سیزده به‌در: گرامیداشت روز رستاخیز

«سیزده به‌ در» از پس هزاره‌های کهن، از دل استوره و تاریخ می‌آید تا بار دیگر، امید به دگرگونی را برای دست‌یابی به آغازی بهتر و زندگی‌ای شیرین‌تر، به ایرانیان پیشکش کند.
همواره ایرانی چشم به آینده‌ای روشن داشته و آرزوهای خویش را با هر جشن و آیینی همچون «سیزده به در» در هر هنگامه‌ای چه شاد باشد و چه ناشاد، چه در ایران و چه در انیران، ارج نهاده و گرامی می‌دارد.
مردم گمان می‌کنند شماره‌‍ٔ سیزده، بد شگون بوده و «سیزده‌به‌در» آیینی برای از میان بردن ناخجستگی آن است.
در حالی که این نگرش ریشه در فرهنگ ایرانی نداشته، پیدایی آن را باید در بیرون از مرزها  جستجو کرد، چنان‌که به گفته‌ٔ تورات، در روز سیزدهم سال نو مصری با خورشید گرفتگی مرگ انسانها و ویرانی بسیاری پدید آمده است.
برای مسیحیان نیز سیزده یادآور گرفتار شدن حضرت عیسی (ع) در روز سیزدهم ماه و سیزده نفری است که در شام آخر همراه او بودند.
در افسانه‌های یونانی نیز اهریمن که در جرگه‌ٔ خدایان دوازده گانه‌ی آنان است، یکی از این خدایان را کشته و دیگران را آزار می‌دهد.
بنابراین، بدشگونی «سیزده» را باید برآمده از رویدادهای سهمگین یا یادبودهای ناگواری دانست که از دیرباز در اندیشه‌‌ٔ مردم نقش بسته است.
درباور ایرانیان باستان، جهان عمری ۱۲۰۰۰ هزار ساله دارد که در پایان آن رستاخیز فرامی‌رسد، بدکاران سزای خویش را دیده، نیکوکاران پاداش می‌گیرند. آن‌چه می‌ماند خوبی و انسان‌های خوب است. به زبانی دیگر، هزاره سیزدهم، هزاره دگرگونی است، هزاره زندگی‌ دوباره انسان، هزاره‌ای آرمانی که در آن زشتی و زشت‌کاری راه ندارد.
انسان ایرانی همواره در هزارتوی تاریخ خود خواهان آرامش و شادی بوده، نیکی و خوبی را ستایش کرده است.
از این‌ رو در جشن نوروز «سیزده به در» را نماد هزاره سیزدهم  دانسته است که باید به یاد آن‌ روز فقط شادی و شادمانی کرد و به زندگی اندیشید.
چنان‌که در این روز رفتار ایرانیان نشانگر تداوم زندگی‌ است. مانند شادی و پایکوبی در دشت و دمن، انداختن سبزه در آب روان، زیرا سبزه نشانه‌ٔ سرسبزی و زندگی و آب نماد روانی و تداوم است و این یعنی ادامه زندگی، گره زدن سبزه‌ها برای گره گشایی از گرفتاریها، به ویژه بخت گشایی که این کردار خود اشاره‌ای به زایش نخستین زن و مرد آریایی به نام «مشی و مشیانه» دارد که به گونه‌ٔ دو شاخه‌ٔ گیاه ریواس درهم تنیدهٔ رویش نمودند.
برخی از پژوهشگران «سیزده‌ به‌ در» را با آیین باران خواهی در پیوند می‌دانند.بر پایه‌ٔ گاه‌شماری باستانی سیزدهم هرماه به نام تیر ایزد باران نام‌گذاری شده بود که همیشه با آپوش دیو خشک‌سالی در ستیز است.
به همین شوند (دلیل) مردم در «سیزده فروردین» هنگامی که کشت‌زارها تازه سبز شده‌اند، به درون دشتها، جنگلها و کنار جویبارها رفته با شادمانی از خداوند آرزوی بارش باران می‌کردند.
«سیزده به در» روز طبیعت نیست، «سیزده به در» برای از بین بردن بدشگونی هم نیست، بلکه ارج نهادن به روز رستاخیز و گرامیداشت جهان آرمانی به دور از بدی و سیه کاری و آرزومندی برای رسیدن به آرامش و نیک‌ورزی است.
 اشکان زارعی

یاری‌نامه:
جهان فروری، بهرام فره‌وشی
نوروز و گاهشماری ایران باستان، هاشم رضی
نوروز باستانی، آذرتاش آذرنوش
نوروز جشن نوزایی آفرینش، علی بلوکباشی
جشن‌های باستانی، علی‌ خوروش
جشن‌ها و آیین‌های کهن در ایران امروز، محمود روح‌الامینی
آناهیتا پنجاه گفتار، ابراهیم پورداود
جستارهایی در فرهنگ ایران، مهرداد بهار
از آغاز تا سرانجام، علی محمد کاوه