فرونشست‌های وسیع در 3 دشت‌ کشور

استاد دانشکده محیط‌ زیست دانشگاه تهران با هشدار نسبت به فرونشست‌های وسیع در دشت‌های ورامین، میناب و رفسنجان در ادامه این فرونشست‌ها را تهدیدی برای محیط ‌زیست دانست و گفت: این فرونشست‌ها در مناطق کشاورزی و یا حد فاصل شهرها و روستاها اتفاق می‌افتد و در واقع فرونشست زمین، جدی­‌ترین مساله و در واقع بحران مورفولوژیک برای مهندسان و برنامه‌ریزان است.
به گزارش فارس، دکتر احمد نوحه‌گر فرونشست‌ها را از مخاطرات جدی در ۲۰ سال گذشته برشمرد و افزود: مسأله فرونشست‌ با فروچاله متفاوت است، فرونشست‌ها با روندی آرام و در ابعادی وسیع‌تر رخ می‌دهند.
استاد دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران گفت: بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود.
نوحه‌گر ادامه داد: این تعریف، پدیده‌هایی چون زمین لغزش‌ها را به دلیل این‌که حرکت آن‌ها دارای بردار افقی قابل توجهی است، هم‌چنین نشست در خاک‌های دستی را که دارای مکانیزم متفاوتی است، شامل نمی‌شود.
وی خاطرنشان کرد: نوع این پدیده در مناطق مختلف، متفاوت و بر اساس جنس و مقاومت خاک نوع آن نیز متفاوت است، بطوری‌که پدیده فرونشینی بیشتر در دشت‌های اطراف تهران، رفسنجان و دشت‌های خراسان‌ها مشاهده می‌شود، اما پدیده فروچاله‌ها در دشت‌هایی نظیر میناب بیشتر مشاهده می‌شود. البته ما با پدیده فروچاله‌ها در شهری مثل تهران نیز مواجهیم، اما نوع آن با فروچاله‌هایی نظیر میناب متفاوت است.
استاد دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران گفت: فرونشست زمین از جمله مخاطرات محیطی جدی است که ظرفیت‌های مختلف طبیعی و انسانی را به شدت دچار مشکل کرده است. پدیده فرونشست که از آن به‌عنوان «مرگ پنهان زمین و خاک» یاد می‌شود، پدیده‌ای خزنده و کند بوده که در درازمدت به از میان ‌رفتن سکونتگاه‌های بشری و زیرساخت‌های آن‌ها منجر می‌شود. این پدیده با ایجاد تغییر در وضعیت مورفولوژیکی مناطق، می‌تواند سبب بروز تغییرات چشمگیری در خصوصیات هیدرولوژیکی آن‌ها شود.
نرخ فرونشست در ایران ۱۲۵ برابر نرخ استاندارد اتحادیه اروپا
دکتر نوحه‌گر با بیان این‌که میزان فرونشست (نرخ فرونشست) در همه مناطق یکسان نیست، خاطرنشان کرد: این نرخ در اتحادیه اروپا حداکثر ۴ میلی‌متر است، این در حالی است که حد فرونشست در ایران بر مبنای نظریات زمین‌شناسان و در مناطق مختلف کشور متفاوت است، بطوری‌که در برخی مناطق تا ۵۰ سانتی‌متر (۱۲۵ برابر نرخ استاندارد اتحادیه اروپا) هم گزارش شده است. البته بنا به گفته و نظریه برخی دیگر میزان فرونشست بخش‌هایی از جنوب غرب تهران ۳۶۰ میلی‌متر (۹۰ برابر نرخ استاندارد اتحادیه اروپا) برآورد شده است. البته باید گفت ابزار و تجهیزات دقیقی در این زمینه به‌علت زیاد بودن هزینه خرید آن در دست نیست.
وی فرونشست‌ را پدیده‌­ای ویرانگر دانست و گفت: برای بررسی دقیق این بحران محیطی ابتدا باید شناخت دقیقی از این پدیده داشته باشیم تا پس از آن بتوان با ابزار دقیق، نرخ مشخص شده آن را بدست آورد.
جنوب شهر تهران به شدت با پدیده فرونشست زمین (زلزله خاموش) مواجه است
استاد دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران با اشاره به این زلزله خاموش، یادآور شد: برای نمونه جنوب شهر تهران به‌ شدت با این پدیده روبه‌روست و این قسمت سالی ۳۵ سانتی‌متر فرونشست دارد. منطقه جنوب و جنوب غربی تهران یکی از مناطق بسیار مهم است که فرونشست در آن گزارش شده است.
