وضعیت دارو نابسامان تر از همیشه

کمبودهای دارویی واقعیتی غیرقابل کتمان در نظام بهداشت و درمان ماست، ماجرایی پرتکرار که به صورت جدی با کمبود آنتی بیوتیک و سرم از مهرماه گذشته آغاز شد و به نوبت گریبان سایر داروها را هم گرفت و مدام از یک حوزه به حوزه دیگر منتقل می شود.

هرچند تصمیم گیران، میلی به پذیرش و یا اصلاح امور ندارند، اما بیماران این را با تمام وجود حس می‌کنند. بیش از هشت ماه است که دسترسی هموفیلی‌ها به دارو سخت شده و درپی خونریزی های مکرر و شدید مفصلی، نمی توانند این وضعیت را تاب بیاورند؛ اگرچه تاب آوردن زمانی که پای سلامتی و حیات در میان است چندان معنایی ندارد.

طاقت خانواده‌های هموفیلی آنقدر طاق شده که با نگارش نامه ای خطاب به رئیس‌جمهور به نبود دارو اعتراض کرده و پرسیده اند: چرا با جان فرزندانشان بازی می‌شود؟

آنها در این نامه، خواستار تأمین داروی «هملیبرا» شده اند: «این دارو، تنها راه نجات کودکان هموفیلی ضدفاکتور (فاکتور هشت کمتر از یک درصد) است که مسئولین غذا و دارو و وزارت بهداشت از واردات آن به بهانه گرانی دارو خودداری می‌کنند، در صورتی که با نظر تیم تحقیقاتی وزارت بهداشت اثربخشی این دارو از نظر بهبود کیفیت زندگی اثبات شده و از نظر هزینه هم به صرفه است.» 

خانواده‌ها در این نامه، خود را نماینده جمعی از والدین بیماران هموفیلی فاکتور هشت کمتر از یک درصد (شدید) معرفی کرده اند که فرزندانشان بر اثر خونریزی‌های شدید و مکرر، ضدفاکتور شده‌اند، عارضه‌ای که درپی تکرار خونریزی مفصل موجب معلولیت و نقص عضو آن‌ها می‌شود. آنها تشریح کرده اند: «فقط مجوز آزادسازی دارو در بازار صادر شده است، این اتفاق درحالی افتاده که پیش از این مدیرعامل سازمان بیمه سلامت در مصاحبه با خبرگزاری‌های رسمی کشور، اعلام کرده بود که بیمه، هزینه این دارو را از محل صندوق 

بیماری های صعب‌العلاج تقبل کرده و شورای عالی بیمه هم آن را پذیرفته است! داروی هملیبرا به نفع دولت و شرکت‌های بیمه است و برخی با این مغالطه که هملیبرا گران است عوام‌فریبی می‌کنند، درصورتی که تیم تحقیقاتی وزارت بهداشت به صورت علمی قبلا ثابت کرده که این دارو هم از لحاظ هزینه به صرفه است و هم اثربخشی بسیار بالایی دارد، پس چرا نباید در اختیار بیماران قرار بگیرد تا رنج و عذاب کودکان و خانواده های آنها برطرف شود؟»

دغدغه خانواده‌ها تنها در تأمین داروی نوین زیرپوستی و مؤثر هملیبرا خلاصه نمی شود، دارویی که فقط برای۲۰ بیمار به صورت آزمایشی وارد شده و قرار است فقط برای یک ماه استفاده شود، در صورتی که شاخص ارزیابی و سنجش اثربخشی آن، یک‌ساله است! دغدغه دیگر این است که دسترسی به فاکتور هشت سخت و سخت تر شده و هر بار یک دارو به آنها داده می‌شود. 

احمد قویدل، عضو مجمع عمومی کانون هموفیلی ایران از ماجرای پیش‌آمده برای بیماران مطلع است. او در گفت و گو با «رسالت» می گوید: «کمبودی که در حوزه داروهای هموفیلی پیش آمده در ۲۰ سال اخیر بی سابقه بوده و امسال دسترسی بیماران به دارو، به نصف کاهش یافته و این مسئله کمترین عارضه ای که ایجاد می کند، معلولیت های برگشت ناپذیر است.

