پرورش ماهی در آبهای شور بیابانهای بافق

همیشه تصور بر این بود، ماهی در دریا تکثیر، تولید و صید می‌شود، از سال‌ها قبل، بیابان‌های ایران و خصوصا آب‌های شور نیز به محلی برای پرورش ماهی تیلاپیا از جمله در استان یزد تبدیل‌شده است.
تیلاپیا، دومین ماهی تولیدی جهان پس از کپور ماهیان است که در بیش از 140 کشور ازجمله چین، فیلیپین، تایلند ، عربستان ، مصر و آمریکا پرورش داده می‌شود و در سال 2016 حدود پنج میلیون تن این ماهی به ارزش هفت میلیارد دلار در جهان تولید و روانه بازار مصرف شد.
اما در ایران بیشتر به‌صورت وارداتی تامین و عرضه می شود و آمار سال 1395 بیانگر واردات 12 هزار تن فیله تیلاپیاست که برای واردات آن حدود 50 میلیون دلار ارز از کشور خارج شد.
کارشناسان معتقدند که تولید تیلاپیا در کشور علاوه بر جلوگیری از خروج ارز، ظرفیت درآمدزایی به میزان چهار هزار میلیارد تومان و ایجاد اشتغال متناسب با آن را برای قشر دانش‌آموخته دانشگاهی به سبب وجود بازارهای صادراتی در منطقه فراهم می‌کند.
یکی از عمده‌ترین دلایل نبود تولید انبوه این ماهی در کشور مخالفت‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست عنوان می شد که در سال 1397 با تلاش‌های مسئولان استان‌های مرتبط به‌ویژه یزد که تنها مرکز تحقیقات ماهیان آب‌شور کشور را دارد ، موافقت این سازمان جلب شد.
برای آب موردنیاز پرورش این ماهی نیازی به آب‌های شیرین نیست و از آب چاه، قنات و آب‌های ‌شور که برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شود، می‌توان برای پرورش تیلاپیا استفاده کرد به همین دلیل شهرستان بافق در استان یزد که منطقه‌ای بیابانی است برای پرورش آن در نظر گرفته شد.
ولی پرورش و تکثیر تیلاپیا از حدود چهار سال قبل به خاطر مسائل زیست‌محیطی در این شهرستان تعطیل شد، امسال با تلاش‌های صورت گرفته دوباره از سر گرفته شد.
در این زمینه در جلسه پنجم آبان ماه ستاد راهبری مدیریت اقتصاد مقاومتی یزد، استاندار وقت یزد گفته بود: بر اساس اعلام رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ، پرورش تیلاپیا در این استان آزاد است.
محمود زمانی قمی افزود: بر اساس ابلاغ سازمان حفاظت محیط‌زیست ، پرورش این ماهی در یزد، قم، سمنان و خراسان جنوبی آزاد است و می‌تواند این بخش در کاهش نرخ بیکاری قشر دانش‌آموخته دانشگاهی تأثیرگذار باشد.
نخستین ایستگاه تحقیقات ماهیان آب‌شور کشور از اواخر دهه 60 کار خود را در راستای فرایند تکثیر و پرورش ماهیان سرد آبی و گرم آبی، فیله ماهی و ماهیان خاویاری در بافق آغاز کرد و همچنان فعال است.
از آنجایی که بافق به رودخانه و آب‌های آزاد دسترسی ندارد، پیگیری مسئولان جواب داد و اخیراً مجوز پرورش این ماهی به‌صورت آزمایشی در 10 استخر این شهرستان صادر شد.
هم‌اینک با تحقیقات گسترده و رسیدن به این نتیجه که پرورش تیلاپیا در بافق ازنظر زیست ‌محیطی مشکلی ندارد، مجوز تکثیر و پرورش این‌گونه ارزشمند در این شهرستان صادر شد و بهره‌برداران می‌توانند در مزارع کشاورزی و استخرهای خود با استفاده از آب‌شور به پرورش آن بپردازند.
معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع انسانی استانداری یزد درباره اهمیت جایگاه استان در پرورش ماهی در آب‌های شور می گوید: ایران می‌تواند با محور بافق یکی از قطب‌های تولید، تکثیر و پرورش آبزیان و ایستگاه تحقیقاتی تکثیر و توزیع بچه ماهی برای کشور باشد.
علی زینی وند ، تأمین آب را یکی از مشکلات این حوزه دانست و افزود: پرورش این‌گونه جانوری به‌صورت دانش‌بنیان در گلخانه‌ها می‌تواند راهگشا باشد،در این طرح در کمتر از یک هکتار، با میانگین تولید 300 تن، زمینه اشتغال 20 تا 25 نفر، با آب مصرفی کمتر از 2.5 لیتر و با هزینه کمتر از یک میلیارد تومان در حال انجام است.
همچنین رئیس جهاد کشاورزی یزد یادآور شد: توان تولید و تکثیر سالانه 100 هزار قطعه بچه ماهی تیلاپیا در استان وجود دارد که برای تولید 450 هزار قطعه برنامه‌ریزی‌شده است.
سید جمال سجادی پور با اشاره به اینکه ماهی تیلاپیا پس از کپور دومین ماهی پرورشی جهان است، خاطرنشان کرد: تولید توأم ماهی و محصولات گلخانه‌ای ارگانیک در سیستم آکواپونیک برای نخستین بار در یزد انجام شد و در 10 واحد مرکز تحقیقات بافق ، زمینه اشتغال یک هزار نفر با 2 هزار تن تولید در هر واحد پیش‌بینی‌شده است.
همچنین فرماندار بافق گفت: بخش خصوصی برای تکثیر و پرورش تیلاپیا در این شهرستان، 260 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری کرده است.
محمد زاده رحمانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا از موافقت سازمان محیط‌زیست برای ایجاد 20 مزرعه کشاورزی پرورش تیلاپیا خبر داد و اظهار داشت: با این اقدام امکان تولید 10 تا 15 هزار تن این ماهی در استخرهای آب‌شور منطقه فراهم شد.
امروز، 6 باب استخر پرورش ماهی تیلاپیا هرکدام به مساحت یک هزار مترمربع با ظرفیت تولید سالانه 200 تن، همزمان در مرکز تحقیقات ماهیان آب‌شور کشور واقع در بافق به بهره‌برداری رسید.
به گفته سرپرست مدیریت امور شیلات و آبزیان یزد هم‌اکنون در این استخرها 30 تن ماهی آماده صید وجود دارد.
محمد زارع افزود: امروز ساخت نخستین مزرعه خصوصی تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا نیز آغاز شد و ظرفیت تکثیر این مجموعه سه میلیون قطعه بچه ماهی است و می‌تواند در سال 2 هزار تن ماهی تیلاپیا را نیز پرورش دهد.
سرپرست مدیریت امور شیلات یزد در ادامه با اشاره به اینکه سرمایه‌گذاری مرحله اول این طرح 60 میلیارد ریال است ، اظهار داشت: از چند ماه قبل با آزاد شدن پرورش این‌گونه آبزی در استان از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست ، درخواست سرمایه‌گذاری در بخش ساخت مراکز پرورش این ماهی افزایش‌ یافت.
با توجه به حمایت‌های دولت و آزاد شدن پرورش تیلاپیا در کشور از جمله در یزد ، پیش‌بینی می‌شود علاوه بر جلوگیری از خروج میلیون‌ها دلار ارز ، زمینه جذب سرمایه‌گذاری و اشتغال جوانان استان فراهم شود.
استان یزد که تاکنون به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعتی ، معدنی و نساجی و حتی علمی و علوم دانش‌بنیان - با 25 سال رتبه برتر در آزمون سراسر - کشور شناخته می‌شود با این تحول می‌تواند در بخش شیلات نیز مطرح شود.
مرکز شهرستان 50 هزارنفری بافق در فاصله 110 کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد قرار دارد.