آژیر خطر برای تهرانی ها به صدا درآمد

دیروز معاون وزیر نیرو در امور آب با ابراز نگرانی نسبت به کاهش بی‌سابقه ذخایر آب سدهای لار، لتیان، ماملو و کرج (امیرکبیر) به دلیل افت ۴۷ درصدی بارش استان تهران نسبت به متوسط بلندمدت گفت: «حجم ذخایر سدهای کلیدی تأمین آب تهران نسبت به سال‌های گذشته با کاهش جدی روبه‌رو است در حالی که بخشی از موجودی سدها نیز به ‌عنوان حجم مرده و مباحث مرتبط با پایداری سازه قابل بهره‌برداری نیست و این موضوع، محدودیتی جدی برای تأمین آب تهران محسوب می‌شود که اهمیت مدیریت مصرف آب را دوچندان می‌کند. چنان‌که سد کرج با ۷‌درصد پرشدگی در شرایط بحرانی و بی‌سابقه‌ای قرار دارد و سد لار با یک درصد پرشدگی و سدهای لتیان و ماملو با ۱۲ درصد پرشدگی، شرایطی مشابه سد کرج دارند.خالی بودن سد کرج که یکی از اصلی‌ترین منابع تأمین آب شرب تهران محسوب می‌شود، در طول تاریخ بهره‌برداری این سد بی‌سابقه است و محدودیتی جدی برای تأمین پایدار آب پایتخت محسوب می‌شود.»

اعتماد نوشت: وضعیتی که معاون وزیر نیرو درباره آن هشدار داده، در مقایسه اعداد بیشتر مشخص می‌شود . آذر امسال، در اعلام میزان پرشدگی سدهای ۵ گانه استان تهران اعلام شده بود که سد کرج با ۳۵ درصد پرشدگی، سد لار با ۳ درصد پرشدگی، سد لتیان با ۳۴ درصد پرشدگی و سد ماملو با ۱۴ درصد پرشدگی در حال تامین آب شرب استان تهران هستند ولی حالا به فاصله کمتر از سه ماه، از حجم پرشدگی این سدها به‌شدت کاسته شده است.

 روز پیش از هشدارهای معاون وزیر نیرو، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران هم با نگرانی درباره کاهش چشمگیر حجم آب سدهای استان تهران گفته بود: «حجم آب سدهای پنجگانه تهران به ۲۷۲ میلیون مترمکعب رسیده که این میزان تنها ۱۳ درصد حجم نرمال این سدها است.ذخیره سدهای کرج و لتیان در شرق تهران به پایین‌ترین حجم خود رسیده‌ که از زمان بهره‌برداری این سدها تاکنون سابقه نداشته و این ناشی از بارش‌های ناچیز امسال و نیز تداوم خشکسالی است.بارندگی‌های امسال با ثبت ۸۸.۳ میلیمتر از ابتدای سال آبی جاری تاکنون ۴۵ درصد کمتر از دوره بلندمدت بوده و با گذشت نیمی از اسفندماه، با ثبت تنها ۴.۳ میلیمتر بارش نسبت به سال گذشته ۵۳ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۷۷ درصد کاهش دارد. ذخیره برفی در حوضه‌های آبریز سدها نیز به‌شدت کاهش یافته و انتظار نمی‌رود روان آب ناشی از ذوب برف به میزان معمول شکل بگیرد. منابع آب محدود است و با کاهش بارش‌ها سطح آبخوان‌ها نیز با کاهش روبه‌رو خواهد شد و تداوم این روند تامین آب را مشکل‌تر خواهد کرد.»

