درک جایگاه ارتباطات، پیش‌نیاز رشد جوامع

اهمیت فوق‌العاده اجزای ارتباطات در جهان معاصر به‌مثابه شریان‌های حیاتی جوامع بشری آن‌قدر برجسته است که به هر میزانی در این خصوص گفته و نوشته شود، به نظر کم است. مروری بر پیشینه تاریخی ارتباطات به‌ویژه از منظر تبارشناسی، جایگاه خطیر این مؤلفه را بالأخص بر اساس کنجکاوی و تأمل فلاسفه، جامعه شناسان، مردم شناسان، روانشناسان، عالمان علم سیاست و تاریخ‌نگاران، به نسل‌های کنونی یادآوری می‌کند. آن‌چنان‌که بسیاری از اندیشمندان و متفکران متخصص در حوزه‌های مختلف بخش‌های مهمی از اندیشه و نظریه خود را در پیوند با موضوع ارتباطات و نقش حیاتی آن در جوامع بشری اختصاص داده‌اند. بدون هیچ تردیدی تداوم زیست دولت-ملت ها و اساساً رشد و ترقی و به‌طورکلی حیات و ممات جوامع در گرو درک و فهم صحیح از اهمیت و جایگاه تأثیرگذار ارتباطات در عصر کنونی است. تغییرات آن‌چنان در عرصه‌های گوناگون ارتباطات از شتاب و روند فزاینده‌ای برخوردار است که کم‌توجهی و بی‌توجهی به این مسئله، به‌طور حتم زیان جبران‌ناپذیر و خسران عمیقی را به منافع حیاتی و ملی کشورها وارد خواهد ساخت. امروزه مقوله‌های بسیار مهمی نظیر: اقتصاد بین‌الملل، روابط بین‌الملل، حقوق بین‌الملل و... صرف‌نظر از لزوم بهره‌مندی از نگرش تخصصی در این‌گونه حوزه‌ها؛ بسیار با استراتژی‌ها، راهبردها و برنامه‌های دولت- ملت‌ها بر پایه ارتباطات بین‌المللی استوار است. به‌گونه‌ای که هر  اهمالی در این خصوص، هزینه‌ها و تبعات مختلفی را بر بخش‌های گوناگون کشورها از بعد درونی و بیرونی عارض می‌گرداند. ضمن آنکه سرعت دگرگونی‌ها و تحولات برق‌آسا در زمینه‌های مرتبط با فناوری‌های نوین خواه‌ناخواه جهت‌گیری سیاست‌ها و برنامه‌های دولت‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی و تبادل اجتناب‌ناپذیر اطلاعات و داده‌ها در این خصوص  آن‌قدر شتابان و فزاینده بوده است که هم‌اکنون حیات و ممات بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و خرد با یک چنین امکان ارتباطی پیوند خورده است. موضوعات مهم دیگری در زمینه‌های مرتبط با حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به طرز شگفت‌آوری متأثر از فهم و درک صحیح دست‌اندرکاران و مسئولین عالی کشورها از ارتباطات است. چنانکه در صورت نبود برنامه‌های مشخص راهبردی پیرامون کم و کیف ارتباطات لازم بین‌المللی با کشورهای توسعه‌یافته و صاحب تکنولوژی‌های مدرن و جدید و فقدان اراده ضروری به‌منظور بهره‌گیری از دانش و تجارب مفید این‌گونه کشورها، یقیناً در میان‌مدت در دو بعد داخلی و خارجی ضرر و زیان هنگفتی بر پیکره تصمیم‌گیری و تصمیم سازی کشورها وارد خواهد ساخت و درصورتی‌که این قبیل ارتباطات در روابط بین جوامع مختلف به سمت‌وسوی تنش هدایت گردد، طبیعتاً از ابعاد گوناگون ما شاهد شکل‌گیری چالش‌ها و بحران‌های مختلف خواهیم بود. بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، اعتیاد، شکاف طبقاتی، فرار مغزها، تعطیلی کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ و بنگاه‌های اقتصادی، تشدید انواع بزه اجتماعی، فرار سرمایه‌های مادی، بروز و ظهور بحران‌های گوناگون سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و... در زمره مهم‌ترین چالش‌های محتمل است. البته چنانکه مسئله ارتباطات چه در سطح دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی و چه در سطح دیپلماسی عمومی جدی گرفته نشود، به طرز اجتناب‌ناپذیری ما شاهد بروز تنگناهای مختلف در عرصه‌های گوناگون خواهیم بود. عمیق‌تر شدن فاصله میان گفتمان مسئولین و گفتمان عمومی و به‌تبع آن همسو نبودن برنامه و اهداف با مطالبات و انتظارات اقشار مختلف اجتماعی را می‌توان در این خصوص نام برد. البته در موضوع ویروس جدید کرونا به نظر می‌رسد که کشورهای درگیر که هم‌اکنون با این چالش روبرو هستند، به نحو مطلوبی ضمن استفاده از تجارب و دانش‌های درمانی و پزشکی یکدیگر در عرصه ارتباطات بین‌المللی علیرغم پرداخت هزینه‌های انسانی و مالی زیاد، تا حد بالایی موفق به مهار و کنترل این ویروس شده‌اند. در یک چنین شرایطی، روابط عمومی‌ها به‌عنوان رکن مرکزی منظومه ارتباطات از یکسو و حلقه واسط میان مردم و مسئولین از نقش‌های کم‌نظیری در پیش‌بینی بحران‌ها و کنترل آن‌ها برخوردار هستند. روابط عمومی‌ها با اتکا به شیوه‌های مختلف اطلاع‌رسانی و بهره‌مندی از امکان تصمیم‌گیری به هنگام، قادر هستند ضمن شفاف‌سازی حوزه‌های عملکردی خدمات رسان و پاسخگویی صحیح و اقناع افکار عمومی نسبت به تسهیل و تسریع فرایند خدمات‌رسانی اجزای گوناگون دولت‌ها به اقشار مختلف اجتماعی نقش‌آفرینی کنند و تا میزان زیادی از امکان و توانایی فائق آمدن بر بحران‌ها و مرتفع کردن چالش‌ها برخوردارند.
*پژوهشگر و مدرس دانشگاه