عدم اختصاص به موقع و کافی ارز علت کمبود داروی بیماران هموفیلی است و این هم بی سابقه بوده، چراکه همیشه بیماران خاص برای دریافت ارز یا بودجه های وزارت بهداشت در اولویت بوده اند. از طرفی داروهای خاص به صورت ساخته‌شده وجود ندارد و بدون سفارش قابل دسترس نیست. ممکن است بتوانید در هر لحظه ای، داروهای عام را از بازارهای جهانی تأمین کنید، اما داروهای بیماران هموفیلی، چه پلاسمایی و چه نوترکیب زمانبر است، چون تعداد مبتلایان به این بیماری در دنیا کم است و بر اساس سفارش معین کشور‌ها تولید می‌شود. علت دیگر کمبودها این است که مسئولان ما به جای سیاستگذاری درست از یک موجود خیالی به نام مافیای دارو نام برده و می خواهند این هیولای فرضی را دستگیر کنند. در صورتی که مافیای دارو یک موجود و باند نیست که در بخش های مختلف رخنه کند. مافیای دارو، مناسبات وسیاستگذاری های غلطی است که در حوزه بهداشت و درمان اعمال و حوزه هموفیلی را ضربه پذیر کرده است. نمی توانید همان بلایی که سر خودروسازی در کشور آورده اید، سر داروسازی هم بیاورید. این خیلی خوب است که یک شرکت داخلی دارو تولید می کند و باعث افتخار است اما عدم پیش بینی های لازم برای واردات دارو، موجب می شود تا در صورت عدم تخصیص ارز در زمان مناسب و نبود مواد اولیه، بیماران با کمبودهای شدیدی مواجه شوند. در حقیقت سرنوشت داروی بیماران هموفیلی را نباید تنها به دست یک شرکت سپرد، آن هم شرکتی که ممکن است بنا به دلایل متعدد دچار مشکل شود. ۷۰ درصد از نیاز دارویی این بیماران را در اختیار شرکت ثامن داروی هشتم قرار دادند اما به دلیل عدم تخصیص به موقع ارز و پرداخت نشدن مطالبات ریالی این شرکت، داروی مورد نیاز تولید نشد. حمایت از تولید داخلی اتفاق مبارکی است اما از زمانی که داروی فاکتور ۸ در داخل تولید شد، عملا اجازه هیچ وارداتی ندادند، نتیجه اتکای صد درصدی به تولید داخلی، انحصار است. بنابراین دولت باید فرای تضاد منافع برای سلامت مردم تصمیم بگیرد. به همین دلیل است که شورای امنیت ملی بخشنامه‌ای داده و طی آن ممنوعیت واردات دارو را لغو کرده تا سازمان غذاودارو به هر ترتیبی کمبود دارو را برطرف کند.» 