ظرف سه سال اخیر این هشدارها بارها تکرار شده و در حالی که دلیل اصلی بحران بی‌آبی پایتخت، جمعیت بسیار بیشتر از ظرفیت شهر تهران و تداوم مصرف بی‌رویه به موازات کاهش شدید بارش سالانه است، اما گزارش‌های متناوب مسوولان نشان می‌دهد که هیچ راهکار جدی و بازدارنده‌ای برای مقابله با مصرف بی‌رویه پرمصرف‌ها اندیشیده نشده بلکه صدور مجوز ساخت و ساز در پایتخت که به افزایش مصرف آب دامن می‌زند، همچنان مثل سابق ادامه دارد چنانکه چندی قبل، محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرد: «تهران از لحاظ ظرفیت تأمین آب، به‌هیچ‌وجه توان بارگذاری جمعیت بیشتر از این را ندارد و باید در این روند بازنگری شود ولی با این حال، سالی ۲ تا ۲.۵ درصد به تعداد مشترکان آب تهران اضافه می‌شود، یعنی هر ۱۰ سال ۲۰درصد به جمعیت تهران افزوده می‌شود درحالی که منابع جدیدی برای تأمین آب در تهران ندارد ولی با این حال، طی ۱۰ سال اخیر، تعداد مشترکان متقاضی انشعاب آب در استان، ۳۸ درصد افزایش داشته که صدور مجوز این انشعابات، فشار بر منابع آبی را افزایش داده است.»

اردکانی همچنین آبان امسال اعلام کرد: «در حالی که پنجمین سال خشک متوالی را در استان تهران سپری می‌کنیم، اکنون میزان پرشدگی سدهای تهران ۱۳‌درصد و عدد نگران‌کننده‌ای است. تأثیر خشکسالی‌ها در ذخایر آبی سدهای تهران مشخص است، چنان‌که در سنوات گذشته ۶۰‌درصد تأمین آب تهران از منابع سطحی و ۴۰‌درصد از منابع زیرزمینی تامین می‌شد اما طی دو سال اخیر این نسبت عکس شده و اکنون ۶۰ درصد تأمین آب از منابع زیرزمینی صورت می‌گیرد.»
هفته اول بهمن امسال به دنبال اعلام مجموع پرشدگی حداکثر ۱۷ درصدی ۵ سد استان که نسبت به میانگین ۵ ساله کاهش ۲۱ درصدی داشته، شرکت آب منطقه‌ای تهران در گزارشی گفت که حجم ذخایر سدهای پنج‌گانه استان با کاهش ۲۵۰ میلیون متر مکعبی نسبت به پارسال، به ۳۳۰ میلیون مترمکعب رسیده آن هم در حالی که ذخایر زیرزمینی هم کفاف تامین کسری نیاز را نمی‌دهد چون با کاهش سالانه ۱۳۰ میلیون مترمکعبی از ذخایر آب زیرزمینی استان مواجهیم.
این گزارش در حالی منتشر شد که اردکانی هم گفته بود که استان تهران با کاهش ۵۶۰۰ لیتر در ثانیه از منابع تأمین آب خود مواجه شده اما با وجود بحران شدید آب، تاکنون تأمین آب شرب شهروندان مختل نشده چنان‌که به گفته این مقام مسوول، پارسال بیش از ۱.۵ میلیارد مترمکعب آب شرب برای تأمین نیازهای استان تهران مصرف شده و با وجود شرایط بحرانی، تلاش‌ها برای کاهش ناترازی منابع و مصارف و از جمله، ارتقای تصفیه‌خانه‌ها، حفر چاه‌های جدید، استفاده از منابع آب زیرزمینی، تکمیل طرح‌های انتقال آب و بهسازی سیستم‌های آبرسانی از جمله اقدامات برای مقابله با بحران آب است اما در کنار این اقدامات، فرهنگسازی و تشویق مردم به کاهش مصرف آب از اولویت‌های اصلی شرکت آب و فاضلاب استان تهران است.
