نگاهی به سوابق سرپرست جدید وزارت خارجه؛ سکان سیاست خارجی در اختیار چه کسی است؟

در پی شهادت حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان، با تصویب هیئت دولت، علی باقری معاون سیاسی وزارت امور خارجه بعنوان سرپرست این وزارتخانه انتخاب شد. در نظام جمهوری اسلامی، برابر قانون اساسی سیاستگذاری در حوزه سیاست خارجی بر عهده مقام رهبری است و دولت ها صرفا مجری سیاست ها هستند اما شواهد تاریخی نشان داده که نحوه سیاست ورزی دیپلمات ها بر چگونگی اجرای سیاست های کلی مقام رهبری اثرگذار بوده است.

اگرچه نمی توان انتظار داشت در ۵۰ روز باقی مانده تا انتخابات ریاست جمهوری و تعیین رئیس جمهور جدید، چرخش خاصی در سیاست خارجی ایران رخ دهد اما شناخت بیشتر علی باقری که اکنون در سمت سرپرست وزارت خارجه فعالیت خود را آغاز کرده به دلیل موافقت رهبرانقلاب با این تصمیم کابینه دولت سیزدهم که اکنون تحت رهبری محمد مخبر است، چشم انداز نزدیک تری از یکی از گزینه های جدی وزارت خارجه در دولت آینده به دست خواهد آمد. اما علی باقری کیست و چه سوابقی در گذشته شغلی اوست؟

علی باقری کنی در سال ۱۳۴۶ متولد شده و در رشته معارف اسلامی و اقتصاد در دانشگاه امام صادق تحصیل کرده اما می توان در کارنامه او تدریس اقتصاد در دانشگاه را نیز مشاهده کرد. او متولد کن در تهران و برادرزاده مرحوم محمدرضا مهدوی کنی رئیس فقید مجلس خبرگان ایران و فرزند محمدباقر باقری کنی است که از اعضای سابق مجلس خبرگان رهبری و عضو هیات امنای موسسه جامعه الصادق بوده است.

او در سال ۱۳۶۸ وقتی ۲۲ ساله بود به معاونت بین الملل دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی رسید تا اینکه سال ۱۳۷۳ معاونت سیاسی «خبر رادیو» را بدست گرفت. علی باقری کنی در سال ۱۳۷۶ وقتی ۳۰ ساله بود ازدواج کرد و ثمره این زندگی دو فرزند دختر است. باقری در سال ۱۳۸۷ با اعلام شروع مذاکرات هسته ای، از وزارت خارجه راهی دبیرخانه شورای عالی امنیت شد و پست معاونت سعید جلیلی را برعهده گرفت. ازهمان سال تا ۱۳۹۲ در دولت محمود احمدی نژاد در تیم هسته ای ایران بود و در مذاکرات هسته ای در کنارسعید جلیلی فعالیت می کرد.

در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ باقری کنی رئیس ستاد انتخاباتی سعید جلیلی را عهده دار شد و اگرچه در ولت مسئولیتی نداشت اما در شورای عالی امنیت ملی به عنوان معاون جلیلی حضور داشت و حضور فعالانه او در جلسات نمایندگان مخالف برجام در مجلس شورای اسلامی، او را بیش از هر زمانی به نمایندگان جبهه پایداری نزدیک کرد.

او نقدهایش درباره برجام را در شبکه افق صدا وسیما و وب‌سایت مدرسه کالک وابسته به بسیج دانشجویی و مرکز رشد دانشگاه امام صادق منتشر کرد و مقدمه‌ای هم بر نسخه فارسی کتاب خاطرات وندی‌شرمن، مذاکره‌کننده تیم هسته‌ای نوشت.

کتاب "بدون هراس"خاطرات وندی شرمن (رئیس تیم آمریکا در مذاکرات ۱+۵ ایران) از زوایای پیدا و پنهان مذاکرات هسته‌ای کشور با ۱+۵ است که انتشارات سروش آن را با ترجمه دکتر محمد جمشیدی و حافظ رستمی و با مقدمه علی باقری به چاپ رسانده است.

از این رو سیاست ورزی او متاثر از شاگردی سعید جلیلی در رویکرد آرمانگرایی تنش زا قرار می گیرد. باقری در گفت‌وگویی درباره حضور کوتاهش در صداوسیما و انتقالش به وزارت خارجه در ۱۳۷۳ خورشیدی می‌گوید:

