برنامه جدید آمریکا برای افزایش فشار بر ایران با اهرم برجام

تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ برای ممنوعیت فروش سلاح به ایران و صادرات سلاح از ایران وضع شد. اما پس از توافق برجام مقرر شد این تحریم‌ها ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۲۷ مهر ۱۳۹۹) و پس از آنکه گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تأیید کرد، برداشته شود. تنها حدود پنج ماه به لغو تحریم های تسلیحاتی ایران مانده است و همین موجب افزایش تکاپوی دولت آمریکا برای جلوگیری از این اقدام شده است. روزنامه نیویورک تایمز روز یکشنبه برای اولین بار حیله آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران را فاش کرد. این روزنامه نوشت که مایک پمپئو وزیر امورخارجه آمریکا به دنبال اعمال فشار به شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی تهران یا حتی شدیدتر کردن آن است. آمریکا با وجود آنکه دو سال پیش رسما و بدون توجه به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت از برجام خارج شده، در تفسیر حقوقی جدید مدعی است که براساس مفاد این قطعنامه هنوز جزو طرف‌های این توافق به شمار می‌رود تا با استفاده از از اهرم برجام بتواند تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران را حفظ کند. این درحالیست که آمریکا پس از خروج از برجام، نمی تواند از مفاد برجام برای فشار وارد آوردن بر ایران استفاده کند. "مردم سالاری آنلاین" برای بررسی جزییات برنامه جدید آمریکا برای افزایش فشار بر ایران با اهرم برجام با نصرت اله تاجیک دیپلمات پیشین ایران و تحلیلگر مسایل بین الملل گفت و گو کرده است:
 
آیا ایالات متحده که با دستور اجرایی ترامپ از برجام بیرون رفته، حق بازگشت به برجام را دارد؟
ترتیبات درونی امریکا ربطی به خواست و دیدگاه ما ندارد، حتی این ترتیبات با مقررات بین المللی هم وفق ندارد. به همین دلیل بود که تقریبا" هیچ فرد حقیقی و حقوقی با خروج ترامپ از برجام همراهی نکرد. ترامپ با روش هیجانی خود اقدامی کرده که به نفع امریکا نبوده و الان هم مابه ازا باید بدهد. لغو تمامی تحریمها و برگشت به میز مذاکره و نه سوء استفاه از حضورش در برجام. بازگشت هم با توضیحات فوق مطرح نیست. ترامپ چند دهه دیر رئیس جمهور شد! الان دیگر زمان تحقق آمال امریکا به هر قیمتی و هر روشی دیگر نیست. همین مطرح شدن این مساله کلی باعث مسخره ترامپ و تیمش از سوی حتی خود نخبگان آمریکائی شده است! بطور مثال «استفان والت» تحلیلگر ارشد آمریکایی و استاد روابط بین‌الملل دانشگاه هاروارد و از چهره‌های شناخته شده مکتب واقعگرایی، در توئیتی تلاش وزیر خارجه کشورش برای توسل به «مکانیسم ماشه» در برجام را امر و نهی کردن یک فرد مطلقه به همسر سابقش خوانده است.
 
با توجه به در پیش بودن انتخابات آمریکا و همزمانی تقریبی آن با زمان پایان تحریم تسلیحاتی ایران، آیا ترامپ ریسک بازگشت به برجام پیش از پایان انتخابات ریاست جمهوری را که در منظر عامه، نوعی قدم برداشتن به عقب است می پذیرد؟
مشکل مردم امریکا بطور عام و رای دهندگان به ترامپ بطور خاص سیاست خارجی نیست و دلبستگی و دغدغه مسائل و مشکلات اقتصادی و معیشت و بیم و شغل و.. و الان هم کرونا است. اما نیویورک تایمز مینویسد، آمریکا میخواهد ادعا کند طبق قطعنامه ۲۲۳۱ همچنان عضوی از برجام است و حق استفاده از مکانیزم ماشه را دارد. دولتهای مذاکره کننده برجام عمدا از party برای طرفهای برجام استفاده نکرده نا مشابهت آن با یک معاهده را به حداقل برسانند و به جای آن از واژه participant استفاده کرده اند و بعضی از اعضای تیم ترامپ چندین بار اعلام کرده اند که Participation آمریکا در برجام را متوقف کرده اند و نه عضویتش را. اما در مجموع این یک حرکت انفعالی از سوی پمپئو در برابر مشکلات داخلی ترامپ و از جمله اوضاع کرونا و نیز در مقابل 5 گام کاهش تعهدی ایران و نیز همین حرکت اخر ایران در فرستادن ماهواره به مدار زمین است و ضمن آمادگی حقوقی و سیاسی و لابی با اعضای شورای امنیت در صورت جدی شدن موضوع تلاش شود توجیه حقوقی آنها توسط شورای امنیت و متحدین اروپایی آمریکا به رسمیت شناخته نشود و مسموع واقع نگردد.
 
