ماجرای مقاله ارتباط تریاک و ابتلا به کرونا

در روزهای اخیر مقاله‌ای درباره‌ ارتباط بین مصرف تریاک و ابتلا به کروناویروس در فضای مجازی منتشر شده بود که دبیر کارگروه اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت با بیان این‌که این مقاله دارای ایرادات علمی جدی است، گفت: در حال حاضر، موضوع به دانشگاه علوم پزشکی بم اعلام شده و منتظر اعلام نتیجه بررسی‌های این دانشگاهیم. دانشگاه فوق طی یک بیانیه و نامه‌ رسمی اعلام کرد به این کار هیچ کد اخلاقی داده نشده و قطعا نویسندگان مقاله در برابر نهادهای قانونی به خصوص کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه و کمیته ملی اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت که بر اساس قانون، نهاد اصلی رسیدگی‌کننده به این موضوع است، پاسخگو خواهند بود.
به گزارش ایسنا، در روزهای اخیر مقاله‌ای درباره‌ ارتباط بین مصرف تریاک و ابتلا به کروناویروس در فضای مجازی منتشر شده بود که نویسندگان آن مدعی بودند در دو استان کشور که در آن‌ها مصرف تریاک بالا است، میزان ابتلا به کرونا کمتر است. یکی از نویسندگان این مقاله، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بم و دیگری مربی این دانشگاه است. این مقاله به صورت نامه به سردبیر، در نشریه‌ای با نام coronaviruses منتشر شده است که اولین شماره‌ آن در سال ۲۰۲۰ به چاپ رسیده است.
دکتر احسان شمسی گوشکی، دبیر کارگروه اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت درباره‌ این مقاله‌ و حواشی‌اش به ایسنا گفت: بر اساس استانداردهای اخلاق در پژوهش، هر فردی هنگامی که بخواهد پژوهشی را انجام دهد، باید از کمیته‌های اخلاق اجازه بگیرد. این مقاله‌ای که مورد نظر شماست، به صورت نامه به سردبیر منتشر شده است؛ یعنی یک پژوهش اصیل که مبتنی بر کار پژوهشی از قبل طراحی شده باشد، نبوده است.
وی افزود: با توجه به حساسیت موضوع انتظار می‌رفته است که نویسندگان مقاله درباره جنبه‌های اخلاقی این موضوع دقت لازم را داشته باشند. گویا خودشان هم نگرانی‌هایی داشته‌اند و به همین دلیل به معاون تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی بم مراجعه کرده و خواسته بودند به این کار شناسه اخلاق داده شود، اما دانشگاه از دادن کد اخلاق به این کار خودداری کرده است.
شمسی با بیان این‌که «نویسنده هر مقاله‌ علمی نسبت به محتوای مقاله‌ خود کاملا مسئول است»، گفت: از آن جایی که این مقاله به جمعیت قابل توجهی از ساکنان دو استان کشور و به خصوص استان کرمان انگ می‌زند و اعتیاد به مواد مخدر را موضوعی نرمال و سنتی تشریح می‌کند، به نظر می‌رسد مرتکب تخلف پژوهشی واضح شده است؛ البته این نظر شخصی من است و اظهارنظر نهایی در این مورد بر عهده‌ کمیته‌ اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی بم و یا کمیته ملی اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.  بر اساس قوانین، قرار است کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی بم تشکیل جلسه دهد و این موضوع را بررسی کند. ما باید منتظر نتیجه‌ بررسی‌های دانشگاه بمانیم. در صورتی که لازم باشد, نتیجه‌ بررسی‌های دانشگاه علوم پزشکی بم در کمیته ملی اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد و اگر اقدام بیشتری لازم باشد، توسط وزارتخانه انجام می‌شود.
دبیر مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی درباره وضعیت فعلی پرونده‌ این مقاله، گفت: در حال حاضر، موضوع به دانشگاه علوم پزشکی بم اعلام شده است و منتظر اعلام نتیجه بررسی‌های این دانشگاه هستیم. دانشگاه علوم پزشکی بم طی یک بیانیه و نامه‌ رسمی اعلام کرد به این کار هیچ کد اخلاقی داده نشده است و قطعا نویسندگان مقاله در برابر نهادهای قانونی به خصوص کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه و کمیته ملی اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت که بر اساس قانون، نهاد اصلی رسیدگی‌کننده به این موضوع است، پاسخگو خواهند بود.
وی درباره ایرادات علمی این مقاله اظهار کرد: نظر کارشناسی خود من این است که در نوشتن این مقاله بسیار بی‌دقتی شده است و محتوای آن باعث آزرده شدن بسیاری از ساکنان دو استان کشور شده است.  متاسفانه این مقاله فاقد استانداردهای فنی علمی لازم است و چیزی که در آن به عنوان حقیقت علمی بیان شده است، از لحاظ علمی مورد قبول نیست. این مقاله از لحاظ روش‌شناسی هم دچار مشکلات جدی است و داده‌های آن مورد قبول نیست.