طبق گزارش‌های رسمی، تهران بیشترین مصرف آب شرب را در کشور دارد و پرمصرف‌ترین و بدمصرف‌ترین شهروندان هم در این استان ساکن هستند . گزارش‌های متناوب نشان می‌دهد که مشترکان استان تهران سالانه ۱.۵ میلیارد مترمکعب و مشترکان شهر تهران سالانه ۱.۲ میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کنند. هر شهروند ساکن تهران طی شبانه روز ۲۵۰ لیتر آب مصرف می‌کند در حالی که استاندارد جهانی مصرف شبانه‌روز برای شرایط اقلیمی و جوی نیمه خشک و مشابه استان تهران با میانگین سالانه بارش ۲۸۰ میلیمتر، ۱۳۰ لیتر در هر شبانه روز برای هر نفر است و شرکت آب و فاضلاب استان تهران هم با توجه به میزان ذخایر آب و عدالت توزیع، عدد ۱۲ متر مکعب را به عنوان استاندارد مصرف ماهانه هر خانوار در نظر گرفته و مصرف بیش از این میزان برای هر مشترک انشعاب آب در شهر یا استان تهران، در درجات پرمصرفی یا بدمصرفی قرار می‌گیرد، بر اساس همین تقسیم‌بندی، فقط ۳۳ درصد از مشترکان پایتخت در گروه خوش‌مصرف‌ها هستند در حالی که ۶۲ درصد از مشترکان با مصرف ماهانه ۱۲ تا ۲۴ متر مکعب، در گروه پرمصرف و ۵ درصد با مصرف بیش از دو برابر الگوی مصرف و حدود ۲۴ متر مکعب در ماه، در گروه بد مصرفند.
بی آبی البته فقط گریبان استان تهران را نگرفته بلکه سدهای کل کشور با بحران خشک شدن مواجهند.
دی امسال اعلام شد که حجم ذخایر ۱۵ سد کشور در فاصله ابتدای مهر تا هفته اول دی ماه کمتر از ۲۰ درصد بوده در حالی که میزان ورودی آب به سدهای کل کشور در همین بازه زمانی در مقایسه با پارسال کاهش ۵ درصدی داشته و ۵۷ درصد مخازن سدها خالی است. در همین تاریخ، اعلام شد که میزان پرشدگی سدهای ۵‌گانه استان تهران به ۱۸‌درصد کاهش یافته و البته وضع ۱۳ سد هم به‌شدت وخیم بود چنان‌که طبق این آمار، در استان اصفهان، سد زاینده‌رود ۱۳‌درصد، در استان خراسان رضوی، سد دوستی ۱۳‌درصد و سد طرق ۱۱‌درصد، در استان آذربایجان غربی، سد پانزده‌خرداد حوضه قمرود ۱۰ درصد، سد استقلال ۷ درصد، در استان هرمزگان، سدهای شیمیل و نیان صفر درصد و سد سرنی ۱۴ درصد، در استان زنجان، سد تهم ۱۵ درصد، در استان فارس، سد رودبال داراب ۲ درصد، در استان سیستان و بلوچستان، سد چاه‌نیمه ۱۴ درصد، در استان کرمان، سد تنگوییه سیرجان ۸ درصد و سد نسا ۱۰ درصد و در استان مرکزی، سد ساوه ۷ درصد و سد کمال صالح ۱۶ درصد آب داشتند که بدترین وضع مربوط به سدهای شیمیل و نیان استان هرمزگان با حجم ذخیره صفر درصدی و سپس، سد داراب استان فارس، سدهای استقلال و ساوه با پرشدگی ۷ درصدی و سپس سد سیرجان با پرشدگی ۸ درصدی بود.
گزارشی هم که نیمه بهمن سال جاری درباره آخرین وضعیت ذخایر سدهای کشور منتشر شد، نشان می‌داد که در فاصله ابتدای مهر تا نیمه بهمن امسال، به دنبال کاهش ۱۲ درصدی بارش‌ها نسبت به مدت مشابه پارسال، میزان ورودی آب به سدها هم ۱۰ درصد کاهش یافته آن هم در حالی که میزان خروجی از سدها نسبت به همین بازه زمانی در سال ۱۴۰۲ با افزایش ۴ درصدی مواجه بوده است . طبق گزارش‌های رسمی، در فاصله مهر تا نیمه بهمن امسال فقط ۴۳ درصد حجم سدهای کشور پرشده بوده و البته در بعضی سدها هم این میزان پرشدگی بسیار کمتر بوده چنان‌که در نیمه بهمن امسال، حجم آب در ۱۶ سد کمتر از ۲۰ درصد بوده در حالی که این سدها در استان‌های خراسان رضوی، هرمزگان، زنجان، فارس، کرمان و مرکزی، از سدهای مهم کشور محسوب می‌شوند.
