همزیستی ارمنیان و ایرانیان در درازای تاریخ

  در پایان هزاره دوم پیش از میلاد دولت های باستانی میان­رودان و آسیای صغیر رو به زوال گذاشتند و آشور بر ویرانه های آن ها سربرآورد. بر اثر نیروی تازه نفس آشور دولت های آریایی هتی و میتانی از میان رفتند. در سده نهم پیش از میلاد دولت تازه ای موسوم به اورارتو پدید آمد. اورارتو نیز در پی هجوم قوم تازه نفس ارمنی نابود شد ولی مردمانش تا مدت ها منطقه ای را در درّه رود اَرَس برای خود داشتند. ارمنستان در قلمرو مادها افتاد ولی ارمنیان مستقل شدند و فرمانروایشان با کوروش بزرگ هم پیمان شد. در 66م. دولت روم حکومت ارمنستان را به رسمیّت شناخت و دودمان اشکانیان ارمنی یا آرشاکونیان پدید آمد. در ۶۱۹م. سمبات باگراتونی سپهسالار خسروپرویز و مرزبان ساسانی ارمنستان، ترکان و متّحدانشان را برای دومین بار پس از بهرام چوبین شکست داد. پس از کم رنگ شدن چیرگی اعراب و روی کار آمدن صفاریان، سامانیان و به ویژه بویهیان که نشانی از شکوه نه چندان دور بودند، نخستین شاهان صفوی آنچه را بویهیان پی ریخته بودند از نو ساختند. در این هنگام بربریّت عثمانی ها که تسلیم بلاشرط هم اقناعشان نمی کرد برای ارمنیان راهی جز فرار به ایران نگذاشت. آن ها در اصفهان با مِهر شاه عباس پذیرایی شده و سکونت داده شدند. شاه عباس در 1603م. پس از شکست علی پاشا در دشت صوفیان به نخجوان پیشروی کرد و در جلفا با پیشواز مردم رو به رو شد. خواجه خاچیک در کاخ با دست پسرش یک سینی پر از طلا به شاه تقدیم کرد و شاه سه روز در جلفا پذیرایی شد. شاه عباس قلعه ایروان را هم گشود. سلطان احمد، سردار جلال اوغلی سینان پاشا را به نبرد فرستاد. شاه عباس برابری قوا را سنجید و درست دید که به مرزهای خود عقب نشسته تا فرصتی به دست آید. به ذهن شاه رسید که با کوچاندن ارمنی ها به ایران، عثمانی ها را پس از رسیدن به آنجا بدون آذوقه گذاشته و آسان تر شکست دهد و همچنین برای پیشرفت تجارت کشور از ارمنیان که استادی آنان را در این کار می دانست بهره گیرد. آراکل ارمنی در پنجاه و پنج سال پس از کوچ  سختی های بسیاری از آن گزارش داده ولی کتاب های خطی بسیاری هم تاریخ با کوچ در جلفا بوده و هنوز هم هستند که گواهی می دهند جلفاییان را بی خطر از آب گذرانده و به اصفهان رسانده اند. شاه عبّاس می کوشید با خوش رفتاری ارمنیان را از بازگشت به ارمنستان نا امید کند تا جایی که دستور داد کلیسای اچمیادزین را پیاده کرده و سنگ و خاک آن را در باغ زرشک اصفهان از نو سوار کنند. دوره شاه سلطان حسین تا سرانجام نادرشاه برای ارمنیان خوب نگذشت ولی کریم خان چه هنگام نیروگرفتن و چه در پادشاهی ارمنیان را دوست می داشت و نسبت به جلفاییان مهربان بود و می خواست جلفا رونق گذشته اش را بازیابد. پیوند ایرانیان و مردم ارمنستان از دست کم 2900 سال پیش تا کنون با همه فراز و نشیب ها گسسته نشده و به گواه تاریخ گسسته نخواهد شد. ارمنیان ارمنستان خود را با ارمنیان ایرانی و دیگر برادران ایرانی خود بسیار نزدیک تر از پندارهای بداندیشان تفرقه افکن می دانند و آمار 89 شهید ارمنی دفاع مقدس که بیشترین شهیدان اقلیت های مذهبی است تنها یک نمونه بر اثبات این سخن است.
*پژوهشگر تاریخ
 
منابع و مآخذ:
تاریخ مردم اورارتو و کشف یک سنگنبشته به خط اورارتو در آذربایجان – دکتر محمد جواد مشکور
آریایی ها در خاور نزدیک،اسطوره یا واقعیت؟ - مانفرد مایرهوفر با ترجمه ی رحمان بختیاری
اساطیر خاور نزدیک - جان گری با ترجمه ‌ی محمدحسین باجلان فرخی
هیتی ها – الیور گرنی با ترجمه ی رقیه بهزادی
جنگ های هفتصد ساله ایران و روم - غلامحسین مقتدر
تاریخ ارمنیان تالیف آگاتانگغوس(سده ی پنجم میلادی) با ترجمه ی گارون سارکسیان
تاریخ جلفای اصفهان - هاروتون درهوهانیان با ترجمه ی لئون.گ.میناسیان و م.ع.موسوی فریدنی