رهایی قطر از فشار تحریم ها

سال گذشته که عربستان با همراهی شماری از کشورهای دیگر اقدام به محاصره قطر کرد، کمتر کسی گمان می برد که این کشور بتواند زیر فشارهای سعودی و متحدانش دوام بیاورد.
قطر با مقاومت در مقابل فشارهای عربستان و متحدانش، اکنون آنها را وادار به خروج از اتحاد با ریاض کرده است .
عربستان، امارات، بحرین و مصر 5 ژوئن 2017 (15 خرداد 96) با متهم کردن قطر به حمایت از تروریسم، روابط خود با این کشور را قطع کردند و سپس مرزهای زمینی، دریایی و هوایی با قطر را هم بستند.
محاصره کنندگان قطر 13 شرط برای از سرگیری روابط با این کشور تعیین کردند، اما دوحه با بیان اینکه این شروط حاکمیت ملی کشورش را هدف قرار داده ، تاکنون به هیچیک از آنها تن نداده است .
در حمایت از تحریم قطر شماری از کشورهای آفریقایی و عربی هم با فراخوانی سفرای خود و اخراج سفیر قطر، روابط با دوحه را کاهش دادند.
آمریکا و شخص 'دونالد ترامپ' هم در ابتدا جانب عربستان را گرفت و ادعای حمایت قطر از تروریسم را تایید کرد.
اعمال تحریم ها علیه قطر کشوری که تقریبا تمامی واردات خود را از مرزهای دو کشور امارات و عربستان انجام می داد، باعث بروز مشکلات شدیدی در این کشور شد.
آمارهای بانک مرکزی قطر نشان می دهد، دولت ناچار شد طی شش ماه 40 میلیارد دلار از ذخایر ارزی خود را برای عبور از بحران اختصاص دهد.
مردم قطر گمان می کردند مانند حمله 'صدام حسین' دیکتاتور سابق عراق به کویت ، این کشور هم مورد تهاجم عربستان قرار خواهد گرفت و به همین دلیل 10 درصد کل پول در گردش از کشور خارج و به بانک های اروپایی و آمریکایی منتقل شد.
قطر پس از چند ماه با کمک کشورهای دوست و همسایه به ویژه جمهوری اسلامی ایران، از این شرایط سخت عبور کرد .
عربستان به قطر حمله نکرد، اما طی تقریبا یک سال گذشته تلاش های زیادی برای مقابله با این کشور انجام داد. گزارش منابع قطری حاکی است که دو کشور امارات و عربستان برای کاهش ارزش واقعی واحد پول قطر تلاش های بی شماری انجام دادند.
تحریم کنندگان که ورود اتباع قطری را هم به کشور خود ممنوع کرده بودند، موجب دور افتادن بسیاری از خانوادهایی شدند که دارای همسر قطری بودند. علاوه بر آن تمامی سرمایه گذاری ها در این کشور را متوقف و دارایی های خود را از بانک های آن خارج کردند.
جعل اخبار برای تحت الشعاع قراردادن میزبانی قطر در جام جهانی فوتبال 2022 بخش دیگری از فعالیت های ضد قطری بود که هر چند کوتاه ، تنش مذکور را به صدر اخبار منطقه کشاند.
در کنار این اقدامات عملی، جنگ لفظی و تلاش برای بی ارزش تلقی کردن بحران با قطر، قطعه دیگری از پازل دولت های تحریم کننده علیه دوحه بود. ولیعهد سعودی در سفر به مصر مردم قطر را با جمعیت یکی از خیابان های این کشور تشبیه کرد و گفت که اصلا به این موضوع اهمیت نمی دهد.
'محمد بن سلمان' ادعا کرد: پرونده قطر در دست یکی از کارمندان سطح پایین وزارت خارجه این کشور است و او وقت خود را صرف رسیدگی به این موضوع نمی کند.
اختلافات تا جایی پیش رفت که دولت امارات حتی در نقشه ای که در شعبه 'موزه لوور' در ابوظبی نصب شده بود، نقشه قطر را پاک کرد و در معرفی آثار باستانی شبه جزیره نامی از قطر به میان نیاورد.
کشورهای تحریم کننده حتی شرایطی را ایجاد کردند که امیر قطر در بیست و نهمین نشست سران 'اتحادیه عرب' در 'ظهران' عربستان شرکت نکرد و رفتار خارج از نزاکت سعودیها و متحدینش با نماینده این کشور در این اتحادیه، خبرساز شد.
