وقتی چهره تهران را می خراشند...

امروز 14 مهر روز تهران است و سالها از روزی که طهران به عنوان دارالخلافه از سوی قاجاریه انتخاب شد می گذرد. قجرها با انتخاب طهران به عنوان پایتخت، اولین ساخت و سازها را در شهر آغاز کردند. رجوع به منابع و اسناد تاریخی گواه آن است که در طول دوران قاجاریه ساخت و سازهای بسیاری در طهران صورت گرفته است اما تغییرات بنیادین از روزگار پهلوی آغاز شد و شهر چهره ای مدرن به خود گرفت.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، به مرور زمان طهران قدیم نه تنها از شهری خوش آب و هوا با خانه های بزرگ و کوچه باغ های قدیمی به کلان شهری پرجمعیت و مهاجرنشین تبدیل شد بلکه شکل نوشتاری آن نیز تغییر کرد. املاک مسکونی، اداری، تجاری و... با سرعت فراوان در زمینهای تهران و حومه آن سر برآوردند. در طول چهاردهه گذشته، افزایش جمعیت و سیل مهاجرتها به دلیل تمرکز بسیاری از امکانات و خدمات در تهران باعث گسترش بی رویه این شهر شد و نکته ای که در چندسال گذشته بسیاری از آن غافل شدند چهره ظاهری تهران بود. ساختمانهایی با نماهای کاملا بیگانه از معماری ایرانی و به سلیقه بساز و بفروشهایی که در کمین خانه های کلنگی و فرسوده شهر نشسته بودند تا با کمترین هزینه، بیشترین سود را از آن خود کنند. نتیجه این بی درایتی آن شد که در حال حاضر از نمای آجری و معماری ایران قدیم تا ساخت‌و‌سازهایی به سبک کلاسیک اروپایی و مدرن یا حتی ترکیبی از سبک‌های مختلف در همه جای تهران دیده ‌می شود؛ در حالیکه که کارشناسان معتقدند نمای شهر باید متناسب با هویت ملی، دینی و تاریخی آن باشد. اگر بپذیریم شهرها موجوداتی زنده هستند که از روزگاران قدیم وجود داشته‌اند و  مدام در حال تغییر چهره بوده‌اند، در می یابیم که از این نظر شباهت بسیاری به انسان‌ها دارند. به‌همان اندازه که ظاهر افراد برایشان اهمیت دارد، نما و ظاهر ساختمان‌ها نیز از اهمیت خاصی برخوردار هستند و در زیبایی چهره شهر تاثیرگذارند اما از آنجا که ظاهر کلان شهر تهران از الگوی تعیین شده‌ای تبعیت نمی‌کند به لحاظ بصری نیز به شدت نازیبا و ناهنجار به نظر می‌رسد. واقعیت آن است از سال‌ها قبل که بساز‌و‌بفروشی به مشاغل موجود اضافه شد و بساز‌و‌بفروش‌ها با سرعتی باورنکردنی همچون مشاطه‌ای نابلد به بهانه نوسازی و با توافق مالکین، به خراشیدن چهره شهر پرداختند تا به امروز که این چهره نازیبا با انواع تبلیغات کاغذی آراسته شده است، دیگر کمتر اثری از معماری‌ اصیل ایرانی به چشم می‌خورد.
 
گنجه هایی به نام بالکن
ناهماهنگی نماها با خیابان‌ها تنها مشکل ظاهری تهران نیست. وجود زائده‌های بصری نیز مزید بر علت هستند. در بسیاری از موارد بالکن‌ها با پوششی از برزنت رنگ‌و‌روفته در اثر تابش نورآفتاب یا ایرانیت‌های کهنه، همچون گنجه‌ای نامرتب به نظر می‌رسند که در کنار بالکن‌های تزئین‌شده  توسط همسایه‌ها به وسیله بند رخت، کانال کولر، پکیج و شیشه‌های حاوی آبغوره‌هایی که در فرآیند تکاملشان نیازمند آفتاب هستند، کلکسیون کاملی از کج‌سلیقگی را به رخ شهر و شهروندانش می‌کشند. فراموش نکنیم اصلی‌ترین قابلیت بالکن‌های امروزی تبدیل آنها به فضاهای سبز با استفاده از گیاهان آپارتمانی و گیاهانی است که با آب‌و‌هوای شهرهای بزرگ سازگار هستند و می‌توانند در زیبایی معابر سهیم باشند.
 
