مسجدی که از دل خاک بیرون آمد

مسجدی مدفون‎شده متعلق به اوایل دوره اسلامی که در متون و اسناد تاریخی از آن به عنوان "مسجد ارجان" یاد شده است، توسط باستان‌شناسان در محوطه تاریخی "ارجان" بهبهان از دل خاک بیرون آمد.
به گزارش ایسنا، احسان یغمایی - سرپرست هیئت کاوش‌های باستان‌شناسی ارجان - توضیح داد: شهر ارجان محوطه‌ای بسیار مهمی در دشت ارجان و متعلق به دوره "عیلام نو" است که در آن استقرار انسان وجود داشته است. در عکس‎های هوایی و تصاویر ماهواره‎ای تهیه شده از این منطقه، طرح یک مسجد دیده می‎شد، حتی در بررسی متون تاریخی نیز وجود یک مسجد در این شهر تایید  شده بود.
او با بیان این‎که براساس مطالعات اولیه روی تصاویر هوایی، آشکار شد که این بخش از شهر ممکن است بنایی باشد که در متون تاریخی از آن به عنوان "مسجد ارجان" یاد شده، افزود: برای به دست آمدن اطمینان و تطبیق متون تاریخی و داده‎های باستان‎شناختی، دست به کاوش‎های باستان‎شناختی در این ناحیه زدیم.
وی اضافه کرد: در کاوش‌ها دو ترانشه‎ در محل ایجاد کردیم که در یکی از ترانشه‎ها، وضعیت حیاط مسجد و ارتباط آن با رواق‎های پیرامونی مسجد بررسی شدندکه خوشبختانه در این بررسی در وسط مسجد، فضای مربعی شکلی با دو ورودی به سمت شمال و جنوب به دست آمد که درون این فضای مربعی شکل، فضای مربعی شکل دیگری وجود دارد که هنوز ماهیت این سازه مشخص نیست.
یغمایی با بیان این‌که ترانشه ایجاد شده به سمت غرب گسترش داده شد، افزود:‌ پای ستون‎هایی از جنس سنگ و ملات گچ که رواق مسجد را تشکیل می‎دهند، در ادامه به دست آمد.

او این‎ نوع ساختار معماری را مخصوص دوره اسلامی دانست و گفت: نکته حائز اهمیت برای ما این بود که چاله‎هایی که در عکس‎های هوایی بر سطح زمین مشخص هستند، جای ستون‎هایی است که در دوره‎های بعدی غارت شده‎اند.
سرپرست هیئت کاوش های باستان شناسی  ارجان  تأکید کرد: آن چیزی که از مسجد در حال حاضر مشخص است، رواق غربی است که ما بخشی از این رواق را کاوش کرده‎ایم. در جبهه شرقی این حیاط نیز به شبستان می‎خوریم که درآن‎جا نیز همین چاله‎ها وجود دارند که باتوجه به کاوش‎ها همگی این چاله‎ها ستون هستند.
او بیان کرد: این مساجد جزو مساجد قرون اول و دوم هستند که طراحی آن‎ها به سبک خراسانی است و به مساجد چهل‎ستونی مشهور هستند و تراکم این ستون‎ها به دلیل همین سبک و شیوه است که برای ایجاد سقف طراحی شده‎اند.
این باستان‎شناس پیشکسوت افزود: سفال‎هایی نیز که در کاوش‎های این منطقه به دست آمده‎، مربوط به قرن‎های دوم تا سوم هجری‌اند، چون عمده آن‎ها شاخصه‎های اواخر قرن‎ اول و دوم تا سوم هجری را دارند، بنابراین در پایان فصل اول کاوش می‎توان به صورت نسبی تخمین زد که این مسجد دستکم مربوط به اوایل دوره اسلامی ( قرن دوم تا سوم هجری) است.

او با اشاره به این‎که این اولین کاوش در بخش اسلامی شهر ارجان است، اضافه کرد: بررسی متون، عکس‎های هوایی و بررسی‎های باستان‎شناسی در گذشته، سرنخ‎هایی مبنی بر این‎که مسجد ارجان ممکن است در این ناحیه باشد داده بود که در نهایت کاوش‎های باستان‎شناسی مسجد بودن این ناحیه را به اثبات رسانید.
یغمایی رواق، حیاط و دو آرامگاه را از جمله عناصر به دست آمده در این آرامگاه بیان کرد و افزود: براساس شواهد و باتوجه به تدفین این دو فرد در محوطه مسجد، این آرامگاه‎ها احتمالا مربوط به دو تن از بزرگان مسلمان ناشناخته هستند.
وی پایان فصل اول کاوش دراین ناحیه را بین ۱۰ تا ۱۵ مرداد اعلام کرد و افزود: قدمت و تاریخ دقیق مسجد در پایان فصل‎های دوم یا سوم کاوش مشخص خواهد شد، چون هر زمان که کتیبه‎ یا سند مکتوبی در محل به دست می‌آید، می‎توان تاریخ دقیق مسجد را مشخص کرد که این موضوع نیز قطعا در این فصل انجام نمی‌شود.
سرپرست هیئت کاوش ارجان، شناخت ساختار معماری، مقایسه مسجد با سایر مساجد دوره اسلامی و یافتن تاریخ تقریبی مسجد را از جمله اهداف فصل اول کاوش دانست و افزود: باتوجه به شواهد موجود و مسجد بودن این مکان، این منطقه به احتمال فرآوان قدمگاه اولیه و راستین امام رضا (ع) بوده است و ایشان در این مسجد نماز خوانده‎اند.
او اضافه کرد: یکی دیگر از اهداف کاوش ما نیز بررسی همین موضوع بوده است، چون منطق حکم می‎کند اگر آن حضرت به این شهر آمده باشد در  این محل که مسجد بوده نماز خود را به جای آورده است. ما نیز فعلا این فرضیه را قبول می‎کنیم تا شواهد بهتری دال بر آن یافت کنیم.