درست زمانی که سعودیها تصمیم خود برای حفر کانال در تنها مرز زمینی قطر و دفن زباله های هسته ای خود در آن را رسانه ای کردند، دولت ترامپ با اعزام 'مایک پمپئو' رییس سازمان جاسوسی این کشور (سیا) که اکنون به وزارت خارجه هم راه یافته، به شاه سعودی دستور داد، اختلاف با قطر را پایان دهد.
هر چند اقدامات دولتهای مختلف آمریکا طی چهار دهه گذشته علیه جمهوری اسلامی ایران، بی اثر بوده و تنها موجبات رسوایی بیشتر کاخ سفید را فراهم کرده ، اما ترامپ گمان می کند اختلاف میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس تلاش های این کشور برای مقابله با ایران را بی اثر کرده است .
ترامپ در نامه ای که برای شاه سعودی فرستاد، به تعهدات مادی و انسانی آمریکا در حمایت از امنیت خلیج فارس از سال 2001 به بعد اشاره کرد و هشدار داد که اگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور مشترک علیه ایران موضعگیری نداشته باشند، این تعهدات ادامه نخواهد یافت.
رییس جمهوری آمریکا در این نامه از عربستان خواسته بود، به فوریت روابط دیپلماتیک با قطر را از سر بگیرد و مرزها را به روی این کشور بگشاید .
البته مرزهایی که عربستان و متحدانش به روی قطر بسته بودند، طی ماههای گذشته با پشیمانی شماری از کشورهای آفریقایی شکسته شده و اکنون اردن به عنوان یکی از کشورهای عربی نیز تلاش دارد، از آن عبور کند.

** پایان همکاری کشورهای آفریقایی با ریاض
کشورهای آفریقایی به دلیل نفوذ دلارهای نفتی جزو اولین کشورهایی بودند که در حمایت از عربستان به ائتلاف تحریم قطر پیوستند، اما پس از آنکه نقش دلارهای سعودی به دلیل بروز مشکلات متعدد برای ریاض رنگ باخت، کشورهای آفریقایی سر برگرادنند و جای دیگری را هدف گرفتند.
جیبوتی یکی از کشورهایی بود که به خاطر حمایت از عربستان روابط دیپلماتیک خود با قطر را کاهش داد . قطر هم متعاقب این تصمیم اعلام کرد که نیروهای خود را که از سال 2010 در مرز جیبوتی با اریتره مستقر کرده بود، از این منطقه خارج می کند.
اما طی ماههای بعد قطر با به کارگیری دیپلماسی با چاشنی کمکهای مالی توانست، نظر این کشور را برگرداند به حدی که جیبوتی 24 فوریه ( 5 اسفند96 ) قرارداد خود با شرکت بنادر دبی را که به موجب آن اداره بندر 'دورالی' به این شرکت سپرده شده بود، لغو کرد .
وزارت خارجه جیبوتی پیش از این در بیاینیه ای با اشاره به تنش در روابط قطر با عربستان، بحرین ، امارات و مصر اعلام کرد: گفت وگو بهترین راه برای حل اختلافات است.
دولت فدرال سومالی یکی دیگر از همپیمانان ائتلاف سعودی هم اخیرا قرارداد همکاری با اداره بنادر امارات موسوم به 'بربره' را به هم زد و امارات را به نقض قوانین بین المللی متهم کرد.
امارات مدعی است که این تصمیمات بر اثر فشارهای قطر به این کشورها گرفته شده است .
علاوه بر این سنگال و چاد با جدا کردن راه خود از تحریم کنندگان قطر، روابط سیاسی با دوحه را از سر گرفتند و از اردوگاه عربستان و امارات خارج شدند.
دولت چاد که روابط خود با قطر را از شهریور ماه 96 قطع کرده بود، از تصمیم خود عقب نشینی کرد و اسفند ماه همان سال با اعزام 'شریف محمد زین' وزیر خارجه خود به دوحه، قرارداد از سرگیری روابط دو کشور را با 'محمد بن عبدالرحمن آل ثانی' همتای قطریش، به امضا رساند.
در ادامه این روند، دولت سنگال دیگر کشور آفریقایی تصمیم گرفت سفیر خود به دوحه را بازگرداند . سنگال با انتشار بیانیه ای هدف از سرگیری روابط با قطر را تشویق طرفین برای حل مسالمت آمیز اختلافات عنوان کرد.
سودان دیگر کشور آفریقایی اگر چه روابط با قطر را قطع نکرد، اما در هر ائتلافی جانب عربستان را گرفته است . این کشور که حداقل در رفتار تابع ائتلاف ضد قطر بود، اخیرا رابطه گرم تری با دوحه برقرار کرده و قرارداد 4 میلیارد دلاری توسعه بندر 'سواکن' را با قطر به امضا رساند . قراردادی که با نارضایتی شدید امارات و عربستان روبرو شد.
