مردی که منجی مادران شد

مرگ مادران باردار حین زایمان هنوز به عنوان یکی از شاخص‌های جدی سطح بهداشت و درمان کشورها شناخته می‌شود و سال ۲۰۱۰، روزانه ۸۰۰ نفر از زنان باردار جان خود را از دست دادند. به گزارش خبرنگار مهر، مرگ مادران باردار حین زایمان نه تنها شاخص یک شاخص بهداشتی است بلکه به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه کشورها شناخته می شود. سال ۲۰۱۰، روزانه ۸۰۰ نفر از زنان باردار جان خود را بر اثر مشکلات و عوارض دوران بارداری (حین بارداری، حین زایمان و بعد از زایمان) در سراسر جهان از دست دادند. اگرچه این رقم در سراسر دنیا روندی کاهشی را تجربه می کند اما هنوز هم مادران زیادی در اثر عوارض مختلف از جمله بیماری‌های عفونی لذت لمس فرزند متولد شده خود را نمی‌چشند یا تجربه پرورش فرزند را از دست می دهند. در ایران نیز براساس آمار وزارت بهداشت، سال گذشته ۲۹۳ مادر باردار جان خود را از دست دادند. اگرچه شاخص مرگ مادران باردار در ایران طی چند دهه گذشته کاهش زیادی داشته است اما هنوز با استانداردهای سازمان جهانی بهداشت فاصله دارد. تقدیر از مردی که دروازه های مرگ زنان را بست صبح امروز دانشجویان، اساتید و مدیران دانشگاه علوم پزشکی تهران گرد هم آمدند تا در همایشی، از نقش و جایگاه مردی تجلیل کنند که از سوی سازمان یونسکو به عنوان منجی مادران باردار شناخته می‌شود. دکتر سملوایز که امسال صدمین سال درگذشت وی است، در دوره‌ای می‌زیست که آمار مرگ و میر مادران باردار حتی در اروپا که از سطح متوسط بهداشت برخوردار بود، رقم بالایی را تجربه می کرد. در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی زنان کم درآمد برای زایمان به زایشگاه ها می رفتند اما میزان مرگ و میر در این مراکز به اندازه ای زیاد بود که بیمارستانها به عنوان دروازه های هدایت کننده زنان به سوی مرگ شناخته می شدند. در چنین شرایطی در قرن ۱۹ میلادی دکتر سملوایز گفت که تب پس از زایمان به وسیله پزشکان و ماماها از دستهای آلوده سرایت می کند. سملوایز در سال ۱۸۴۸ اولين مشاهده‌هاى تجربى را بر روى موارد تب زايمان به ‌چاپ رساند. وى کاهش مرگ مادران پس از وضع حمل را در نتيجه شستن دست‌ها با محلول کلرور کلسيم به اثبات رساند. وی ثابت کرد که با شستشوی دقیق دستها با آب آهک «مواد کلردار» از بروز عفو‌نت‌ها و مرگ مادران، جلوگیری میشود. ایگناز فیلیپ سملوایز در سال ۱۸۴۸ اولين مشاهده‌هاى تجربى را بر روى موارد تب زايمان به ‌چاپ رساند. وى کاهش مرگ مادران پس از وضع حمل را در نتيجهٔ شستن دست‌ها با محلول کلرور کلسيم به اثبات رساند. کاهش ۹۵ درصدی مرگ مادران با یک اقدام ساده سملوایز نخستین پزشکی بود که از آمار در جهت بهبود شرایط بهداشتی بیمارستان‌ها استفاده کرد. وی برای یافتن علت بالا بودن مرگ زنان باردار، دو بخش مختلف را با یکدیگر مقایسه کرد. در یکی از این بخش‌ها پزشکان پیش از انجام اعمال جراحی و زایمان دستان خود را ضد عفونی می‌کردند و در بخش دیگر بدون شستن دستها مراحل عمل و درمان را انجام می‌داند. با چنین مقایسه‌ای بود که سملوایز دریافت دلیل اصلی مرگ مادران، تب زایمان ناشی از عفونت بیمارستانی است که تنها با شستن ساده دستها توسط پزشکان و کادر درمان به میزان زیادی قابل بهبود است. وی روش خود را بر روی خرگوش‌ها آزمایش کرد و به نتایج مثبت مشابهی دست یافت. پروفسور روزیوال از اساتید دانشکده پزشکی سملوایز در اهمیت اقدام این پزشک نامی معتقد است: پیشنهاد سملوایز در دوره‌ای که هنوز میکروب کشف نشده بود موجب موضع گیری و مقاومت پزشکان هم دوره شد اما در نهایت با پافشاری وی بر شستشوی دستها با استفاده از کلر، در مدتی کوتاه آمار فوت مادران باردار به طور محسوسی کاهش یافت و نسبت به دوره قبل حدود ۹۵ درصد کمتر شد. اگرچه تصور اینکه تا همین ۱۵۰ سال پیش پزشکان پیش از معاینه و انجام اعمال جراحی دستان خود را ضدعفونی نمی کردند اندکی سخت است اما وقتی بدانیم حتی امروز و پس از کشف عوامل میکروبی و عفونی بیمارستانی، هنوز برخی پزشکان و کادر درمان از شستن دستان خود امتناع ورزیده یا در آن سهل انگاری می‌کنند، اهمیت کار سملوایز بیشتر به چشم می‌آید. تغییر مکان سرویس‌های بهداشتی؛ یک اقدام انقلابی علی عرب خردمند، معاون بین‌الملل دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان یکی از بانیان برگزاری کنفرانس تقدیر از سملوایز نیز در حاشیه بزرگداشت دکتر سملوایز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص جایگاه علمی سملوایز گفت: عمل سملوایز در دوره‌ای که هنوز میکروب کشف نشده بود و متدلوژی درمانی امروز وجود نداشت، یک عمل انقلابی به شمار می‌رفت و پیشنهادی که به پزشکان ارائه داد در ابتدا موجبات تمسخر وی از سوی همکاران شد اما اصرار سملوایز بر استفاده از کلر در ضدعفونی دستها در نهایت به نجات جان میلیونها زن شد. سملوایز همچنین در ادامه تحقیقات خود دریافت با تغییر مکان سرویس‌های بهداشتی از دپارتمان به نقطه ای دورتر، باز هم از میزان مرگ و میر مادران کاسته خواهد شد. وی این مساله را در قالب یک پیشنهاد رسمی به حکومت وقت مجارستان ارسال کرد. ارزش اقدامات به ظاهر ساده سملوایز اگرچه در زمان حیات وی چندان جدی گرفته نشد اما امروز نام وی بر سردر دانشکده پزشکی بوداپست به چشم می‌خورد، سال ۲۰۱۵ از سوی یونسکو به بزرگداشت وی نامگذاری شده است و از همه مهمتر میلیون‌ها زن در سراسر جهان، حیات خود را مدیون تلاش‌های وی هستند.