بازنشسته‌ها در بازار کار؛ چالش‌های به ‌کارگیری بازنشستگان در ایران

قانون به ‌کارگیری بازنشستگان به ‌منظور تعیین تکلیف در خصوص شیوه خاص به‌ کارگیری نیروی بازنشسته تصویب شده ‌است. بازنشستگی مرحله‌ای از زندگی نیروی کار انسانی محسوب می‌شود که شخص می‌تواند به واسطه سال‌ها اشتغال، استراحت کند و از حقوقی بهره‌مند شود. در سال‌های اخیر به ‌دلیل نوسانات اقتصادی و افزایش هزینه‌های زندگی، تعداد زیادی از افراد بازنشسته تمایل دارند مجددا شغلی داشته باشند تا بتوانند هزینه‌های زندگی را مدیریت کنند.
بعضی از بازنشستگان نیز به این دلیل که رغبتی به خانه‌نشینی ندارند و نمی‌خواهند به ‌صورت مستمر در خانه بمانند، ترجیح می‌دهند که در دوره بازنشستگی هم شغلی داشته باشند. در این مطلب قصد داریم در مورد به ‌کارگیری مجدد بازنشستگان و قوانین و دستورالعمل‌های مربوط به این موضوع نکاتی را مطرح کنیم. اگر در خصوص این مورد نیازمند اطلاعات کاملی هستید، این مطلب را تا انتها مطالعه کنید.

چه اشخاصی بازنشسته محسوب می‌شوند؟

در تمام کشورهای دنیا نیروهای کار در سن مشخصی بازنشسته می‌شوند. تعیین سن بازنشستگی به شرایط و جمعیت کشور بستگی دارد. در کشور ما سن بازنشستگی برای مردان 60 و برای زنان 55 سال است.
درخواست بازنشستگی با تقاضای شخص، مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر یک نیروی کار انسانی بخواهد پس ‌از سن بازنشستگی همچنان مشغول به‌ کار باشد، حداکثر تا ۵ سال بعد از بازنشستگی می‌تواند در شغل خود باقی بماند.
یعنی مردی که در یک سازمان مشغول به‌ کار است، در صورت داشتن شرایط لازم، این امکان را دارد که تا سن ۶۵ سالگی در آن سازمان به فعالیت خود ادامه دهد، سپس بازنشسته شود.
اشخاصی که به سن بازنشستگی می‌رسند، با هر سابقه کار امکان درخواست بازنشستگی را دارند. یعنی اگر مردی ۶۰ سال داشته باشد، اما صرفا ۱۵ سال سابقه کار باشد، در این ‌صورت این شخص می‌تواند بازنشسته شود. با توجه به اینکه مبلغ مستمری کم‌تر از حقوق شخص در زمان اشتغال است، بسیاری از اشخاص ترجیح می‌دهند که در سن بازنشستگی نیز اشتغال مجدد داشته باشند. شرایط به ‌کارگیری بازنشستگان در قوانین و دستورالعمل‌های مرتبط با این موضوع، به‌ صورت کامل مطرح شده ‌است.
نکته‌ای که در قانون به‌ کارگیری بازنشسته ‌ها وجود دارد و نسبت ‌به آن تصریح و تاکید شده ‌است، عدم امکان اشتغال بازنشسته مطابق ساعات و حقوق کارمند همان شغل است. یعنی بازنشسته نباید به میزان ساعات کارمندان ثابت همان شغل، کار کند و حقوق او نیز نباید همتای کارمندان باشد. بلکه حداکثر تا یک ‌سوم حقوق کارمندان به این شخص تعلق می‌گیرد.

