چشم‌اندازِ نفت ایران تا ۲۰ سال دیگر

هر چند سیاستهای جهانی در پیِ کاهشِ انتشارِ کربن است و همچنین با فناوریهای تازه امکانِ استخراجِ نفت از منابعی که پیش‌تر شدنی نبود شدنی شده است، با همه‌ی اینها، هنوز نیز می‌توان از ذخیره‌های نفتِ ایران تا زمانی دراز بهره گرفت.
به گزارشِ «مردم‌سالاری آنلاین»، صنعتِ نفت و گازِ کشور نیازی فوری به سرمایه‌گذاری و فناوری دارد. بدین منظور، دولت برای جذبِ ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار برای بخشِ بالادستی، بر پایه‌ی برنامه‌ی توسعه‌ی ششم، ۵۰ برنامه‌ی نفتی و گازی در راستای سرمایه‌گذاریِ خارجی در جهان عرضه کرده است که در چارچوبِ قراردادهای بیعِ متقابل اجرا می‌شود. بر پایه‌ی این قراردادها، پس از توسعه‌ی میدانها، مالکیت سرانجام به شرکتِ ملیِ نفتِ ایران بازمی‌گردد و شرکتِ خارجی نمی‌تواند بر میدانهای نفتی مالکیت داشته باشد که البته دگرگونیهایی هم در این نوع قرارداد ایجاد شده است. از سویی دیگر، نگرانیها درباره‌ی دگرگونیهای آب و هوایی، سیاستگذاریهایی را در راستای کاهشِ انتشارِ کربن دی اکسید همراه داشته و بر این پایه از جذابیتِ سوختهای فسیلی کاسته شده است و پیمان‌نامه‌ی پاریس هم، برای مهار افزایشِ دمای جهانی تا دو درجه، تنها اجازه‌ی انتشارِ یک تریلیون تن کربن دی اکسید را داده که این به کاهش رشدِ درخواستِ نفت تا سالِ ۲۰۳۰ انجامیده است.
 
آینده‌پژوهیِ نفتِ ایران
به تازگی دانشگاهِ استنفورد مقاله‌ای درباره‌ی آینده‌ی نفتِ ایران و پیامدهای اقتصادی‌اش (The Future of Iran’s Oil and Its Economic Implications) منتشر کرده که مرکزِ پژوهشهای مجلس نیز نکته‌هایی بر آن افزوده است. در این مقاله‌ی استنفورد، به برآوردِ ظرفیتِ ایران در بهره‌برداری از ذخایرِ نفتی‌اش و آینده‌ی نفتِ ایران تا سالِ ۲۰۴۰ پرداخته شده است.
 این مقاله می‌گوید که از ۹۸ میدانِ نفتی در ایران، از سالِ ۱۹۱۳ تا امروز، پیرامونِ ۷۲ میلیارد بشکه نفت بهره‌برداری شده است.
نرخِ کاهشِ سالانه‌ی میدانهای نفتی در ایران ۶ درصد است و این رقم با در نظر گرفتنِ بازسازیها برآورد شده است.
میزانِ تولیدِ چاههای تازه در سالِ ۲۰۱۶ پیرامونِ ۱/۷ میلیون بشکه در روز، با نرخِ کاهشِ ۳/۲ درصدی در سال، و میزانِ بهره‌برداری از میدانها، در برابرِ تزریقِ یک میلیون مترِ مکعب گازِ طبیعی، پیرامونِ ۴۰۰۰ بشکه نفت برآورد شده است.
برپایه‌ی شدنی‌ترین برآورد، امید می‌رود که تولیدِ نفتِ خامِ کشور تا پیش از سالِ ۲۰۲۰ به چهار میلیون بشکه در روز و تا سالِ ۲۰۳۰ به ۴/۴ میلیون بشکه در روز برسد.
همچنین امید می‌رود  که درآمدِ ناخالصِ سالانه از نفت در دهه‌ی آینده به میزانِ آن در سالهای ۲۰۱۲-۲۰۱۱ برسد که پیرامونِ ۱۵۰ میلیارد دلار بوده است.
در این مقاله همچنین آمده است که تولید نفت در ایران، ۱۰ دلار به ازای هر بشکه است که این رقم نسبت به بسیاری از کشورهای جهان پایین‌تر است، ولی باید بدین توجه کرد که برای جبرانِ کاهشِ استخراج از میدانهای توسعه‌یافته تنها باید به بهره‌برداری از ذخایرِ توسعه‌نیافته و ذخایری که بهره‌برداری از آنها دشوارتر است رو کرد که به ناچار هزینه‌ی بهره‌برداری افزایش و سودِ به دست آمده کاهش خواهد یافت.
 
کارهایی که باید کرد
کلِ درآمدِ حاصل از فروشِ نفت در کشور پیرامونِ ۳۰ درصد از درآمدِ دولت است که البته این میزان در سالهای گوناگون متغییر بوده است. از سویی دیگر، گزارشِ استنفورد نشانگرِ آن است که تا میانه‌ی دهه‌ی آینده، ایران خواهد توانست که از ذخیره‌های توسعه‌نیافته برای جبرانِ کاهشِ برداشت از ذخیره‌های توسعه‌یافته‌ی خود بهره گیرد؛ به دیگر سخن، ذخایری که هنوز آماده‌ی بهره‌برداری نیستند باید به جایگاهی برسند که بتوان از آنها بهره گرفت. با همه‌ی این، دشواریِ بنیادین از میانه‌ی دهه‌ی آینده آغاز خواهد شد که نگهداشتِ نرخِ تولید در همان اندازه،  تنها با بهره‌برداری از شمارِ بیشتری چاه، تزریقِ گازِ طبیعیِ بیشتر، استخراجِ مصنوعی و سرمایه‌گذاریِ بیشتر در این راستا شدنی خواهد شد. پس، هر چند درآمدِ ناخالص افزایش خواهید یافت، لیک، پس از سالِ ۲۰۲۵، هزینه‌های تولید نیز بالا خواهد رفت که این در کنارِ افزایشِ مصرفِ داخلی، امکانِ افزایشِ صادرات را از میزانی مشخص نخواهد داد.
به نظرِ نویسندگانِ مقاله‌ی استنفورد، از آنجا که سالیانه شمارِ میدانهای نفتی و تولیدِ چاههای تازه‌ی ایران کاهش می‌یابد، بالا بردنِ بهره‌رویِ میدانهای نفتیِ کشور بایستگیِ روزافزون می‌یابد و در این میان باید این سه نکته‌ی بنیادین را پیشِ چشم داشت: یکی اینکه، باید به کاهشِ نرخِ تولیدِ چاههای نفت توجه کرد. دوم اینکه، چون ظرفیتِ تولید از میدانهای بهره‌برداری شده از ۳/۷ میلیون بشکه در روز در سالِ ۲۰۱۵ به ۲/۵ میلیون بشکه در روز در سالِ ۲۰۴۰ کاهش خواهد یافت که این زنگِ هشداری است تا با تزریقِ گاز و آب به چاههای کنونی از روندِ کاهشِ آنها پیشگیری کرد. سوم هم اینکه، ظرفیتِ تولید از میدانهای توسعه‌نیافته از ۹۰ هزار بشکه به یک میلیون بشکه در سالِ ۲۰۲۷ خواهد رسید، ولی پس از آن این ظرفیت به ۶۲۰ هزار بشکه در سالِ ۲۰۴۰ می‌رسد که این خود نشانگرِ اهمیتِ توجه به میدانهایی است که هنوز توسعه‌ نیافته‌اند.
گزارش: مهدی قدیری