 به جای یأس‌آفرینی، امیدآفرین باشید

قویدل می گوید: «نیاز ماهانه کشور به داروی فاکتور ۸، ۴۵ هزار ویال ۵۰۰ یونیتی است. شرکت ثامن داروی هشتم نزدیک به ۶ ماه است ۱۳ هزار ویال تولید می کند که این موضوع کمبود جدی فاکتور ۸ را به کشور تحمیل کرده است. گرچه در روزهای اخیر پس از فریاد دردمندانه بیماران، فاکتور ۸  به کشور وارد شده و سازمان غذاودارو سعی کرده داروی زینتا را وارد کند، اما به قدر کفایت نیست و همچنان بحران داروی بیماران هموفیلی ادامه دارد. تقریبا از ۱۰ سال گذشته داروهای نوینی وارد بازار شده که با اثربخشی بهتر به بهبودی بیماران کمک می کند، در حالی که سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت از واردات داروی هملیبرا به بهانه گرانی دارو خودداری می کنند، در صورتی که اثربخشی این دارو اثبات شده و از نظر هزینه هم به صرفه است. هملیبرا می تواند کیفیت زندگی بیماران دارای مهار کننده شدید را تغییر دهد، چون تزریق ها به فاصله دو هفته تا یک ماه انجام می شود و اثربخشی بسیار بالایی دارد. این دارو به رگ بیمار تزریق نمی شود، بلکه زیرپوستی است و مطالعات سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت نشان داده که از نظر اقتصادی به نفع دولت است. بهتر است به جای صرف هزینه برای فاکتور ۷ و فایبا که فاقد نتیجه مطلوب بوده و کیفیت زندگی بیمار را ارتقاء نمی دهد، دارویی را خریداری کرد که اثربخشی مطلوبی دارد، دلیل نمی شود اگر در کشور ما تولید کننده داخلی هنوز نتوانسته این دارو را تولید کند، ما بیمار را از دسترسی به داروهای نوین محروم کنیم، این مسئله با هیچ منطقی سازگاری ندارد. به فرموده مقام معظم رهبری باید امیدآفرینی کرد، سال‌هاست یکی از مطالبات بیماران وارد کردن این دارو بوده‌است و مقداری از آن وارد کشور شده و دولت بهایش را پرداخته‌است، اما تاریخ انقضای آن در حال اتمام است و گفته شده با پوشش بیمه‌ای این دارو موافقت نشده، اگر هزینه تأمین آن را نداشتند، چرا وارد کردند و مطالعه هزینه و اثربخشی آن را انجام دادند، اینگونه رفتارها امید را به یأس بدل می کند و خلاف فرمایشات رهبری است.»

 با جان بیماران بازی نکنید

بیماران مبتلا به هموفیلی هشت ماه است که علاوه بر درد بیماری با درد کمیابی و نایابی دارو هم دست به گریبان اند و کار هر روزه خود و خانواده‌های‌شان این است که به داروخانه‌های مرکزی تلفن کنند تا شاید جستجوهایشان به نتیجه برسد. خانم «شین» مادر ماهان ۸ ساله یکی از آنهاست که دردسرهایش برای دسترسی به دارو در این چند ماه خلاصه نمی شود، او همیشه از این بابت دچار مشکل است: «از روزی که به یاد دارم برای پیدا کردن دارو در حال دوندگی هستم. در تمام دنیا یکسری خدمات خاص به این بیماران داده می شود، اما در کشور ما نه تنها اقدامی صورت نمی پذیرد بلکه روز به روز بر درد و مشکلات بیماران و خانواده‌هایشان اضافه می شود و حتی تأمین دارو به عنوان اولین نیاز بیمار، با نوسان و بالا و پایین همراه است، یک روز هست و۱۰ روز نیست. انتظار نداریم که ایران همانند کشورهای پیشرفته عمل کند، اما دستکم دارو را به موقع تأمین کنند. متأسفانه ایجاد وقفه در دسترسی به دارو منجر به خونریزی و تخریب مفصل شده و بیمار نیمه معلول می شود. تعداد مبتلایان هموفیلی کم است و نادیده گرفتن آنها نهایت ضعف و ناکارآمدی مسئولان را نشان می دهد. تنها اقدامی که در حق این بیماران انجام می دهند تأمین دارو است که آن هم به درستی اتفاق نمی افتد. بنابراین خانواده‌ها علاوه بر رنج بیماری و چالش نگهداری و مراقبت، باید نگران نبود و کمبود دارو هم باشند. در بسیاری مواقع اگر خانواده‌ها مطالبه گری نکرده و سکوت کنند، مسئولان کاری انجام نمی دهند.»

خانم «شین» یک ماه قبل به سازمان غذا و دارو مراجعه و علت تأخیر و تعلل در تأمین دارو را جویا شده است و با این پاسخ مواجه شده که «تولید کننده داخلی نتوانسته به تعهد خود مبنی بر تأمین داروی بیماران هموفیلی عمل کند.» 