علاوه بر آن سودان اعلام کرد که از ماه آینده میلادی (ژوئن) دیگر حاضر نیست سربازان خود را در قالب ائتلاف خود خوانده عربی، راهی یمن کند تا کشته شوند.

** اردن هم عربستان را تنها می گذارد
اردن یکی دیگراز کشورهایی بود که بعد از محاصره قطر، روابط خود با این کشور را کاهش داد. اردن پس از تنش، صادرات کالا به قطر را متوقف کرد و نمایندگی شبکه 'الجزیره' در این کشور را هم بست.
بحران قطر با همسایگانش از نظر اقتصادی بر اردن نیز تاثیر منفی گذاشت و ورود کالاهای اردنی به قطر به دلیل موضع گیری سیاسی امان نسبت به این بحران و همچنین بسته شدن مرزهای زمینی عربستان با قطر، تقریبا متوقف شد.
در ماههای اخیر روابط عربستان و اردن به سردی گراییده و شاهد تنش های ناگهانی شده است . به ویژه نگاه دو کشور در خصوص تحولات فلسطین و آنچه 'معامله قرن' خوانده می شود، باعث بروز اختلافات شدیدی بین دو طرف شده است .
از سوی دیگر برخی منابع فاش کرده اند که عربستان تلاش داشته در روابط اردن و آمریکا کارشکنی کند و این امر برای دولت امان به اثبات رسیده است.
کلید بهبود روابط دوحه – امان پس از آن زده شد که در ماههای پایانی سال 2017 شمار زیادی از نمایندگان مجلس اردن خواستار بهبود روابط با قطر شدند.
نمایندگان وابسته به ائتلاف 'اصلاح' که از سوی 'اخوان المسلمین' اردن حمایت می شوند، اوایل اسفند ماه هم در نامه ای به دولت این کشور خواستار بازگشت 'بندر بن حمد العطیه' سفیر قطر به امان شدند.
پیش از آن هم یک هیات اقتصادی اردن به ریاست 'نائل الکباریتی' رییس 'اتاق بازرگانی' به دوحه سفر کرد تا راه های تقویت روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار دهد.
به گفته رییس اتاق بازرگانی اردن، قطر از نظر میزان سرمایه گذاری در اردن در جهان در رتبه سوم قرار دارد. میزان سرمایه گذاری قطر حدود دو میلیارد دلار تخمین زده می شود و در دو بخش مالی و املاک تمرکز یافته است.
ماه مارس امسال هم شرکت های هواپیمایی دو کشور توافق نامه همکاری در زمینه حقوق هوایی امضا کردند و دوشنبه هفته گذشته نیز یک هیات امنیتی قطر به امان رفت و در خصوص تبادل اطلاعات امنیتی با مقامات اردنی گفت و گو کرد .
به گزارش خبرگزاری 'پترا'، سرلشگر 'فاضل الحمود' مدیر کل امنیت عمومی اردن با سرتیپ 'احمد الکواری' مدیر کل مبارزه با مواد مخدر قطر و هیات همراه او دیدار کرد و دو کشور برای توسعه همکاری های امنیتی توافق کردند.
این توافق یک روز پس ازآن صورت گرفت که وزیر آموزش عالی اردن 'عادل الطویسی' به دوحه سفر کرد. او در مرکز مطالعات عالی دوحه جلسه ای گذاشت و با اشاره به حضور بیش از یک هزار و 400 دانشجوی قطری در اردن، به خبرنگاران گفت که در تلاش است، شمار بیشتری از دانشجویان قطری را برای دانشگاه های اردن جذب نماید.
سفر الطویسی اولین سفر یک مقام رسمی اردن بعد از بروز تنش در روابط قطر و همسایگانش محسوب می شود.
پشیمانی کشورهای حامی عربستان که پیشتر روابط خود با قطر را قطع کرده بودند، دلیل عدم کارایی دیپلماتیک کشورهای تحریم کننده به ویژه عربستان در ماه های گذشته بوده است.
عربستان علاوه بر ماجراجویی ولیعهد جوان این کشور که موجب بروز اختلاف میان ریاض و بیشتر کشورهای اسلامی و عربی منطقه شده است، در دو سال اخیر با کاهش قیمت نفت درآمدهای سرشار خود را از دست داده و حربه فشار اقتصادی بر دولت ها برای پیشبرد اهداف سیاسی را به نوعی از دست داده است.