بحران بی‌آبی صرفا در به پایان رسیدن ذخایر سدها و جیره‌بندی آب و اجبار به کم مصرفی خلاصه نمی‌شود بلکه مهم‌ترین خطر بحران بی‌آبی، فرو نشست و نشست تدریجی سطح زمین است که در اثر برداشت بی‌رویه از ذخایر آب زیرزمینی و کاهش حجم سفره‌های آب اتفاق می‌افتد و تبعاتی مرگبار و خساراتی برای کل کشور دارد . طبق اعلام سخنگوی صنعت آب و در آخرین رصد وضعیت فرونشست در سراسر کشور، از مجموع ۶۰۹ دشت کشور، ۴۲۲ دشت در وضعیت ممنوعه یا ممنوعه بحرانی قرار دارند و ۳۵۹ دشت نیز دچار پدیده فرونشست زمین شده‌اند و بسیاری از دشت‌های کشور در وضعیت قرمز و غیرقابل قبول قرار دارند که این شرایط بحرانی نتیجه کاهش بارش‌ها و برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی است.
این مقام مسوول در صنعت آب هم با هشدار درباره گسترش دامنه فرونشست تا خانه و خیابان‌ها در سطح شهرهای کوچک و بزرگ کشور از تبعات ویرانگرتری صحبت کرده و گفته بود: «بر اساس مفاد سند ملی دانش بنیان امنیت غذایی و نقشه راه آب، باید میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی به نصف کاهش یابد. بی‌توجهی به این مهم عملا مدیریت فرونشست‌ها را غیرممکن می‌کند، در چنین شرایطی از دست رفتن آبخوان‌های مهم کشور سرعت گرفته و لازم است که مدیریت و مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی به عنوان اصلی‌ترین مصرف‌کننده منابع آب زیرزمینی و نیز سایر بخش‌ها به صورت جدی در دستور کار قرار بگیرد. مدیریت منابع آبی، امری فرابخشی است و تاکنون نتیجه مورد انتظار و مطلوبی حاصل نشده است. بر این اساس همراهی وزارت جهاد کشاورزی، وزارت کشور، استانداری‌ها، سازمان برنامه و بودجه (به جهت تامین مالی)، دستگاه قضا و نیروی انتظامی و دیگر دستگاه‌ها لازم و ضروری به نظر می‌رسد.»
هفته اول بهمن مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور اعلام کرد که «طبق آخرین پایش صورت گرفته در ۴۳ شهر در ۲۳ استان کشور با تنش آبی مواجه هستیم آن هم در حالی که میزان بارش سالانه ایران حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر است که یک‌سوم میانگین جهانی به شمار می‌رود و البته توزیع بارش‌ها در استان‌های مختلف نابرابر است به‌طوری‌ که در برخی مناطق میانگین بارش سالانه کمتر از ۳۰ میلی‌متر و در مناطق دیگر بیش از ۱۳۰۰ میلی‌متر گزارش شده است و مدیریت این وضعیت کار دشواری است.کشور ما از نظر رتبه‌بندی بارش‌ها طی ۵۷ سال، در جایگاه ۵۳ قرار دارد که این وضعیت بر کمیت منابع آب سطحی و زیرزمینی اثرگذار و نشان‌دهنده بحرانی‌ بودن شرایط بارش‌هاست چنان‌که میانگین بارش‌های امسال در کشور به ۴۶.۷ میلی‌متر رسیده و ۲۹.۶ میلی‌متر کاهش بارش‌ها را نشان می‌دهد.»