ورود ژاپن و ترکیه به قضیه ایران

به گزارش کریستین ساینس مانیتور، در حالی که ایران و جامعه بین المللی در تلاش برای مشخص کردن زمان و مکانی به منظور از سرگیری مذاکرات هسته ای هستند، اکنون زمان آن رسیده تا از تجربه مذاکرات شکست خورده قبلی درس گرفته شود.
با توجه به مدل پیشنهاد ترکیه و برزیل که در مذاکرات اواسط ۲۰۱۰ از آن استفاده شد، مذاکره کنندگان بار دیگر به کشور های واسطه نیاز دارند تا معامله ای انجام شود که نگرانی های هر دو طرف را تعدیل کند. در این بین ترکیه و ژاپن در موقعیتی قرار دارند که می توانند به عنوان واسطه های مورد اعتماد عمل کنند. به بیان دیگر تنها با حضور میانجی های معتمد است که مذاکرات می تواند از بن بست فعلی و این بازی صفر – صفر خارج شود.
تا کنون فرصت های از دست رفته زیادی در تلاش های بین المللی برای حل مساله هسته ای ایران وجود داشته اما هیچ یک از آنها به اندازه فرصت از دست رفته ناشی از پیشنهاد برزیل و ترکیه در دسترس نبوده است. این پیشنهاد می توانست دغدغه های ایران و ایالات متحده را تا حدود زیادی حل کند. غرب می خواهد از تسلیحاتی نبودن برنامه های هسته ای ایران اطمینان حاصل کند و در مقابل تهران نیز خواستار به رسمیت شناخته شدن حق توسعه هسته ای است.
به موجب پیشنهاد ترکیه و برزیل در اواسط سال ۲۰۱۰، ایران می توانست مقادر قابل توجهی اورانیوم غنی شده با خلوص بالا تولید کند و سپس آن را به ترکیه انتقال دهد تا عملیات فرآوری بیشتری روی آن انجام شود. در نهایت تهران می توانست از اورانیوم غنی شده با خلوص بالا در کشور ثالث برای سوخت رسانی به راکتور های تحقیقاتی استفاده کند.
این ایده در اصل خوب بود اما در کمال تعجب و به سادگی از سوی گروه ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) رد شد. یکی از دلایلی که آمریکایی ها در توجیه مخالفت خود با این راهکار بیان کردند، باقی ماندن ایران با ذخایر قابل توجهی از اورانیوم غنی شده بود.
اکنون با توجه به شرایط موجود به نظر می رسد که ارائه یک پیشنهاد بر مبنای طرح توافقی برزیل و ترکیه می تواند موثر باشد. مذاکرات هسته ای بین ایران و غرب تحت تاثیر خصومت دوجانبه تضعیف شده و سال ها بی اعتمادی، دستیابی به یک توافق را تقریبا غیر ممکن کرده است. اما پیشنهاد ترکیه – برزیل توانست بر این تنش ها پل بزند و دیپلمات های ترکیه ای و برزیلی از روابط گرم خود با ایران، آمریکا و کشورهای اروپایی، در این زمینه استفاده کردند تا خود را به عنوان یک میانجی معتمد به جامعه بین المللی معرفی کنند.
این در حالی است که در یک سال و نیم گذشته به لزوم استفاده از میانجی های مورد اطمینان توجه نشده است. در واقع ، در صورتی که هنوز امیدری به توافق وجود داشته باشد، شانس موفقیت تنها در دستان واسطه هایی است که مورد اطمینان ایران و گروه ۱+۵ قرار دارند.
در این شرایط ترکیه همچنان یک کاتالیزور برای حصول توافق به شمار می رود که می تواند بین ایران و اروپا و آمریکا پل بزند. آنکارا به دنبال تقویت وجهه خود در عرصه بین المللی است و در صورتی که بتواند مذاکرات هسته ای ایران را به نتیجه برساند، منافع متعددی را کسب خواهد کرد. مقامات ترکیه از هرگونه جنجال منطقه ای بر حذر هستند و در ضمن نمی خواهند ایران به عنوان یک قدرت هسته ای در خاورمیانه ظاهر شود. مانور دهی آنکارا در به سرانجام رساندن مذاکرات هسته ای با ایران می تواند یک کودتای دیپلماتیک برای ترکیه باشد. از سوی دیگر میانجی گری ترکیه در زمینه هسته ای می تواند به حل اختلافات تهران و آنکارا بر سر سوریه کمک کند.
ترکیه می تواند در این زمینه به تنهایی عمل کرده یا اینکه شرکایی مانند ژاپن داشته باشد. ژاپن که مشتری نفتی ایران به شماری می رود در طول سالیان گذشته روابط دیپلماتیک خود را به تهران حفظ کرده است. توکیو در سال ۲۰۱۰ نیز از طرح مشترک ترکیه و برزیل حمایت کرده بود .
هرچند برنامه هسته ای صلح آمیز هسته ای ژاپن، پس از فاجعه راکتور هسته ای فوکوشیما دچار تنش هایی شده ، اما همچنان بسیاری از سیاستمداران ایرانی از ژاپن به عنوان الگویی در صنعت هسته ای نام می برند. از سوی دیگر جایگزین کردن برزیل با ژاپن می تواند میانجی را وارد صحنه کند که روابط قوی تر و عمیق تری با واشینگتن دارد.
از آنجایی که خصومتی عمیق بر روابط تهران – واشینگتن حکمفرماست، هیچ یک از طرف ها تا زمانی که شکست دیگری را نبیند، خود را پیروز نمی داند. این نگرش دست مذاکره کنندگان را در مذاکرات قبلی بست و موجب شد تلاش های دیپلماتیک راه به جایی نبرد.
برنامه های هسته ای ایران، نشانه ای از غرور ملی جمهوری اسلامی است و امیتاز گرفتن در این زمینه از ایران دشوار. از سوی دیگر آمریکا نیز نمی خواهد در مقابل ایران نرم به نظر برسد.
بنیانگذاری مذاکره با میانجی گری ترکیه و ژاپن می تواند شانس حفظ و تقویت روابط تجاری با تهران را در اختیار آنکارا و توکیو قرار دهد و در مقابل امتیازهای اقتصادی نیز می تواند نصیب ایران شود. این در حالی است که گروه ۱+۵ تا زمانی که تحریم ها را لغو نکند، تمی تواند امتیازهای اقتصادی به ایران بدهد و لغو تحریم ها نیز در مرحله نخست مذاکرات امکان پذیر نیسد.
پیشنهاد ترکیه – ژاپن به آمریکا و ایران امکان می دهد حفظ وجهه کرده و ریسک های داخلی علیه تن دادن به فشار طرف مقابل را کاهش دهند.
در حالی که مشخص نیست معامله ای بزرگ در افق پیش روی مذاکره کنندگان باشد، زمان برای اقدامات سازنده سپری شده است. اکنون زمان تغییر بازیگران فرارسیده است . در دور بعدی مذاکرات کشورهایی باید وارد بازی شوند که مورد اطمینان ایران و آمریکا قرار دارند تا نتیجه بازی برد – برد باشد.