آزبست و نگرانی های زیست محیطی

شعله های آتش پلاسکو خاموش شد ؛ ‌در حالی که در طی ده روز تلاش برای خاموش کردن شعله های مهیبی که از زیر آوار زبانه می کشید،‌ گازهای سمی بسیاری وارد هوای تهران شد. هوایی که خود بیمار و آلوده بود و با وجود این گازهای سمی بیش از پیش آلوده شد. به غیر از آلودگی هوا در طی چند روز آوار برداری،‌ باید به نکته مهم دیگری نیز توجه کرد که همان آلودگی منطقه دپو به ماده سمی آزبست است.
آزبست که به پنبه ی نسوز یا آمیانت معروف است، ‌اصطلاحی کلی است که برای چندین نوع مختلف سیلیکات معدنی به کار می رود که در طی قرن گذشته در ساختمان سازی ها به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است. ‌این ماده به علت مقاومت محیطی نسبت به ساییدگی و نسوز بودن و تثبیت شیمیایی بسیار مقرون به صرفه بوده و مصرف زیادی دارد که البته در حال حاضر در برخی از کشورهای توسعه یافته استفاده از آن در چنین صنایعی به طور کلی ممنوع شده است. با توجه به سال ساخت ساختمان پلاسکو که مربوط به نیم قرن پیش است و در ساخت آن از آزبست بسیار استفاده شده است؛‌ و با توجه به اینکه آوار این ساختمان غول پیکر و قدیمی به منطقه هرندی منتقل شد (وسعت ‌ منطقه، ‌هفت هکتار است و در منطقه 12 تهران قرار دارد)‌، دپوی آوار آن می¬تواند به شدت محدوده ی اطرف خود را سمی و آلوده کند و این سم ریه های مردم منطقه ی محروم هرندی را نشانه گرفته است که مشکلی جدی به حساب می آید.
آزبست بسیار سمی است و فقط از طریق تنفس هوای آلوده به این ماده بسیار ریز،‌ انسان را آلوده می¬کند. استنشاق این ماده ی سمی باعث می شود که ذرات بسیار ریز آن در عمیق ترین قسمت های ریه باقی بماند و باعث بیماری آزبستوز شود. بیماری ای که تا به حال برای آن درمانی پیدا نشده و منتهی به سرطان ریه می گردد. همچنین سیگار کشیدن وضعیت کسانی را که با آزبست آلوده شده اند بدتر می کند. با عنایت به این مشکل بزرگ که دپوی آوار پلاسکو برای ساکنان منطقه ی هرندی بسیار خطرناک است، ‌باید مسئولین هرچه سریعتر این دپو را به جایی منتقل کنند که مواد خطرناک موجود در آن به شیوه ای کاملا بی ضرر امحا شود.
بعد از وقوع فاجعه پلاسکو و مسایل زیست محیطی که در پی داشت، ‌سوال اساسی اینجاست که ساختمان های قدیمی که هر لحظه ممکن است به سرنوشت پلاسکو دچار شوند صرفنظر از خسارات جانی و مالی گزاف، چه حجمی از انواع آلودگی ها را به جسم و جان تهرانِ بیمار تحمیل خواهند کرد؟ هر آتش سوزی در ابعاد پلاسکو سمومی را به هوا تزریق می¬کنند که از آن جمله می توان به ترکیبات آلی دی اکسین اشاره کرد؛ این گاز تقریبا در محیط، غیر قابل تجزیه است و در هر جا یافت می شود. این ترکیبات در محیط های شهری به طور مخصوص از سوختن زباله ها،‌ ضایعات و آتش سوزی ها به وجود می آیند. این ترکیبات سمی بوسیله ی ریزش های جوی به سطح خاک می نشینند و به گل می چسبند و برای مدت طولانی باقی می مانند و در نهایت وارد زنجیره ی غذایی خواهند شد. دی اکسین ها بصورت تجمعی در بدن جانداران باقی می مانند و به دلیل بزرگنمایی بیولوژیکی،‌ خود را به بدن رئوس هرم های غذایی از جمله انسان و گوشتخواران بزرگ می رسانند که اثرات سوء وسیعی بر آنها خواهد داشت.
با توجه به تمام خطراتی که جامعه و محیط زیست شهری همچون تهران را تهدید می کند،‌ اینکه مسئولین در از رده خارج کردن ساختمان های قدیمی و مستهلک پیشقدم شوند تا تحت تدابیر زیست محیطی و ضوابطی که کمترین ضرر را برای مردم و محیط زیست داشته باشد نسبت به تخریب و پاکسازی زمین این ساختمان اقدام کنند بسیار ضروری و بجاست. صرفنظر از بحث آتش سوزی که معمولا در پی تخریب غیر عمدی یا قبل از آن به وجود می آید که می تواند گازهای بسیار خطرناکی را به هوای شهر وارد کند،‌ پاکسازی کامل زمین این ساختمان ها از نخاله هایی که قطعا حاوی آزبست است با رعایت نکات خاص به حفظ سلامت شهروندی کمک خواهد کرد.
البته این موضوع را باید در نظر داشت که بعد از هر حادثه ای که خسارات مالی و جانی فراوانی داشته صرفا به مسایل عینی و فوری آن می پردازیم و جنبه ی خسارات زیست محیطی را فراموش می کنیم کار عاقلانه ای به نظر نمی آید زیرا تمام منابع زندگی ما از محیط زیست اطرافمان تامین می شود و طی چرخه های زیستی تمام آنچه که پسماند و ضایعاتِ اقدامات عجولانه ما برای گسترش بی رویه شهرها و همچنین رفاه طلبی ها به وجود آمده به خود ما باز می گردد. حال اگر این پسماندها بدون مدیریت، ‌با حوادث به محیط زیست بازگردند ابعاد بسیار وخیم تری به خود می گیرند. وخامت و خسارات ناشی از پس لرزه های زیست محیطی یک حادثه ابتدا خاک،‌ هوا و آب و بعد در دراز مدت افراد جامعه را درگیر می کند و این خسارات چون مانند لحظه ی اول حادثه نمود پیدا نمی کنند بنابراین زیاد توجهی هم به آنها نمی شود. اما در نهایت اگر هزینه های ناشی از بیماری هایی که این گونه به جامعه تحمیل می شوند را چه از نظر انسانی و چه از نظر مالی محاسبه کنیم، عمق ضرری که جامعه را تهدید می کند در می یابیم و همین هزینه ها را قبل از فاجعه برای ارتقای کیفیت محیط زیست شهری انجام می دهیم. محیط زیست کلانشهرهای کشور،‌ در معرض آسیب های جدی قرار دارند و نجات آن ها همت جمعیِ مردم و توجه مسئولین را نیاز دارد.