میلیاردها دلار درآمد نفت و گاز دو تولیدکننده خاورمیانه کجا خرج می‌شود؟

به گزارش مردم سالاری آنلاین،گفتن این که شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، نفت و گاز را تنفس می کنند، چندان اغراق آمیز نیست. حدود ۶۰ سال پیش، یک شهر معمولی در عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت، قطر، بحرین و عمان شاید چند هزار سکنه داشت اما اکنون به لطف ثروت نفت و گاز وسیع این منطقه، بسیاری از این شهرها به کلان شهرهایی در کلاس جهانی تبدیل شده اند. عربستان سعودی ۱۶ درصد از ذخایر نفت قطعی جهان را در اختیار داشته و دومین تولیدکننده بزرگ نفت است که در حدود ۱۵ درصد از تولید جهانی سهم دارد.
عربستان سعودی و چند کشور دیگر خاورمیانه، در سال میلادی جاری، به لطف قیمت بالای نفت و گاز، مازاد بودجه کم سابقه ای را گزارش کردند. طبق آمار مقدماتی وزارت دارایی عربستان سعودی، مازاد بودجه این کشور در سال ۲۰۲۲، به ۱۰۲ میلیارد ریال (۲۷ میلیارد دلار) معادل دو درصد تولید ناخالص داخلی رسید. برای سال ۲۰۲۲، کل درآمد این کشور به حدود ۱.۲۳۴ تریلیون دلار و هزینه، به ۱.۱۳۲ تریلیون ریال خواهد رسید.
اما همیشه وضعیت به این منوال نبوده است. اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس سالها به دلیل قیمت پایین انرژی، با کسری بودجه مواجه بودند. در واقع، همین سال گذشته بود که آژانس اعتبارسنجی "اس اند پی گلوبال ریتینگز" برآورد کرد کسری بودجه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در فاصله سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳، مجموعا به حدود ۴۹۰ میلیارد دلار خواهد رسید در حالی که بدهی دولتی به میزان ۱۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ افزایش یافت.
البته، اوضاع اکنون خیلی بهتر از آنچه این کشورها تصور می کردند، شده است اما این کشورها به خوبی بر این حقیقت واقف شده‌اند که اقتصاد آنها تا چه حد به نفت و گاز وابسته است. به همین دلیل است که عربستان سعودی و همتایانش در شورای همکاری خلیج فارس، به استقبال گذار انرژی رفته و اکنون سرمایه گذاری بالایی در انرژی تجدیدپذیر انجام می‌دهند.
طبق گزارش سالانه شرکت "گروه مشاوره بوستون"، خاورمیانه در ۹ ماهه سال میلادی جاری، ۲۸۳ قرارداد سبز داشته که ۱۶ درصد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش نشان می دهد و مجموع ارزش آن به ۲۳.۸ میلیارد دلار می رسد. تحلیل این شرکت نشان داده است که با وجود هزینه بالایی که قراردادهای انرژی سبز دارند، این قراردادها ارزش بیشتری نسبت به قراردادهای غیر انرژی سبز ایجاد می‌کنند. از میان کشورهای منطقه خلیج فارس، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در زمینه سرمایه گذاری‌های انرژی پاک، پیشرو هستند.
عربستان سعودی: خورشیدی، بادی و هیدروژن
هرچند شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی، سال گذشته با بیان این که این کشور قصد دارد تا آخرین قطره نفت را استخراج کند، سر و صدای زیادی در جامعه نفتی به پا کرد اما عربستان سعودی تحت برنامه اقتصادی افق ۲۰۳۰ محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور، یکی از بلندپروازانه ترین طرحهای جهان برای انرژی پاک را دنبال می کند.
در این برنامه اقتصادی، عربستان سعودی توسعه ۶۰ گیگاوات انرژی تجدیدپذیر تا پایان دهه جاری را هدف گذاری کرده است که با ۸۰ گیگاوات ظرفیت نصب شده نیروگاه‌هایی که گاز یا نفت می سوزانند، قابل مقایسه است.
تاکنون عربستان سعودی در استفاده از تجدیدپذیرها، پیشرفت محدودی داشته و تنها، یک نیروگاه خورشیدی به ظرفیت ۳۰۰ مگاوات در فعالیت بوده و یک نیروگاه بادی به ظرفیت ۴۰۰ مگاوات، تحت ساخت است.