در صورت تمایل آمریکا برای بازگشت به برجام، واکنش کشورهای اروپایی و سایر طرفین برجام – به غیر از ایران – چه خواهد بود؟ آیا از بازگشت آمریکا به برجام به عنوان یک معاهده بین المللی استقبال خواهند کرد؟
بجز روسیه ظاهرا" هنوز کسی موضع گیری نکرده است. موضعگیری سایرین هم تا حدی به موضعگیری ما بستگی دارد. امریکا به صراحت یک موافقتنامه بین المللی را که سند شورای امنیت شده نقض کرده و باید تبعات و مسئولیتش را بپذیرد. باید کار حقوقی منسجم و سریعی را انجام دهیم. فعلا یادداشت نیویورک تایمز است و در این گزارش حرفی از بازگشت به برجام نیست. آمریکا قصد دارد با ارائه یک توجیه حقوقی ادعا کند که طبق قطعنامه ۲۲۳۱ همچنان مشارکت کننده (participant) در برجام است و حق استفاده از مکانیزم ماشه را دارد! دلیل این اقدام آمریکا فشار آوردن به سایر اعضای شورای امنیت است تا قطعنامه دیگری که برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران آماده کرده را بپذیرند. در صورت رد این قطعنامه ترامپ میخواهد از مکانیزم ماشه برای بازگشت تمامی تحریم های شورای امنیت استفاده کند. مقام های وزارت خارجه آمریکا در توجیه حق خود برای استفاده از مکانیزم ماشه به یکی از سخنرانی های اوباما اشاره کرده اند که وی گفته بود اگر ایران به تعهدات خود عمل نکند آمریکا میتواند تمامی تحریم های شورای امنیت را با استفاده از مکانیزم ماشه باز گرداند. اما مقام های دولت ترامپ بارها اعلام‌ کرده اند که این کشور از برجام خارج شده است. مشخص نیست که‌ به غیر از فشار و تهدید از چه راهی میخواهند توجیه کنند که هنوز در برجام هستند و یک طرفه حق‌ استفاده از آن را دارند. این اقدام آمریکا تبعات زیادی برای شورای امنیت خواهد داشت. البته با توجه به اوضاع کنونی بین المللی و مشکلات ترامپ با چین و روسیه، اگر متحدان اروپایی آمریکا از ادامه تحریم تسلیحاتی ایران حمایت کنند بعید است چین به این قطعنامه رای مثبت بدهد. در چنین شرایطی آمریکا تهدید به استفاده از snapback برجام خواهد کرد و ایران هم احتمالا تهدید به خروج کامل از برجام و حتی خروج از NPT را مورد بررسی قرار می دهد و عملیاتی خواهد کرد.
 