شرایط به‌ کارگیری بازنشستگان چیست؟

مطابق قانون ممنوعیت به‌ کارگیری بازنشستگان در دستگاه‌های اجرایی یا دستگاه‌هایی که از بودجه عمومی کل کشور استفاده می‌کنند، به کارگیری نیروی بازنشسته ممنوع است. با این‌ حال این قانون استثنائاتی دارد.
چنانچه شخصی بازنشسته شود، به‌ کارگیری این شخص ممنوع است اما در شرایطی مطابق ماده واحده قانون ممنوعیت به‌ کارگیری بازنشستگان امکان اشتغال مجدد فرد بازنشسته وجود دارد. مطابق این قانون، ایثارگر، فرزند شهید یا جانباز ۷۰ درصد و بالاتر، نیروهای مسلح، وزارت اطلاعات و دارندگان اجازات خاصه از مقام معظم رهبری از شمول این قانون مستثنی هستند.
همچنین اگر شخص بازنشسته نیروی متخصص با مدرک تحصیلی کارشناسی یا بالاتر باشد، این امکان را دارد تا به ‌صورت پاره‌وقت و ساعتی با دستگاه‌های اجرایی همکاری داشته باشد. نحوه به کارگیری افراد بازنشسته در این قانون مطرح ‌شده است. حداکثر ساعات مجازی که شخص بازنشسته می‌تواند به‌ عنوان نیروی متخصص با سازمان همکاری کند، یک ‌سوم ساعات اداری کارمندان رسمی است و حق‌الزحمه شخص بازنشسته نیز متناسب با ساعت کاری این شخص و حداکثر معادل یک ‌سوم کارمندان رسمی همان شغل تعیین و پرداخت خواهد شد.

نحوه بکارگیری بازنشستگان تامین اجتماعی در بخش خصوصی به چه صورت است؟

بعضی از اشخاصی که بازنشسته می‌شوند، به‌ عنوان نیروی متخصص یا مشاور در بخش‌های خصوصی فعالیت می‌کنند. در واقع فرد بازنشسته با توجه به تحصیلات خود و تجربه‌ای که در طول سال‌ها فعالیت در آن حرفه به دست آورده است، به ‌عنوان نیروی مشاور در کنار شرکت‌ها یا بخش‌های خصوصی مشغول به‌ کار می‌شود. مطابق دستورالعمل اشتغال بکار مجدد بازنشستگان تامین اجتماعی ممنوعیتی برای همکاری با شخص بازنشسته به‌ عنوان مشاور در بخش‌های خصوصی وجود ندارد.
به ‌عنوان مثال، تصور کنید شخصی دارای مدرک کارشناسی ارشد حسابداری، ۳۰ سال به ‌عنوان حسابدار مشغول به‌ کار بوده ‌است. این شخص پس ‌از بازنشستگی به‌ عنوان مشاور در یک شرکت حسابداری به نیروهایی که تازه‌کار هستند، مهارت‌های لازم در خصوص حسابداری را آموزش می‌دهد و به ‌عنوان مشاور با این شرکت همکاری دارد. این شیوه از همکاری با بازنشستگان مطابق قانون ممنوعیتی ندارد و بازنشسته متخصص می‌تواند به‌ عنوان مشاور اطلاعات و دانش خود را در اختیار اشخاص متقاضی قرار دهد.

جریمه بکارگیری بازنشستگان تامین اجتماعی چیست؟

در شرایطی این احتمال وجود دارد که به‌ کارگیری بازنشستگان تامین اجتماعی موجب قطع مستمری آن‌ها شود. همانطور که مطرح شد، بازنشستگان تنها در صورتی‌ که متخصص یا دارای مدرک کارشناسی یا بالاتر در حرفه‌ای باشند، می‌توانند به میزان یک ‌سوم ساعات کار کارمندان ثابت همان حرفه فعالیت کنند و میزان حقوقی هم که به بازنشسته تعلق می‌گیرد، حداکثر تا یک ‌سوم همان حقوق برای نیروهای ثابت مشغول به ‌کار در آن حرفه است.
چنانچه با فرد بازنشسته قرارداد کار موقت امضا شود و در این قرارداد میزان ساعات کار بازنشسته و دستمزد او معادل نیروهای شاغل به‌ کار در همان حرفه باشد، در این ‌صورت هم ممکن است مستمری بازنشسته قطع شود. قرارداد استخدام صرفا باید با نیرویی امضا شود که مطابق قانون ممنوعیتی برای به‌ کارگیری او به صورت ثابت و دائم وجود ندارد و سن بازنشستگی نیرو نیز فرا نرسیده است.