دکتر نوحه‌گر با بیان این‌که فرونشست تبعات اجتماعی فراوانی دارد، تسریع روند مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به کلان‌شهرها را از علل عمده این پدیده دانست و گفت: این عامل می‌تواند باعث آسیب‌پذیری اکوسیستم شود و تبعات آن برای محیط‌زیست، زیر ساخت‌های اقتصاد و صنعتی، فرهنگ و مسائل اجتماعی کشور بسیار زیان‌بار خواهد بود.
فرونشست آخرین مرحله بیابان‌زایی است
استاد دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران با بیان این‌که فرونشست‌ آخرین مرحله بیابان‌زایی است، در ادامه برگشت فرونشست‌ها را غیر ممکن دانست و خاطرنشان کرد: باید شیوه‌های مدیریت منابع آب و الگوی مصرف در بخش‌های کشاورزی، صنعت و حتی شرب اصلاح شود.
دکتر نوحه‌گر با بیان این‌که باید در اسرع وقت نسبت به شناسایی آب‌های نامتعارف و سرمایه‌گذاری برمبنای ظرفیت‌ها اقدام کرد، افزود: سپس با توجه و بر اساس این ظرفیت­ها می‌توانیم بازچرخانی آب داشته باشیم که این امر می‌تواند فشار بر روی آب‌های سطحی و خصوصاً زیرزمینی را کاهش دهد.
تصمیم‌گیری‌ها باید بر مبنای ظرفیت‌های محیط طبیعی ایران باشد
عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه گفت: باید ظرفیت‌های محیط طبیعی ایران را شناخت و تصمیم‌گیری‌­ها را بر مبنای آن ظرفیت‌ها انجام داد. مقدمه شناخت این ظرفیت‌ها باید بر مبنای مطالعات دقیق و پایه انجام شود و سپس به سمت تعریف استراتژی و تدوین برنامه اصولی در زمینه آب‌های زیرزمینی و مهار پدیده فرونشست رفت.
وی با تأکید بر ضرورت انجام مطالعات دقیق و پایه در زمینه رفتارها و شرایط اقلیمی کشور، خاطرنشان کرد: با توجه به خشکسالی باید برداشت آب­های زیرزمینی بر اساس ظرفیت‌های محیط باشد، هم‌چنین باید بر اساس میزان و ظرفیت آب برای آن مأموریت تعریف کرد. در غیر این صورت شکنندگی اکوسیستم می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به کشور تحمیل کند.
وضعیت ۴۰۰ دشت از ۶۰۰ دشت کشور بحرانی است
استاد دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران با بیان این‌که نباید بیشتر از ظرفیت آب برای آن مأموریت تعریف کنیم، تصریح کرد: خط قرمز برداشت از سفره‌های زیرزمینی ۴۰ درصد است که البته تا سقف ۶۰ درصد هم مجاز دانسته شده، اما بیش از آن به بروز فرونشست‌ها منجر می‌شود که باعث رخ‌دادهای غیرقابل جبرانی خواهد شد.
دکتر نوحه‌گر با بیان این‌که از ۶۰۰ دشت کشور، حدود ۴۰۰ دشت وضعیت بحرانی دارند، افزود: در این مناطق امکان بهره‌برداری از آب وجود ندارد، حال آن‌که در بسیاری از همین مناطق مجوزهایی برای احداث صنایع بزرگ آب‌بر نظیر صنایع فولاد و آلومینیوم صادر می‌شود.
وی در ادامه افزود: فرونشست زمین معضلات جدی اجتماعی، اقتصادی و هم‌چنین مهاجرت به سمت شهرها را در پی دارد.
برای جلوگیری از فرونشست‌های زمین باید با آبخون‌داری نفوذپذیری خاک را افزایش داد
استاد دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران برداشت آب بر اساس ظرفیت سفره‌های آب زیرزمینی را حداقل کار برای جلوگیری از بروز فرونشست زمین دانست و گفت: باید با آبخوان‌­داری مناسب، امکان نفوذپذیری خاک را افزایش داده و بر مبنای ظرفیت‌های محیط طبیعی از آن بهره‌برداری کنیم.
دکتر نوحه‌­گر خاطرنشان کرد: برای جلوگیری از خسارت‌ها و تلفات ناشی از این پدیده، پیشگیری از هر راه، مفیدتر و مقرون به صرفه‌­تر است، پس بهتر است تدابیر لازم برای گسترش نیافتن این پدیده بحران‌­زا اندیشیده شود و اعمال نظارتی بر اجرای صحیح آبخوان­داری داشت و مدیریت منابع آب هم به طور دقیق اعمال شود. به‌عنوان راهکار درازمدت بر مبنای ظرفیت محیط طبیعی ایران چاره‌ای جز اصلاح روش‌های مدیریت منابع آب وجود ندارد و حداقل برای سایر دشت‌های در معرض آسیب باید چاره‌ای برنامه‌محور اندیشیده شود.