با توجه به پیشبینی دلیل بازگشت آمریکا به برجام و استفاده از مکانیزم ماشه توسط آن کشور، فکر می کنید بهترین واکنش ایران در قبال بازگشت احتمالی آمریکا به برجام چیست؟ آیا لزوما ایران باید مخالفت کند؟
نیاز به کار کارشناسی دارد اما در همین سطح از اطلاعات من فکر میکنم سیاست بعدی ایران در این زمینه فصل مشترک دو راهبرد قبلی خواهد بود؛ یعنی تنها نگه داشتن ترامپ ناشی از خروجش از برجام و ادامه قدمهای ایران برای کاهش تعهدات که ناشی از این رویکرد بود که اگر برجام برای ما منفعت نداشته باشد لزومی به متعهد ماندن به آن نیست. لذا به نظر من ایران با توجه به نیت واضح آمریکا و اینکه فعلا" نیویروک تایمز مطلبی نوشته و خیلی رسمی نیست و شاید برای گمانه زنی و سنجش برخورد ایران و سایرین از جمله هم پیمانان باقیمانده در برجام چنین چیزی را مطرح کرده نه تنها نباید روی خوش نشان ندهد و مخالفت علنی کند، چنانچه موضوع جدی شود در بررسی از خروج از برجام درنگ نکند مگر آنکه از هم پیمانانش به اندازه کافی تضمین دریافت کند که به هر قیمتی مانع آمریکا از سوء استفاده شوند. به هر صورت ایران با مجموعه توانمندی و قدرت سخت و نرم افزاریش انتخابهای زیادی دارد و منفعل باقی نمی ماند. بطور مثال ریچاد هاس  مدیر دفتر برنامه‌ریزی‌های سیاسی سابق در وزارت خارجه آمریکا درباره این طرح پمپئو برای بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در توئیتری نوشته است ، " همان‌طور که جان بیکر یکی از وزرای خارجه پیشین آمریکا، می‌گفت از این هم آبی گرم نمی شود. دولت ترامپ با خروج یکجانبه از برجام عجولانه عمل کرد. اکنون با پیشبرد این طرح خودمان را بیشتر از ایران منزوی می‌کنیم آن هم در زمانی که تمرکزمان باید روی فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشد." لذا ایران باید همه گزینه ها را روی میز داشته باشد.
 
اگر ایران به بازگشت آمریکا به برجام واکنش منفی نشان داد، متهم به خراب کردن قاعده بازی صرفا بر مبنای یک پیشبینی نمی شود؟
با ترتیباتی که عرض کردم، خیر. باید مرحله ای اقدام شود. البته صحبتی از بازگشت آمریکا به برجام نیست زیرا از نظر ایران بازگشت آمریکا یعنی لغو تحریم ها، اجرای تعهدات برجامی، قبول مسئولیت و تبعات نقض عهد و پرداخت خسارت خواهد بود. توجه کنیم که نیت واقعی آمریکا از درون این گزارش پدیدار میشود که مینویسد آمریکا  قصد دارد با فشارآوردن به شورای امنیت تلاش کند تا تحریم‌های تسلیحاتی این شورا علیه ایران که پاییز به‌سر می‌رسد، ادامه پیدا کند. زیرا طبق یکی از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ که از سال ۲۰۱۶ میلادی اجرایی شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات تهاجمی منع شده است. این بند از قطعنامه در اکتبر سال ۲۰۲۰ (مهر ماه ۱۳۹۹) منقضی می‌شود و پس از آن ایران این امکان را خواهد داشت که از کشورهای خارجی جنگ‌افزار متعارف بخرد. آمریکا اینگونه تحلیل میکند که به احتمال زیاد روسیه و (یا) چین با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت مخالفت میکنند. در آن‌صورت، پمپئو در قالب این طرح می‌خواهد نشان دهد آمریکا هنوز ذاتا یکی از مشارکت‌کنندگان در برجام به‌شمار می‌رود و می‌تواند از سازوکار ماشه بهره بگیرد. این امر چندی پیش هم مطرح شد. لذا آمریکا می‌خواهد با این استدلال اگر تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت در مهر امسال تمدید نشد، سازوکار ماشه را به‌کار اندازد و همه تحریم‌های پیش‌از برجام را علیه ایران برگرداند. و لذا گربه برای رضای خدا موش نمیگیرد و آمریکا اهداف مشخصی در قبال این طرح دارد و بعید است بتواند جامعه جهانی را بازی دهد و به نظرم برای همین امر هم هست که هیچیک از هم پیمانان ترامپ تا کنون نظری نداده اند.
گفت و گو: موسی حسن وند