مذاکرات با اوجالان، نقطه عطفی در تاریخ ترکیه

اخیرا اعلام شد که صد نفر از اعضای پ.ک.ک (حزب کارگران کردستان) اسلحه خود را بر زمین می گذارند و ترکیه را ترک می کنند. هرچند این حرکتی نمادین است اما حائز اهمیت فراوانی است زیرا ترکیه که حدود ۸۰ سال است همواره موجودیت قومیت کرد را در این کشور کتمان کرده و به طبع تشکیلات و خواسته هایشان را به رسمیت نشناخته است، اکنون پس از مدتی مذاکره با عبدالله اوجالان رهبر دربند پ.ک.ک، به این توافق دست یافته است. در واقع پس از تشکیل جمهوری ترکیه بر اساس ملی گرایی ترکی، در دهه ۱۹۲۰ میلادی، این کشور همواره سعی در یکسان سازی فرهنگی و زبانی کلیه مردم این کشور بر اساس الگوهای ناسیونالیسم ترک داشته است. به همین علت طی بیش از ۸ دهه گذشته همواره سعی در سرکوب قومیت هایی همچون کردها یا ارامنه نموده است. در مورد کردها اگرچه وضع به بدی ارامنه نبود، ولی همچنان محدودیت های بسیاری برای حفظ هویت بومی خود داشته اند. چنانکه آموزش زبان کردی در آموزشگاه های مناطق کردنشین ممنوع است، و در ادارات و ارگان های دولتی صرفاً باید به زبان ترکی صحبت شود، از همین رو بسیاری به علت صحبت کردن به زبان کردی در دادگاه یا مجالس این کشور محکوم و روانه زندان شده اند، افرادی از شهروند عادی گرفته تا روزنامه نگار و حتی نماینده مجلس. آنچه که موجب شده ترکیه همواره از دید سازمان های حامی حقوق بشر در شمار کشورهای ناقض آزادی های اساسی و حتی حقوق بشر قرار گیرد، علی رغم آنکه ترکیه همیشه سعی در نشان دادن ژستی دموکرات و آزادیخواه در مجامع جهانی از خود داشته است. با اعمال این سیاست های شدید علیه کردها بود که اوجالان حزب کارگران کردستان(پ.ک.ک) را در ۱۹۷۸ در دیار بکر تاسیس کرد. این سازمان برای احقاق آنچه که حقوق کردها می نامید، مشی مبارزه مسلحانه را در پیش گرفت. دولت ترکیه مدعی است تا کنون بیش از سی هزار نفر در جریان درگیری نیروهای این حزب با ارتش ترکیه کشته شده‌اند. دولت ترکیه موفق شد اوجالان را در ۱۹۹۹م دستگیر کند و این تنها ملاحظات سیاسی و فشارهای اتحادیه اروپا بود که وی را از مرگ رهانید و نهایتا به حبس ابد محکوم شد. اما پ.ک.ک همچنان به حیات و مبارزات خود ادامه داد و در واکنش به تحولات جهانی در سال ۲۰۰۲م هشتمین کنگره خود را برگزار کرد و ضمن اعلام انحلال حزب کارگران کردستان ترکیه، «کنگره آزادی و دمکراسی کردستان» را تاسیس کرد و اوجالان را همچنان به عنوان رهبر معرفی نمود. آنچه که اینجا حائز اهمیت است این است که، دولت ترکیه همواره این حزب را گروهی تروریستی معرفی کرده و نه تنها هیچگاه مذاکره با آن را در دستور کار قرار نداده، بلکه تنها راه برخورد با آن را یا خلع سلاح کامل و تسلیم بی قید و شرط یا جنگ تا نابودی کاملش قرار داده بود. اما از زمان روی کار آمدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه بر سر قدرت، اردوغان رهبر این حزب و نخست وزیر ترکیه بارها قول هایی جهت حل معضل کردها داده است. وی در گذشته نیز تلاش هایی در این راستا صورت داده بود ولی همچنان پ.ک.ک را گروهی تروریستی خطاب می کرد. حال به نظر می رسد دولت ترکیه با مذاکراتی که با اوجالان کرده، قصد دارد تا گام به گام قومیت کرد را به رسمیت بشناسد و حداقل بخشی از خواسته های ایشان را برآورده کند. البته تا رسیدن به توافق نهایی راه درازی در پیش است، چون بعید به نظر می رسد بزرگترین خواسته کردها یعنی "خودمختاری سیاسی" به راحتی برای آنکارا قابل پذیرش باشد. اما همین که دولت ترکیه دید خود به اوجالان را از یک مجرم تروریست به رهبر حزبی که می تواند یک سوی میز مذاکره بنشیند تغییر داده است، رخدادی تاریخی برای کردها، ترکیه و حتی منطقه است. زیرا مسئله کردها به عنوان بزرگترین قومیت منطقه خاورمیانه که دارای دولت مستقلی نیستند، همواره موضوعی پراهمیت در منطقه بوده و ستیزه جویی های ایشان چالش های امنیتی بسیاری را ایجاد کرده است. با کسب خودمختاری سیاسی توسط کردهای عراقی آن هم در بالاترین سطح خود و خارج شدن کنترل مناطق کرد نشین سوریه از دست حکومت بشار اسد، نزدیک شدن کردها و ترکها به توافقی هرچند محدود می تواند گام بزرگ دیگری در جهت تقلیل برخوردها با این قومیت و تحقق بخشی از خواسته های تاریخی ایشان باشد، که این نوید را می دهد که شاید در آینده ای نه چندان بلند مدت بتوان به حل نهایی معضل کردها در منطقه امیدوار بود. هرچند در این راه چالش های جدی بسیاری وجود دارد. از جمله منافع برخی کشورهای همسایه، لزوم تغییر قانون اساسی ترکیه و از همه مهمتر جلب رضایت ناسیونالیست های افراطی ترک. هر چند گروه اخیر قدرت سابق را در این کشور ندارند، اما باز وزنه ای قابل اعتنا هستند و ممکن است که حرکتی از جانب ایشان کل این روند را برهم بزند یا حداقل آسیب جدی به آن وارد کند. از جمله می توان به ترور سه زن فعال کرد در ماه گذشته اشاره کرد که بخشی از گمانه زنی ها را در مورد عاملین آن متوجه ناسیونالیست های افراطی و به هدف به هم زدن مذاکرات با کردها کرد. 
*- دانشجوی دکتری علوم سیاسی