ماهان مبتلا به نوع شدید این بیماری است و درصد فاکتور هشت خون او پایین است و مادرش برای توصیف بهتر شرایط این بیماران می گوید: «افراد عادی به هنگام بریدگی انگشت، چسب زخم می زنند و خونریزی تمام می شود اما هموفیلی ها تا دارو مصرف نکنند خون این بریدگی سطحی بند نمی آید و آنهایی که به نوع شدیدتری مبتلا هستند، وضعیت بدتری دارند. این بیماران  به صورت خود به خودی هم دچار خونریزی می شوند و ممکن است یک مویرگ در بدن براثر استرس و ضربه تحت فشار قرار گرفته و پاره شود، بنابراین نیاز آنها به دارو غیرقابل انکار است. اگرچه سازمان غذا و دارو وعده داده است که وضعیت در انتهای تیرماه پایدار می شود ولی این بازه زمانی و ایجاد وقفه در رسیدن دارو به بیمار، آسیب زننده است. در حال حاضر دست یک کودک ۲ ساله از کار افتاده و این یعنی، به علت نبود دارو دست به شدت خونریزی کرده است. اگر به یکباره ماهیچه یا عضله ماهان درد بگیرد، باید به سرعت دارو دریافت کند، اما کمبودها شدت پیدا کرده است، به گونه ای که برای مواقع اضطراری هم دارویی در خانه نداریم. حال اینکه نبود و کمبود دارو بازی با جان بیماران است و خیلی از والدین به این خاطر دچار حملات عصبی شده اند. ما کمک مادی و هیچ حمایت دیگری نمی خواهیم، فقط داروی بچه های ما در دسترس باشد. طی روزهای گذشته با مراجعه به سازمان غذا و دارو متوجه شدم ۶۶۰ دارو برای بیمارستان مفید ارسال شده، اما رئیس این بیمارستان می گوید هیچ دارویی دریافت نکرده، سؤال این است که آن ۶۶۰ دارو کجاست، آیا نباید بر این چرخه نظارت کرد؟»

تعلل و بهانه تراشی در تأمین داروی هملیبرا

خانم «شین» عنوان می کند، نه تنها نظارتی صورت نمی گیرد، بلکه به تقاضای خانواده‌ها مبنی بر تأمین داروی هملیبرا هم توجهی نمی شود: «این دارو که از دارو‌های بسیار جدید هموفیلی در جهان است، به جای ۸ تا ۱۲ ساعت، یک ماه در بدن اعتبار دارد. از همه مهمتر اینکه به جای تزریق در رگ، زیر پوست تزریق می‌شود. در حال حاضر با توجه به تکرار خونریزی و تزریق مکرر دارو، رگ‌های فرزندانمان دیگر جوابگو نیست و مجبور به استفاده از پورت در سینه فرزندانمان شده ایم که موجب عوارض خطرناکی مانند عفونت می‌شود، بنابراین هملیبرا انقلابی در کیفیت زندگی بیماران ایجاد می کند. ‌حتی به لحاظ اقتصادی هم به صرفه تر است اما سازمان غذا و دارو ادعا کرده که برخی کشورها از این دارو ناراضی بوده اند و باید اثربخشی آن سنجیده شود! این تعلل و بهانه تراشی ها در شرایطی صورت می گیرد که بچه های ما به علت سیاست هایغلط یک به یک معلول شده و یا در آستانه معلولیت اند.» 

آقای «ب» یکی دیگر از بیماران مبتلا به هموفیلی است. او می گوید: «سازمان غذا و دارو به بهانه گرانی از وارد کردن این دارو به چرخه مصرف خودداری می کند، درحالی که استفاده آن برای بیماران بهتر است و در طول یک ماهی که این دارو در بدن بیمار وجود دارد، خونریزی ها خفیف خواهد بود و مفاصل سالم می ماند. این مسئله در درازمدت به نفع دولت است. حال اینکه اساسا تهیه و تأمین داروی هموفیلی ها برای مسئولان چندان اهمیتی ندارد و نزدیک به هشت ماه است خبری از دارو نیست.»