«ابتدا در بخش معاونت عربی آفریقایی، اداره اول خاورمیانه عربی و شمال آفریقا بودم که موضع لبنان، فلسطین، اردن، مصر، رژیم صهیونیستی را درواقع در آنجا پیگیری می‌کردم، بعد مجدد به وزارت خارجه برگشتم و رفتم معاونت بین‌الملل. در مهر ۸۶ آقای جلیلی دبیر شورای عالی امنیت شدند، از وزارت خارجه رفتند. رفتن ایشان مصادف با یک سری تغییرات ساختاری در وزارت خارجه شد، معاونت اروپا-آمریکا تبدیل به معاونت آمریکا شد. در آن دوره‌ای که ایشان دبیر شورای عالی امنیت ملی شدند، بنده چند ماهی معاون اروپا بودم و بعد از یک مدتی با صحبتی که آقای دکتر جلیلی شد، ایشان احساس کردند اگر بنده به دبیرخانه بروم مؤثرتر خواهم بود، برای همین در سال ۸۷ از وزارت خارجه به دبیرخانه رفتم. تا اواخر شهریور ۹۲ که دکتر جلیلی دبیر شورای امنیت ملی بودند، من معاون ایشان در آن عرصه بودم. چون بحث مذاکرات هسته‌ای از قبل به دبیرخانه محول شده بود ایشان مسئول مذاکرات بودند از طرف جمهوری اسلامی ایران و من به جهت این‌که معاون سیاست امنیت بین‌الملل بودم درواقع کمک‌کار ایشان در امور مذاکرات بودم.»

باقری بعد از خروج ترامپ از برجام و همزمان با تصدی قوه قضاییه از سوی ابراهیم رئیسی، در تاریخ ۸ دی ماه سال ۱۳۹۸ به عنوان معاون امور بین الملل و رئیس ستاد حقوق بشر قوه قضاییه منصوب شد. ستاد حقوق بشر زیر مجموعه قوه قضاییه است و در دوران ریاست مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی و با تصویب رهبرانقلاب در سال ۱۳۸۴ تاسیس شده است، و نقش دستگاه دیپلماسی قوه قضاییه را ایفا می کند، و در مجامع جهانی پاسخگوی اتهامات مربوط به نقض حقوق بشر در ایران است. پیش از باقری کنی، محمدجواد لاریجانی به مدت ۱۴ سال ریاست ستاد حقوق بشر قوه قضاییه را برعهده داشته است.

علی باقری که از همان روزهای نخست پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ۱۴۰۰، یکی از گزینه‌های احتمالی وزیر وزارت خارجه، باقری کنی بود. حتی عکس‌هایی از حضور او در وزارت خارجه در کنار محمدجواد ظریف برای گرفتن رشته امور دست‌به‌دست می‌شد؛ اما درنهایت این پست به حسین امیرعبداللهیان رسید.

علی باقری همزمان با افزایش گمانه زنی ها درباره ابعاد نظامی برنامه هسته ای ایران، در ملاقات با رافائل گروسی که هفته پیش انجام شد «ضمن اشاره به اهمیت همکاری‌های ایران و آژانس، بر ضرورت بی طرفی و حرفه ای گری آژانس به عنوان یک سازمان تخصصی تاکید کرد. »

باقری که از زمان آغاز ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی مسئول پیگیری مذاکرات غیرمستقیم ایران با امریکا شده است، نتوانسته مذاکرات وین را که در ماه های پایانی دولت روحانی در آستانه پذیرش طرفین رسانده بود به نتیجه رفع تحریم ها منتهی کند.

او همچنین اوایل اردیبهشت ماه سال جاری که در مقام معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران برای شرکت در نشست معاونین وزیران امورخارجه و نمایندگان ویژه کشورهای بریکس در امورخاورمیانه به مسکو سفر کرده بود، با «میخائیل باگدانف» نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه و معاون وزیر امورخارجه در امور خاورمیانه و شمال آفریقا دیدار کرد. اگرچه روسیه از زمان آغاز دولت سیزدهم به واسطه مذاکرات ایران و امریکا تبدیل شده اما جنگ اوکراین به عنوان مولفه ای مهم اثرگذار بر مذاکرات برجام تاکنون توانسته سایه گسترده ای بر مذاکرات ایران و غرب بیندازد.

پیشتر نیز باقری و مورا مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ژنو سوئیس در آبان و دی ماه نیز با یکدیگر دیدار و درباره مسائل برجامی و منطقه‌ای گفت‌وگو کرده بودند.

ناظران سیاسی معتقدند انتخاب علی باقری به عنوان سرپرست وزارت خارجه تغییر محسوسی در سیاست خارجی ایران ایجاد نخواهد کرد. چه آنکه در شرایط فقدان رئیس جمهور و محدودیت صلاحیت تصمیمات او برابر قانون اساسی تا زمان تعیین وزیر خارجه، باقری صرفا در چارچوب اختیارات سرپرست فعالیت خواهد کرد. اما انتصاب او از آنجا اهیت دارد که موافقت رهبرانقلاب با این انتصاب، او را در ردیف افرادی قرار داد که ظرفیت معرفی به مجلس جدید به عنوان وزیر خارجه را خواهد داشت. چه آنکه آرایش مجلس جدید نشان می دهد نمایندگان منتخب در انتخابات اسفند ۱۴۰۲، همسویی حداکثری با جناح سیاسی متبوع علی باقری دارند.