یک کُد جدید برای تخریب خانه‌های تاریخی!

نصب بنر زرد رنگی با نوشته‌ی «خطر ریزش، لطفا احتیاط کنید» را به معنای یک کُد جدید برای شمارش معکوس تخریب بناهای تاریخی در همدان می‌توان برداشت کرد.
یلدا خاکبار، فعال میراث فرهنگی همدان، در گفت‌وگو با ایسنا نصب این بنر زرد رنگ را یک تهدید برای خانه‌ی طباطبایی به عنوان یکی از مکان‌های واجد ارزش در دوران مشروطه در کشور می‌داند.
این مردم‌شناس می‌گوید: خانه طباطبایی‌ها یک عقبه فرهنگی و تاریخی دارد. «محمد طباطبایی» از افرادی که در بحث جنبش مشروطه در همدان نقش داشته و سرشناس بوده و پسر عموی وی که نماینده همدان بود، در این خانه زندگی کرده‌اند.
او ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد شهرداری همدان هر چند وقت یک‌بار، با نوع نگاهی که به این نوع بناهای تاریخی دارد، نگران خانه‌هایی است که در بهترین نقاط و بافت تاریخی همدان هستند و برای جذب گردشگر پتانسیل زیادی دارند.
وی با بیان این‌که هراز گاهی شهرداری همدان نگران رهگذرها می‌شود و با نصب بنرهایی روی بدنه‌ی بناهای تاریخی خطر ریزش آن‌ها را مطرح می‌کند، ادامه می‌دهد: ممکن است شهرداری رأسا در چنین زمینه‌ای وارد نشود اما می‌تواند با فشار وارد کردن به مالک، او را به نصب چنین بنری وادار کند.

او با طرح این پرسش که «چرا شهرداری دقیقا در نقاطی نگران ریزش بناست که بافت تاریخی قرار دارد، در حالی که آن عمارت می‌تواند به عنوان هویت فرهنگی یک شهر، نگهداری، حفظ و مرمت شود و حتی یک کاربری مناسب بگیرد»، می‌گوید: چرا این ساختمان‌ها باعث نگرانی شهرداری می‌شوند،  ساختمان‌هایی که قابلیت حفظ شدن دارند و به عنوان یک فضای دارای ارزش تاریخی برای جذب گردشگر هستند و می‌توان ارزش‌های تاریخی ان‌ها را حفظ کرد.
خاکباز با اشاره به ثبت ملی نشدن این بنای تاریخی در فهرست آثار ملی ادامه می‌دهد: در همدان هنوز یک «خانه‌ موزه‌ی معاصر» یا خانه «مشروطه» نداریم، با توجه به صبغه‌ی فرهنگی این خانه و نقش ساکنان این خانه در مشروطه که به نوعی تاریخ این شهر را رقم زده‌اند، می‌توان از این خانه برای چنین کاربری استفاده کرد.
او روش دیگری که برای تخریب تدریجی این خانه‌های تاریخی به کار می‌رود را حذف ناودان از خانه‌های قدیمی می‌داند و ادامه می‌دهد: هر چند ساختار و خود ساختمان قوی است، اما قطعا در این شرایط به مرور آسیب‌های زیادی به بناهای تاریخی وارد می‌شود، حتی به مرور خطر ریزش این بناها را بیشتر می‌کند.
این فعال میراث فرهنگی همدان، با تاکید بر این‌که به نظر می‌رسد چنین اقداماتی یک کُد است که گویا قرار است اتفاق نامناسبی برای بنای تاریخی رخ دهد، می‌افزاید: این در حالی است که همین ساختمان که تا امروز برای ۸۰ سال سرپا مانده است، اگر مرمت و تعمیر شود، دست‌کم ۳۰ سال دیگر هم می‌تواند باقی بماند.

مالک ترجیح می‌دهد جای خانه تاریخی، پاساژ باشد
فرزاد سپهر، فعال میراث فرهنگی همدان و کارشناس ارشد معماری، نیز دراین زمینه به ایسنا می‌گوید: مدتی پیش از یکی دو ورثه خانه شنیدیم که معتقد بودند این خانه ارزشی ندارد و بهتر است تخریب شود، درحالی که با وجود ارزش تاریخی زیاد این خانه، اگر بخواهند چنین کاری را نیز انجام دهند، به واسطه‌ی قرار گرفتن این بنا در مسیر تاریخی بناهایی مانند «استرمودخای» نباید هیچ ساخت و سازی در کنار ان انجام شود.
وی با اشاره به این‌که این بنای تاریخی در اداره کل میراث فرهنگی استان همدان با نام «خانه عسگری» معروف است، ادامه می‌دهد: از بقعه و حیاط «استرمودخای» می‌توان حیاط این خانه‌ی تاریخی را به خوبی دید، حتی می‌توان گفت این بنای تاریخی در حریم درجه یک بقعه استرمودخای قرار گرفته است، بنابراین نمی‌توان هیچ ساخت‌وسازی در حریم آن انجام داد، حتی به گفته‌ی کارشناسان میراث فرهنگی اگر هم بخواهند این خانه را خراب کنند، نمی‌توانند جای آن پاساژ بسازند.
او با اشاره به موقعیت قرار گیری این خانه در راسته «بازار مظفریه» همدان و ساخت یک پاساژ در  پشت این خانه‌ی تاریخی، اضافه می‌کند: «خانه طباطبایی» در بخشی از بازار اقتصادی همدان قرارگرفته است، پس مالکان خیلی ترجیح می‌دهند، این جا پاساژ ساخته شود، تا این که یک بنای تاریخی باشد.
وی با اشاره به پیگیری‌هایش برای تاریخچه‌ی این بنای تاریخی، به صحبت‌های پرویز اذکایی، همدان‌شناس اشاره می‌کند که در زمان جوانی خود به این خانه رفت‌وآمد داشته و در اواخر قاجار و اوایل پهلوی، محل مشروطه خواهان همدان بوده است، بعد از ان نیز این خانه به برادرزاده‌اش که نماینده مردم همدان در مجلس شورای ملی بوده، رسیده است.
به گفته‌ی وی این بنای تاریخی در دهه ۵۰ در اجاره‌ی یک دستگاه دیگر بوده و بعد از ان نیز بار دیگر در اختیارمالک اصلی قرار می‌گیرد.
او حتی به در جریان افتادن تهیه‌ی پرونده‌ی ثبتی این بنای تاریخی از مدتی قبل اشاره می‌کند و می‌گوید: برای تهیه‌ی این پرونده، سابقه‌ی خانه را برایش مستندسازی می‌کنند که آن به شورای تائید  ثبتی برسد و در نتیجه این اقدام می‌تواند دستگاه‌ه‌های مرتبط مانند میراث فرهنگی را متوجه وجود و ضعیت این نمونه بناهای تاریخی کند، در واقع برداشتن این قدم‌ها در نهایت به تهیه‌ی یک شناسانه از این شهر نیز می‌تواند منجر شود.