تاثیر زیباسازی شهر بر نشاط شهروندان
تجربه نشان داده است برخی افسردگی‌ها و مشکلات روانی شهرنشینان از عواملی چون شرایط محیطی محل سکونت ناشی می‌شود. بر همین اساس با استفاده از زیباسازی محل زندگی به واسطه ایجاد فضای سبز و بهره‌مندی از رنگ‌ها می‌توان نشاط را به شهرنشینان بازگرداند. زیبایی محیط زندگی، بخشی از غرور مدنی شهروندان محسوب می‌شود و در برخی موارد مردم یک منطقه براساس ظاهر محل سکونتشان قضاوت می‌شوند. به عنوان مثال احساس مردم نسبت به محل زندگی ساکنان مناطق شمالی شهر در مقایسه با مناطق مرکزی و جنوب شهر یکسان نیست . میدان انقلاب به عنوان یکی از مناطق مرکزی و بورس کتاب تهران نمونه بارز این مدعاست. حجم انبوه تبليغات كاغذي كه در شكل پوستر و تراكت توزيع مي‌شود تصویر هر روزه این نقطه از شهر است. پخش شدن برگه‌هاي تبلیغاتی در معابر سبب شده هزينه‌اي هنگفت براي پاكيزگي خيابان‌ها از جيب مردم شهر پرداخت شود. به غیر از برگه هایی که در شهر سرگرداندن هستند، بخشی نیز به در و دیوار شهر چسبانده شده اند. طبق ماده 92 قانون شهرداری‌ها، آگهی‌ها و دیوارنویسی‌های غیر مجاز جرم محسوب می‌شوند و نوشتن هر نوع مطلب یا چسباندن هر نوشته‌ای بر روی دیوارهای شهر که مخالف مقررات تدوین شده باشد ممنوع است، مگر در محل‌هایی که شهرداری برای نصب آگهی مشخص کرده باشد. این قانون تا به امروز رعایت نشده است.
 
ساختمانهایی که نیمه کاره رها شده اند
منهای تبلیغاتی که بر در و دیوار شهر و بعضا کف خیابانها دیده می‌شود و شما را به سوی متن مندرج در برگه ها راهنمایی می‌کنند، ساختمان‌های متروکه و نیمه‌ساخته‌ نیز به عنوان یک معضل در برخی نقاط شهر خودنمایی می‌کنند. ساختمانهای نیمه‌کاره ای که پس از اخذ مجوز ساخت و در همان مراحل ابتدایی به دلایل مختلف از جمله بی‌مسئولیتی سازنده در قبال تعهدات خود، ماه‌ها پس از تخریب، رها شده و علاوه بر خدشه‌دار کردن چهره خیابان موجب سلب آسایش از همسایگان نیز می‌شود.
در حال حاضر با نگاهی به ظاهر شهر، به سادگی می‌توان نادیده گرفتن اصول مربوط به ساخت نماها را در آن‌ دید. اصولی همچون کمک به زیبایی بصری محیط،  هماهنگی میان ساختمان با خیابان‌ها، بهبود فضای بصری عمومی با رنگ‌آمیزی دیوارهای ساختمان‌ها به ویژه در مکان‌های تنگ و شلوغ و... . به نظر می‌رسد سال‌ها زمان لازم است تا لوایحی همچون لایحه سامان‌دهی وضعیت سیما و مناظر شهری از سوی مردم پذیرفته شوند. مدیریت شهری برای حذف زوائد بصری در شهر محتاج زمان و فرهنگ سازی است تا با تکمیل مطالعات و توسعه اطلاع رسانی، فرهنگ مردم را به سمتی سوق دهد که نسبت به این موضوع حساس شده و قوانین و مقررات مربوط به ساخت و ساز را رعایت نمایند. هرچند تهران دیگر طهران نخواهد شد اما زیبایی ظاهر شهر، امری است که شدیدا به همکاری دوسویه میان مردم و مسئولین وابسته است.
لیلا رحیمی خوشبخت