هوبره، قربانی قوش بازهای عرب

هوبره پرنده ای در خطر انقراض است که برای رهایی از دست شکارچیانی مانند شاهین، ماده چسبناکی شلیک می کند. اخیرا عرب‌ها برای تفریح بیشتر، شاهین‌های خود را به گونه‌ای تربیت می کنند که با مانور از کنار شلیک می گذرند که این مساله درصد زنده گیری حیوان را افزایش داده است.
هوبره پرنده ای از تیره درناسانان و گونه ای در خطر انقراض، نیمه مهاجر و خجالتی است، تعدادی از آنها آبان ماه از روسیه و کشورهای شمالی به ایران و جنوب دشت داراب در استان فارس مهاجرت می کنند که عواملی مانند شکار بی رویه، تخریب زیستگاه ها و ناامنی موجب نابودی و فرار آنها از منطقه می شود.
کارشناسان معتقدند هوبره نسبت به ناامنی بسیار حساس است و اگر یک سال وارد منطقه ای شود و احساس ناامنی کند، از آنجا رفته و دیگر بر نمی گردد.
هوبره یکی از پرندگان نادر و ارزشمند حیات وحش ایران است که به عنوان یک گونه حمایت شده مورد حفاظت قرار دارد و در مقیاس جهانی به عنوان گونه ای از پرندگان آسیب پذیر شناخته می شود که علاقه کشورهای حاشیه خلیج فارس به شکار آن سبب شده است همه ساله تعدادی افراد سودجو و فرصت طلب، اقدام به زنده گیری و صید این پرنده زیبا کنند.
این پرنده زمانی در مناطق کویری و استپی جنوب آسیا بسیار فراوان بود اما اعراب خاورمیانه با استفاده از بازهای شکاری، به ویژه بالابان و شاهین معمولی، تفنگ و تله‌ گذاری این پرنده را تا آستانه انقراض کامل پیش بردند تا اینکه در دهه 1970 تلاش‌ های حفاظتی و ممنوعیت شکار در برخی نقاط توانست آن را از خطر انقراض نجات دهد.
از بین رفتن گیاهان یکی دیگر از عوامل تهدید این پرنده ارزشمند است، زیرا هوبره آب نمی نوشد و آب مورد نیاز بدن خود را از گیاهان و غذاهایی مانند انواع حشرات، بذر گیاهان و توت هایی که می خورد، تامین می کند.
هوبره در زمان ساخت آشیانه و زاد و ولد نسبت به مزاحمت های انسانی بسیار حساس است، بنابراین توسعه کشاورزی و جاده سازی ها و حتی ساخت دکل های برق در بیابان هم تهدیدی برای این پرنده است.
محمد علی یکتا نیک کارشناس حیات وحش و عضو کمپین پرواز در این باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: هوبره در مناطق خشک و نیمه خشک ایران زندگی می کند و بسیار مورد توجه قوش بازهای عرب است و از قدیم آنها با شاهین های خود دنبال هوبره می کردند.
وی با اشاره به یک ویژگی خاص هوبره افزود: چون این پرنده پرواز سریعی ندارد و شکارچی های آن مانند شاهین پرندگان سریعی هستند، از این رو یک توانایی به دست آورده و آن اینکه در ناحیه رکتوم یک محفظه ای دارند که در آنجا بخشی از مدفوع حیوان تبدیل به مایع چسبناکی می شود و وقتی شکارچی نزدیک می شود، آن را بر روی شکارچی اسپری می کند و دشمن دیگر نمی تواند به تعقیب خود ادامه دهد.
کارشناس حیات وحش ادامه داد: این باعث شد قوش بازهای عرب، شاهین های خود را آموزش دهند که طوری به هوبره نزدیک شوند که با یک مانور بتواند از گزند این اسپری یا همان شلیک حیوان در امان بمانند و به تعقیب خود ادامه دهند، چون یکبار که اسپری کرد دیگر نمی تواند انجام دهد تا مدت زمانی بگذرد.
یکتا نیک با بیان اینکه این مساله باعث شد تا قاچاق این پرنده رونق بگیرد، اظهار داشت: این مساله باعث شد تا زنده گیری این پرنده به شدت به جمعیت آن آسیب وارد کند و طی سالهای اخیر محموله های قاچاق زیادی از این پرنده کشف شده است.
وی گفت: مطالعات درباره پرندگان نشان می دهد تا 50 درصد جمعیت پرندگان در حین جابجایی از بین می روند و از 50 درصد باقیمانده که به مقصد می رسند، 50 درصد در 6 ماه اول از بین می روند. بنابراین درصد زیادی از پرنده هایی که قاچاق می شوند تا به زادآوری برسند از بین می روند و آن بقیه باقیمانده که به دست مشتری می رسد نیز عملا از بین رفته محسوب می شوند، چون دیگر حق تولید مثل ندارد.
این کارشناس حیات وحش درباره زیستگاه هوبره در کشور افزود: زیستگاه هوبره در کشور ما پراکندگی وسیعی دارد از جنوب تهران تا سواحل جنوبی کشور را شامل می شود، یعنی هرجایی که منطقه خشک و نیمه خشک دشتی وجود دارد هوبره نیز وجود دارد.
وی گفت: فقط در مناطق کوهستانی هوبره نداریم چون کاملا پرنده ای دشتی است و در مناطق مرتفع و تپه ماهورها زندگی نمی کند.
یکتا نیک افزود: از هوبره جمعیت مهاجر، نیمه مهاجر و بومی داریم. مهاجرها که مهاجرت سالیانه دارند مثلا پاییز وارد کشور می شوند و بهار خارج می شوند، جمعیت نیمه مهاجر مثلا از استان سمنان به استان کرمان مهاجرت می کنند و یک بخشی هم بومی هستند مثلا منطقه ای مانند خواف در خراسان جنوبی که یکی از زیستگاه های شناخته شده هوبره است که مرز ایران و افغانستان است که باید آنجا را پایتخت هوبره نامید.
وی اظهارداشت: بر این اساس نمی توان جمعیت دقیقی از هوبره ها را اعلام کرد چون بسیار پراکنده هستند اما تنها چیزی که شاهد آن هستیم این است که در خیلی از مناطقی که هوبره وجود داشته یا کامل از بین رفته، یا جمعیت آن کاهش یافته است.
کارشناس حیات وحش با بیان این که هوبره سالانه یک تا دو تخم می گذارد و بسیار هم آسیب پذیر است، گفت: به عنوان مثال، افت ناگهانی دما موجب تلف شدن تعداد زیادی از آنها می شود، در مناطقی مانند طبس که زمستان های یخبندان و خیلی سرد ندارند، اگر افت دما رخ دهد موجب از بین رفتن آنها می شود طوری که چند سال خودم شاهد چنین حادثه ای بودم.
یکتا نیک افزود: یک شب در طبس چند سانت برف بارید که صبح همان روز تعداد زیادی هوبره تلف شد، چون در سیکل طبیعی آنها با چنین هوایی سازگاری ندارند.