وقتی دارو نیست، خونریزی بیماران شدیدتر می‌شود و با درد همراه است، «آقای ب» در هفته باید ۴ هزار دوز فاکتور هشت تزریق کند، ویال‌های این دارو، ۵۰۰ تایی و هزار یونیتی است و او هفته‌ای دوبار از این داروها استفاده می‌کند. هر ۴ ویال برای یک وعده اوست و باید دو هزار یونیت تزریق کند، اما از مهرماه سال گذشته داروهایش را به شکل قطره چکانی دریافت کرده و حتی ماه گذشته هیچ گونه دسترسی ای نداشته و تنها کاری که توانسته انجام دهد، استفاده از یخ است تا تورم را کم کند: «به دلیل عدم تزریق دارو، انعقاد خونم پایین آمده و هنگامی که دوستانم برای دست دادن، کمی انگشتانم را فشار می دهند خونریزی می کند. صدمه ای که بیماران هموفیلی در طول این ۸ ماه دیده اند بسیار زیاد است و آثار و پیامدهای این آسیب یک سال دیگر روشن تر می شود. اکنون آرنج چپم دچار خونریزی شده و خون در مفاصلم رسوب کرده و به آرتروز نزدیک است، تنها کاری که می‌توانم انجام دهم، استفاده از یخ است تا تورم را کم کنم.» 

 وضعیت دارو نابسامان تر از همیشه

خانم «میم» بیمار دیگری است. او مصرف‌کننده سافاکتو ۵۰۰  است که به علت عدم دسترسی به دارو یا دسترسی نامنظم در شرف معلولیت است و هر قدمی که برمی دارد با درد فراوان و عمقی همراه است. او می لنگد. مفاصلش درگیر شده، قوزک هر دو پا و زانوهایش را نمی‌تواند تکان دهد. همه این ها نتایج زمان هایی است که دارو موجود نبوده است. خانم «میم» مهرماه سال گذشته متوجه شده، دیگر دسترسی به این دارو امکان‌پذیر نیست، بنابراین با کلی دوندگی سافاکتو را از مهرماه تا انتهای اسفندماه از داروخانه ای در اصفهان تهیه کرده اما اواخر اسفندماه در اصفهان هم نایاب و کمیاب شده است. او حالا هر روز  در بیمارستان امام سرگردان و چشم انتظار دارو است. دارویی که به گفته خودش، همیشه با یک تماس تلفنی ساده قابل دریافت بوده است. خانم «میم» که از رفت و آمد به بیمارستان امام خسته شده عنوان می کند: «کارکنان بیمارستان به ما می گویند چرا هر روز برای گرفتن دارو به اینجا می آیید، درحالی که مرکز درمانی؛ کافی شاپ، لب ساحل و رستوران نیست، طبیعتا دردمندیم و از سر ناچاری به بیمارستان مراجعه می کنیم.» 

آقای «دال» هم این گفته ها را تأیید می کند، اینکه وضعیت دارو نابسامان است و هیچ‌کس رسیدگی نمی‌کند. فرزند او فاکتور ۸ کمتر از یک درصد است. او می گوید: «گاهی وقت ها که دارو موجود نیست از اسپری های بی حس کننده و کمپرس آب سرد استفاده می کنم تا مفاصل فرزندم خونریزی نکرده و دردش کاهش یابد.»  

آقای «دال» با اشاره به کمبود فاکتور هشت، بیان می کند: «این دارو، ریکامبیننت است و از ضدفاکتور شدن بیمار جلوگیری می کند اما در حال حاضر موجود نیست. بهترین دارو برای این بیماران داروی «هملیبرا» است و آسیب کمتری متوجه کودکان هموفیلی خواهد بود. سه سال قبل وقتی مطلع شدم چنین دارویی وجود دارد، به کشور عراق سفر کردم تا بتوانم آن را تهیه کنم، اما پرداخت ۶۰ میلیون تومان برای چهار ویال، از توان ما خارج است و حتما باید دولت کمک کند. اکنون سازمان غذا و دارو سوای بحث گرانی، با تکیه بر مطالعه هزینه و اثربخشی، از تأمین این دارو طفره می رود!»