عربستان سعودی با آفتاب فراوان و نسیم ثابت دریای سرخ، مکان ایده آلی برای تولید انرژی تجدیدپذیر است. شرکت نفتی دولتی آرامکوی سعودی سال گذشته پس از این که اعلام کرد بزرگترین توسعه گاز شیل خارج از آمریکا را آغاز می کند، بازارهای گاز طبیعی را تکان داد. آرامکوی سعودی اعلام کرد قصد دارد ظرف چند سال آینده، ۱۱۰ میلیارد دلار برای توسعه میدان گازی جفوره که برآورد می شود ۲۰۰ تریلیون فوت مکعب گاز دارد، هزینه کند. این شرکت دولتی امیدوار است تولید گاز طبیعی از جفوره را در سال ۲۰۲۴ آغاز کند و تا سال ۲۰۳۶، فروش گاز را به ۲.۲ میلیارد فوت مکعب در روز برساند. همچنین ۴۲۵ میلیون فوت مکعب در روز اتان خواهد فروخت.
آرامکو دو سال پیش اعلام کرد قصد دارد به جای تبدیل گاز طبیعی به گاز طبیعی مایع (ال ان جی)، عمده آن را به هیدروژن آبی که سوخت پاک‌تری است، تبدیل کند. این غول نفتی، به سرمایه گذاران اعلام کرد از طرحهای کوتاه مدت برای توسعه بخش ال ان جی صرفنظر کرده تا به هیدروژن متمرکز شود. امین ناصر، مدیرعامل آرامکو اعلام کرد برنامه فوری عربستان سعودی، تولید گاز طبیعی کافی برای استفاده داخلی و توقف سوزاندن نفت در نیروگاه‌ها و تبدیل گاز باقی مانده به هیدروژن است. هیدروژن آبی از گاز طبیعی با دو روش SMR یا ATR تولید می شود و دی اکسید کربن تولید شده در این فرآینده، جذب و ذخیره می شوند. گرفتن گازهای گلخانه ای، تاثیر محیط زیستی بر زمین را خنثی می کند.
آرامکو در سال ۲۰۲۰ نخستین محموله آمونیاک آبی را از عربستان سعودی به ژاپن ارسال کرد. دولت عربستان سعودی همچنین یک تاسیسات هیدروژن سبز به ارزش پنج میلیارد دلار می سازد که انرژی ابرشهر نوئم را تامین خواهد کرد. این تاسیسات از انرژی خورشیدی و بادی برای تولید چهار گیگاوات انرژی پاک استفاده خواهد بود که به نوبه خود، برای تولید هیدروژن سبز استفاده خواهد شد. آلمان اعلام کرده است به حجم عظیمی هیدروژن سبز نیاز دارد و امیدوار است عربستان سعودی، تامین کننده اصلی این سوخت شود. این قدرت اقتصادی اروپایی دریافته است نمی تواند به تنهایی در فناوری هیدروژن برای کربن زدایی از اقتصاد، سرمایه گذاری کند و  تامین کنندگان کم هزینه مانند عربستان سعودی نیاز دارد.
امارات متحده عربی: هسته‌ای، بادی و تبدیل زباله به انرژی
شرکت انرژی هسته‌ای امارات (ENEC) سال گذشته، راه اندازی نخستین تاسیسات نیروی هسته ای این کشور  را اعلام کرد. این تاسیسات هسته ای به ظرفیت ۱۴۰۰ مگاوات، به بزرگترین تولیدکننده برق در امارات متحده عربی تبدیل شده و اکنون به صورت ۲۴ ساعته، برق ثابت، قابل اتکا و پایدار تولید می کند. امارات متحده عربی همچنین جا پای عربستان سعودی گذاشته و بنیان قوی برای انرژی تجدیدپذیر بنا نهاده است.
شرکت انرژی پاک مصدر که وابسته به صندوق سرمایه دولتی مبادله ابوظبی است، پس از امضای قراردادی در آوریل سال ۲۰۲۱ برای توسعه پروژه خورشیدی در جمهوری آذربایجان، در آسیای مرکزی ظرفیت تجدیدپذیر را توسعه می دهد. مصدر از زمان تاسیس در سال ۲۰۰۶ پروژه های انرژی تجدیدپذیر متعددی در ۳۰ کشور مختلف ساخته و حدود ۲۰ میلیارد دلار در توسعه ۱۱ گیگاوات ظرفیت تولید برق با استفاده از نیروی خورشیدی، بادی و زباله، سرمایه گذاری کرده است.
اکنون مصدر می گوید قصد دارد از درسهایی که در خارج آموخته است، برای توسعه ظرفیت انرژی پاک در داخل بهره ببرد. به عنوان مثال، مصدر قصد دارد با توسعه مزارع بادی داخلی با استفاده از جدیدترین توربینهایی که قادرند حتی از بادهای ضعیف هم برق تولید کنند، منابع بادی نسبتا ضعیف امارات متحده عربی را تقویت کند.
بر اساس گزارش اویل پرایس، بعلاوه، این شرکت تاسیساتی به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار می سازد که زباله برای تولید برق می‌سوزاند. پس از تکمیل، این تاسیسات تقریبا دو سوم زباله‌های خانگی که هر سال در این کشور تولید می‌شود را خواهد سوزاند.