تشویش اذهان عمومی» خوانده است. ماجرا چیست؟ آیا واقعاً همزمان با مصرف شیر، در حال مصرف سم سرطان‌زا هم هستیم؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، بهادر حاجی محمدی، استادیار بهداشت مواد غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، در یک برنامه تلویزیونی حرف‌هایی زد که بار دیگر موضوع سلامت مواد غذایی را به بحث نخست کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی تبدیل کرد. او که در برنامه «سلام، صبح بخیر» بازرس انجمن بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران معرفی شده بود، گفت که از ۱۰ کشور خاورمیانه، ایران بیشترین میان سم سرطان‌زای آفلاتوکسین را در مواد لبنی دارد.
آفلاتوکسین سمی است که از مواد غذایی به بدن انسان راه می‌یابد و می‌تواند باعث بروز سرطان کبد و معده شود. این متخصص بهداشت مواد غذایی در برنامه شبکه سه ادعا کرد که سم آفلاتوکسین از طریق ذرت‌های آلوده که به‌عنوان خوراک دام وارد کشور شده، به شیر راه می‌یابد و از طریق مصرف شیر نیز وارد بدن انسان می‌شود. آفلاتوکسین یک سم قارچی است که ذرت، بادام زمینی یا پسته را به راحتی آلوده می‌کند.
بهادر حاجی محمدی ادعا کرد که بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۳۳ درصد نمونه شیرهای پاستوریزه موجود در تهران، ۶۲ درصد شیرهای موجود در تبریز و ۶۰ درصد شیرهای پاستوریزه موجود در اردبیل، آلوده به سم آفلاتوکسین هستند. او گفت که شیرهای آلوده به این سم، خصوصاً برای کودکان به شدت خطرناک هستند، چرا که وضعیت بدنی خردسالان به نحوی است که تحمل این میزان از آفلاتوکسین را ندارد.
 
واکنش‌ها به ادعای وجود سم در مواد لبنی
ویدئوی صحبت‌های این کارشناس بهداشت مواد غذایی، خیلی زود در فضای مجازی در ابعاد وسیع پخش شد و کاربران به آن واکنش نشان دادند. موضوع آلودگی شیر چند سال پیش نیز در رسانه‌ها مطرح شده بود و این ادعا مطرح بود که «برخی از دامداران در شیر وایتکس می‌ریزند». این پیشینه باعث شد تا صحبت‌های این کارشناس شبکه سه با حساسیت در فضای مجازی پیگیری شود.
سازمان دامپزشکی کشور خیلی زود به ادعاهای بهادر حاجی محمدی واکنش نشان داد و این ادعاها را «کذب محض، غیرعلمی، غیرمستند و مصداق واقعی تشویش اذهان عمومی» خواند. معاونت بهداشتی و پیشگیری این سازمان گفت که در ایران، «سختگیرانه‌ترین استانداردها برای کنترل میزان آفلاتوکسین صورت می‌پذیرد. استاندارد میزان آفلاتوکسین در ذرت دامی در کشور ما برابر با ۵ در میلیارد است و این در حالی است که استاندارد اتحادیه اروپا برای آفلاتوکسین ۴ برابر استاندارد ملی ایران است».
وزارت بهداشت هم به ادعاهای وجود سم آفلاتوکسین در شیر واکنش نشان داد. در حالی که سازمان دامپزشکی گفته بود که استاندارد ایران برای کنترل میزان آفلاتوکسین در غذای دام، سختگیرانه‌ترین از استانداردهای اروپا است، وزارت بهداشت گفت که میزان آفلاتوکسین موجود در شیر نگران‌کننده نیست و مردم شیر را از سبد غذایی خود حذف نکنند؛ با این حال، این وزراتخانه پذیرفت که میزان آفلاتوکسین موجود در شیر در ایران، بیشتر از اروپا است.
ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت، در این مورد گفت: «حتی در کشورهای اروپایی که سختگیرانه‌ترین کدکس‌ها را دارند هم آفلاتوکسین در لبنیات وجود دارد. باید توجه داشت میانگین این سم حدود ۵۰ تا ۶۰ نانوگرم در لیتر در تمام شیرهای کشور است. اگر مقیاس، کدکس اروپا باشد، خود عدد تقریبا بالاست چون عدد کدکس اروپا ۵۰ نانوگرم در لیتر است. اگر معیار، کدکسِ ایران باشد، حدود ۱۰۰ است که قابل قبول است و اگر کدکس آمریکا معیار باشد که میزان آن  ۵۰۰ نانوگرم است و با این معیار، تقریبا تمام نمونه‌های موجود در بازار قابل قبول هستند». حریرچی همچنین گفت: «بررسی ۵۰ مطالعه در ایران در چند سال اخیر نشان می‌دهد در طی ۱۰ سال گذشته میزان این سم در شیر رو به کاهش است. اگرچه هنوز با میزانی که در محصولات کشورهای اروپایی است، قابل مقایسه نیست و حداقل ۳۰ تا ۴۰ نانو گرم در لیتر بیشتر است».
معاون کل وزارت بهداشت گفت: «به مردم توصیه می‌کنیم که مصرف شیر را از سبد غذایی خود حذف نکنند و نکته دیگر این که خطر جدی این ماده با دوز ۳ و نیم میلی‌گرم به ازای وزن مصرف‌کننده دیده شده که بسیار بعید است به این میزان از دوز در بدن فرد برسد».
حرف‌های معاون وزیر بهداشت اگرچه نگرانی‌ها را تا حدودی رفع کرد اما نشان داد که خطر همچنان وجود دارد؛ خصوصاً برای مصرف‌کنندگانی که وزن بالایی ندارند که متأسفانه این مصرف‌کنندگان، بیشتر کودکان هستند. شاید بهتر باشد استانداردهای سختگیرانه‌تری اعمال شود تا اطمینان حاصل گردد که آفلاتوکسین از طریق غذای دام، وارد چرخه غذایی انسان نمی‌شود.
 
ویدئوی صحبت‌های بهادر حاجی محمدی، متخصص بهداشت مواد غذایی را ببینید.

گزارش: سعید تهرانی