تحریم چه تأثیری بر صادرات نفت ایران داشته است؟

حدود دو ماه و نیم از اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران می‌گذرد. اکنون زمان مناسبی برای ارزیابی این موضوع است که تحریم‌ها چه تأثیری بر تولید و صادرات نفت ایران داشته است. مسأله مهم دیگر این است که آیا آمریکا معافیت‌های صادرشده از تحریم‌های نفتی ایران را تمدید می‌کند یا خیر؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، آمارهای موسسه «تانکر ترکرز» که اطلاعات مربوط به حرکت نفتکش‌ها را پایش می‌کند، نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران در ماه گذشته میلادی (ماه دسامبر) به یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است.
زمانی که در ماه می ۲۰۱۸، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد که این کشور از برجام خارج می‌شود، صادرات نفت ایران بیش از دو میلیون و پانصد هزار بشکه در روز بود. بنابراین، در آخرین ماه سال ۲۰۱۸، صادرات نفت ایران نسبت به بهار امسال، حدود ۶۰ درصد کاهش یافته است. این میزان از کاهش صادرات، رقم قابل توجهی محسوب می‌شود.
تحریم‌های آمریکا بر تولید نفت ایران نیز تأثیر جدی داشته‌اند. آخرین گزارش ماهانه اوپک که روز گذشته منتشر شد نشان می‌دهد که ایران به جایگاه پنجمین کشور تولیدکننده نفت در سازمان اوپک سقوط کرده است. پیش از خروج آمریکا از برجام، ایران پس از عربستان سعودی و عراق، سومین تولیدکننده نفت در اوپک بود. در ماه گذشته میلادی، امارات متحده عربی و کویت نیز بیش از ایران نفت تولید کرده‌اند و جایگاه ایران در میان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در اوپک، تنزل یافته است.
طبق گزارش منابع ثانویه اوپک، میزان تولید نفت خام ایران در ماه دسامبر، دو میلیون و ۷۶۹ هزار بشکه در روز بوده است. پیش از اعلام خروج آمریکا از برجام، میزان تولید نفت خام ایران بیش از سه میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز بود. بنابراین، تولید نفت ایران در اثر تحریم‌های آمریکا، بیش از یک میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
 
آیا آمریکا معافیت‌ها از تحریم‌های نفتی ایران را تمدید می‌کند؟
پس از اعلام خروج آمریکا از برجام در ماه می ۲۰۱۸، قیمت نفت در بازارهای جهانی رو به افزایش گذاشت تا این که در اوایل اکتبر، قیمت نفت برنت به بشکه‌ای ۸۶ دلار رسید. این بالاترین قیمت نفت در چهار سال اخیر بود.
دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا که به دلایل سیاسی، کاهش قیمت نفت و قیمت‌های پایین بنزین در آمریکا را برای خود یک مزیت می‌داند، تحت تأثیر افزایش قیمت نفت در آن زمان موافقت کرد که به هشت کشور معافیت از اجرای تحریم‌های نفتی ایران، اعطا کند. این هشت کشور عبارتند از هند، چین، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، ایتالیا، یونان و تایوان.
معافیت‌ها از تحریم‌های نفتی ایران شش ماهه است و در اردیبهشت سال ۹۸ به پایان می‌رسد. سوال این است که آیا آمریکا این معافیت‌ها را تمدید می‌کند یا خیر.
خبرگزاری رویترز امروز (جمعه ۲۸ دی‌ماه) به نقل از تحلیل‌گران بازار نفت گزارش داد که احتمالاً آمریکا در اردیبهشت ماه سال آینده، معافیت‌ها از تحریم‌های نفتی را برای چند کشور تمدید و برای چند کشور دیگر لغو کند. این برآورد، با واقعیت و همچنین با سخنان برایان هوک، نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران، همخوانی دارد.
ایتالیا، یونان و تایوان به گفته وال استریت ژورنال، علی‌رغم دریافت معافیت‌های تحریمی، خرید نفت از ایران را متوقف کرده‌اند. پیش از تحریم‌ها، تایوان میزان اندکی نفت، ۱۶ هزار بشکه در روز، از ایران می‌خرید؛ میزان خرید نفت یونان و ایتالیا نیز از ایران جمعاً ۳۰۰ هزار بشکه در روز بود. برایان هوک هم گفته سه کشور دارای معافیت، خرید نفت از ایران را متوقف کرده‌اند، ولی نامی از این سه کشور نبرده است.
گزارش رویترز نشان می‌دهد که در اردیبهشت سال آینده معافیت تحریمی ۵ کشور کره جنوبی، ژاپن، چین، هند و ترکیه تمدید خواهد شد و معافیت سه کشور تایوان، یونان و ایتالیا، لغو خواهد شد. اگر تمدید معافیت‌ها مطابق این برآورد باشد، سقف صادرات نفت خام ایران، در حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز خواهد بود.
یک عامل تعیین‌کننده در تصمیم‌گیری آمریکا در مورد معافیت‌ها، قیمت نفت در بازار جهانی است. پس از این‌که آمریکا هشت کشور را در ماه نوامبر از تحریم‌های نفتی معاف کرد، روند قیمت معکوس شد و حتی قیمت نفت در اواخر سال ۲۰۱۸، به زیر ۵۰ دلار به ازای هر بشکه هم رسید. در کنار صدور معافیت‌ها از تحریم‌های نفتی ایران، افزایش تولید نفت شیل آمریکا نیز عاملی بود که باعث کاهش قیمت نفت شد.
قیمت نفت خام برنت در حال حاضر در حدود ۶۰ دلار به ازای هر بشکه تثبیت شده است. در صورتی که در اثر افزایش تولید نفت آمریکا، قیمت نفت کاهش بیشتری یابد آمریکا وسوسه خواهد شد تا بر فشارها برای کاهش بیشتر تولید نفت خام ایران بیافزاید. با این حال، آمریکا نمی‌تواند مانع از واردات نفت ایران توسط کشورهایی نظیر چین و هند شود و این بدان معناست که سناریوی به صفر رساندن صادرات نفت ایران محقق نخواهد شد، اما ممکن است آمریکا بر برخی از کشورها نظیر کره جنوبی، ژاپن و ترکیه فشار بیاورد تا واردات نفت خود از ایران را بیشتر کاهش دهند.