وی با تاکید بر این‌که در سال ۵۷، خانه‌های دوره پهلوی اول حدود ۵۰ ساله بوده‌اند و امروز با گذشت حدود ۴۰ سال از انقلاب، عمر ان‌ها به حدود ۱۰۰ سال رسیده، می‌گوید: به همین دلیل امروز این حساسیت عمومی رخ داده که این خانه‌های قدیمی در همدان، یا حتی تهران باید حفظ شوند. از سوی دیگر خطر تخریب بسیاری از آن‌ها را تهدید می‌کند.
او تاکید می‌کند: باید این حساسیت را در فضای رسانه ایجاد می‌کنیم تا بتوانیم چنین بناهایی را حفظ کنیم و سپس با تغییر کاربری از سوی میراث‌فرهنگی وشهرداری و دادن مشوق‌های لازم به مالکان مانند کم کردن عوارض شهری یا پرداخت وام، درحفظ این نوع بناها کمک کرد.
سپهر با اشاره به این که این خانه‌ی تاریخی و تزئیناتش در بافت قدیمی همدان، سالم است، در حالی‌که در مرکزیت شهر همدان و ۱۰۰ متری میدان امام (ره) قرار دارد، باید مراقب حفاظت از ان بود و حتی احتمال این نکته را داد که مالکان بخواهند آن را از داخل تخریب کنند، مانند «عمارت جنانی» که یکی از بدنه‌های ان در اثر بی‌توجهی و به دنبال بارش باران شدید در چند روز گذشته فرو ریخت.
این کارشناس‌ارشد معماری این خانه را متعلق به خاندان طباطبایی‌ها و رئیس‌الاسلام از دوران مشروطه تا زمان پهلوی می‌داند و توضیح می‌دهد: «آیت‌الله سیدمحمد طباطبایی سنگلجی از چهره‌های معروف و مبرز در جنبش مشروطیت در تهران ساکن بوده که پسر عموی او به نام سیدمحمد طباطبایی، همدانی و در این شهر ساکن بوده است. او در همان ایام به نام «رئیس‌الاسلام» ملقب شده و در مجلس موسسان و شورا حاضر بود. فرزندان او نیز در همین خانه آمد و شد داشتند. بعدها یکی از برادران او به نام حاج علی طباطبایی در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ در دوره‌های ۲۳ و ۲۴ نماینده همدان در مجلس شورا بوده است. بنابراین این خانه را باید «خانه طباطبایی‌ها» و «رئیس‌الاسلام» نامید.»
او همچنین در مورد ویژگی‌های این بنای تاریخی اشاره می‌کند که «قدمت این خانه متعلق به اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی است و سبک ساخت آن قابل تکرار نیست. این خانه به شکل حیاط مرکزی در دو طبقه ساخته شده، سقف آن شیروانی است و آجرکاری‌های منحصر بفردی دارد. کنگره‌ها، ستون‌ها و قاب پنجره‌های آجری از جمله تزیینات مثال‌زدنی این خانه تاریخی هستند.»

«ترس و لرز از واهمه‌های بی‌نام و نشان بیش از پیش می‌شود.»
این فعال میراث فرهنگی همدان ادامه می‌دهد: حفظ خانه‌های تاریخی شهر همدان، در واقع از واجب‌ترین کارهای سازمان میراث فرهنگی است چون روز به روز بر قدمت خانه‌های به جا مانده از دوران قاجار و پهلوی افزوده می‌شود و خطر تخریب به دلیل واهیِ ساختِ برج و پاساژ بالایِ سر میراث فرهنگی همدان سایه انداخته است.
او تاکید می‌کند: وقتی پارچه‌نوشته‌ای با عنوان خطر ریزش بر دیوار خانه‌ای قدیمی نصب می‌شود، به قول زنده‌یاد ساعدی، «ترس و لرز از واهمه‌های بی‌نام و نشان بیش از پیش می‌شود.»
سپهر با بیان این‌که باید دید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان چه چاره‌ای برای حفظ این خانه می‌کند،‌اظهار می‌کند: شهرداری همدان نباید به هیچ‌وجه اجازه تخریب این بنای تاریخی را بدهد و برای حفظ آن کوشش کند. باید مالکان این خانه تاریخی توجه کنند که با توجه به قرارگیری آن در حریم مقبره استر و مردخای همدان و نیز موقعیت آن در شهر می‌توانند با مرمت و تعریف کاربری فرهنگی یا اقامتی و گردشگری کمک اصلی را برای حفظ این خانه داشته باشند.