رای دیوان عدالت اداری در خصوص بکارگیری بازنشستگان

همانطور که مطرح شد در شرایطی ممکن است اشتغال بازنشسته موجب قطع مستمری ایشان شود. با توجه به این موضوع و به ‌دلیل آرایی که در رابطه با این مورد صادر شده است، رای دیوان عدالت اداری در خصوص به‌ کارگیری بازنشستگان تعیین تکلیف می‌کند. مطابق این رای، اشتغال مجدد بیمه شدگان تامین اجتماعی که بازنشسته شده‌اند، به ‌عنوان مشاور، ممنوعیتی ندارد و دریافت حق الزحمه جهت آن، به ‌عنوان موجباتی برای قطع مستمری بازنشستگی محسوب نمی‌شود.
براساس این رای دیوان عدالت اداری، می‌توان چنین برداشت کرد که شخص بازنشسته امکان دریافت حق الزحمه برای ارائه مشاوره پس ‌از بازنشستگی را دارد و می‌تواند به ‌عنوان مشاور با سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط با تخصص خود، به‌ عنوان مشاور همکاری داشته باشد.

دستورالعمل بکارگیری بازنشستگان

در سال‌های اخیر با هدف حمایت از بازنشستگان متخصص، امکان به ‌کارگیری این اشخاص در سازمان‌ها و دستگاه‌ها فراهم شده ‌است. در مواقع ضروری نیز، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌هایی در مورد شیوه اشتغال بیمه شده به‌ سبب رسیدن به سن بازنشستگی ارائه و اعلام شده ‌است. در بخشنامه‌ای در خصوص مجاز بودن به‌ کارگیری پاره ‌وقت بازنشسته متخصص با مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر تا حداکثر یک‌ سوم ساعات اداری کارمندان دائمی و ثابت تعیین تکلیف شده ‌است.
مطابق این بخشنامه، اگر قرارداد خدمات مشاوره‌ای میان کارفرما و شخص بازنشسته منعقد شود و بازنشسته تا حداکثر یک ‌سوم ساعات اداری ساعات کار کارمندان دائمی، فعالیت داشته باشد، این موضوع منعی برای دریافت مستمری شخص بازنشسته ایجاد نمیکند. یعنی بازنشسته حتی با وجود قرارداد مشاوره پس ‌از بازنشستگی، امکان دریافت مستمری خود را دارد. در واقع این مساله ایراد قانونی محسوب نمی‌شود و موجب قطع مستمری بازنشستگی نخواهد شد.

سخن پایانی

با توجه به حساسیت مسئله بکارگیری بازنشسته‌ها، پیشنهاد می‌کنیم که قبل ‌از انعقاد قرارداد کار و شروع همکاری با افراد بازنشسته در خصوص این موضوع با مشاوران حقوقی مشورت کنید. همچنین اگر شما شخصی هستید که قرار است به ‌عنوان بازنشسته در یک سازمان، کارگاه یا ارگان مجددا مشغول به‌ کار شوید و به‌ عنوان مشاور، خدمات مشاوره‌ای ارائه دهید، در این‌ صورت نیز لازم است در مورد جنبه‌های مختلف این موضوع از کارشناسان حقوقی اطلاعات بگیرید.
تنظیم قرارداد مشاوره برای اشتغال مجدد بازنشسته نیز موضوع مهمی محسوب می‌شود. بهتر است این اقدام نیز توسط متخصصانی صورت بگیرد که در زمینه تنظیم قرارداد مشاوره تخصص و دانش لازم را دارند.