مصدق؛ از ملی شدن نفت تا دموکراسی خواهی

 زمانیکه «کانال سوئز» را رهبر مصر «ملى» اعلام میکند سه کشور انگلیس، فرانسه و اسرائیل در سال ۱۹۵۶ به آن کشور حمله نظامى مى کنند که با مقاومت شدید ملت و ساکنان «پورت سعید» مواجه می شود و نهایتا به شکست مصر می انجامد و متعاقب آن با میانجی گرى آمریکا و سازمان ملل کنفرانس صلح در یالتا برگزار مى شود.
«آنتونی ایدن» در حاشیه این کنفرانس خطاب به ناصر میگوید: سروان؛ میدانی که انگلستان شیر است با دم شیر بازی مکن! «عبدالناصر» رهبر فقید مصر در جواب «ایدن» که در اولین صفحه کتاب وى به نام «بریدن دم شیر» چاپ شده میگوید: کدام شیر؟! با ملى کردن کانال سوئز، من دم این شیر (انگلیس) را بریدم و وقتى درحال بریدن دمش بودم هیچ تکانى نمیخورد! نگاهش که کردم دیدم این شیر از قبل مرده است، استاد بزرگ من «دکتر محمد مصدق» با ملٌى کردن نفت ایران چند سال قبل این شیر را کشته و دندانهایش را هم کشیده بود و من فقط دم یک شیر مرده ی بى دندان را بریدم.
براى تجلیل از کار ملى کردن «کانال سوئز» و رهبر ملى کردن نفت ایران، دکتر مصدق، یکى از بزرگترین خیابانهاى قاهره به نام آن وطن دوست پر آوازه نامگذارى شد و هنوز حتی در سیستم امنیتی جدید حاکم بر این دیار، نام مصدق زینت بخش زیباترین خیابان قاهره است. در حالیکه تابلوی خیابان نفت که به نام او مزین شده، چندین بار تا کنون مخدوش شده است .
همت و فداکاری مصدق الگوی استقلال خواهی و بنیانگذاری کشورهای غیر متعهد بود، به قول چرچیل (نخست وزیر وقت انگلیس) او تنها فردی بود که با کله طاس و نوک قلم توانست استعمار انگلستان را به زانو در بیاورد و ضرورت ملی شدن صنایع کشورهای در حال توسعه را مطرح سازد.  وجود مصدق برای مردم ایران یک معنی بیشتر نداشت و آن: برگرداندن حق حاکمیت ملی به آنان بود.
«جواهر لعل نهرو» که پس از «مهاتما گاندی» محبوبترین و نامدارترین رهبر ضد استعماری هند شمرده می‌‌شود نیز، از پیروان مکتب «عدم تعهد» دکتر مصدق بود. نهرو کراراً خدمات دکتر مصدّق را به کشورهای غیر متعهد می‌ستود و او را پیشگام مبارزه برای غرور ملّی و آزادی و شرافت نامید. هنگامی که نهرو مهمان دولت وقت تهران  بود  نامه ای از طرف نهضت ملّی راجع به فشار و اختناق عمومی، حبس دکتر مصدق و قتل دکتر فاطمی تسلیم او شد تا این موضوع را با شاه در میان بگذارد.  شاه در جواب میگوید: این افراد علیه حکومت قیام کردند، خود شما هم به همین جرم به زندان رفتید! نهرو پاسخ می‌‍دهد: زندانبان من انگلیسی‌ها بودند ولی مردم هند، زندان من و گاندی را گلباران کردند، اما زندانبان نخست وزیر ملّی کننده نفت، شما هستید!
  زنده یاد داریوش فروهر در سال ۱۳۵۷ در بزادروز مصدق میگوید:  به اعتقاد من برخی از انسان‌ها در تاریخ منزلتی خاص پیدا میکنند و زادروزشان به عنوان بزرگترین یادآور زندگی، برای نسلهای بعد احترام آمیز و جاودانه میشود.  گروه اندکی از این انسانهای  تاریخ ساز، گویی در زندگی و فراگرد اجتماعی آن، چندین بار تولد یافته اند، راه و روش آنان با نبودشان فراموش شدنی نیست، یعنی چندین حرکت و دگرگونی در روزگار خود پدید آورده اند که بزرگی و اثربخشی و چشمگیری آن غیر قابل انکار ...
  دکتر مصدق میگوید: «به من گناهان زیادی نسبت دادند ولی  میدانم که یک گناه بیشتر ندارم و آن این است که تسلیم بیگانگان نشده و دست آنها را از منابع طبیعی ایران کوتاه کرده و در تمام مدت زمامداری و سیاست خود یک هدف داشتم و آن این بود که ملت ایران بر مقدرات خود مسلط شود».
اگر چه مهمترین اقدام مصدق را ملی شدن صنعت نفت میدانند که از اهمیت بسزایی هم برخوردار است اما مصدق در عین توجه به عدالت اجتماعی و راه اندازی نظام تامین اجتماعی، به دمکراسی معتقد و پایبند بود و همه اقدامات او برای رسیدن به جامعه مدنی واقعی بود که  در آن صورت عرصه بر بسیاری تنگ و محدود میشد و هرگونه استبداد رخت می بست .
مردم خواهی، قانون مداری و میهن دوستی او با همه ممانعت و مخالفت ها، کماکان زنده است و رهروان او با همه موانع و هزینه ها، پیرو راستین منش و روش آزادانه و مترقی دکتر مصدق مانده اند و در تحقق آن ایده ها و برنامه ها کوشا و مصمم و در وصول به هدف پاک و مترقی خود امیدوار هستند.