پیامدهای فیلترینگ شکست‌خورده تلگرام

حدود سه ماه از فیلترینگ تلگرام در ایران می‌گذرد. با نگاهی به میزان استفاده از فیلترشکن‌ها و آماری که بعضاً مسئولانِ حامی انسداد تلگرام در قوه قضائیه ارائه می‌دهند، به‌خوبی می‌توان پی برد که سیاست فیلترینگ تلگرام شکست خورده است. اما گذشته از این شکست، فیلترینگ تلگرام پیامدهای منفی بسیاری نیز داشته است!
به گزارش مردم سالاری آنلاین، شکست سیاست فیلترینگ تلگرام با نگاهی به استفاده از فیلترشکن‌ها کاملاً مشخص است. کمتر کسی را در ایران امروز می‌توان یافت که به دنبال یافتن یک «فیلترشکن خوب و جدید» که هنوز فیلتر نشده باشد، نباشد! تب یافتن و معرفی فیلترشکن در گفتگوهای دوستانه یا در جمع‌های خانوادگی به بالاترین حد رسیده است. آمار دقیق و رسمی‌ای وجود ندارد که چه تعداد از ایرانیان از وی‌پی‌ان‌ها یا سایر اشکال فیلترشکن استفاده می‌کند. اما استقبالی که همچنان از تلگرام وجود دارد و تعداد بسیار زیاد بازدید از کانال‌های تلگرامی به این معناست که احتمالاً میلیون‌ها نفر در ایران، برای دسترسی به تلگرام از فیلترشکن استفاده می‌کنند.
 
شکست سیاست فیلترینگ!
اظهارات برخی از مسئولان فضای مجازی کشور نیز نشان می‌دهد که فیلترینگ تلگرام، شکست خورده است. عبدالصمد خرم‌آبادی معاون دادستان کل کشور در امور فضای مجازی، اخیراً گفته است: «بر اساس آماری که مرکز ملی فضای مجازی در تاریخ نوزدهم تیر ماه ۱۳۹۷ اعلام کرده، تعداد ۳۰ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از طریق فیلترشکن‌های هاتگرام و تلگرام طلایی فیلتر تلگرام را دور می‌زنند و اینترنت بدون فیلتر هاتگرام و تلگرام طلایی را وزارت ارتباطات تأمین می‌کند»! این آمار، صرف‌نظر از هر چیز دیگری نشان می‌دهد که بیش از ۳۰ میلیون نفر در ایران ترجیح داده‌اند به پیام‌رسان‌های کاملاً بومی نظیر سروش و غیره، به‌صورت اجباری و تحت فشار ناشی از انسداد تلگرام کوچ نکنند و همچنان از نسخه‌هایی استفاده کنند که بر بستر تلگرام فعالیت می‌کنند.
تلگرام در ایران از ۱۱ اردیبهشت ۹۷ فیلتر شد (اینفوگرافی مردم‌سالاری آنلاین در مورد فیلترینگ تلگرام را ببینید). حدود یک ماه بعد محمد جواد آذری وزیر ارتباطات گفت که تنها یک میلیون نفر اپلیکیشن تلگرام را از روی دستگاه‌های هوشمند خود حذف کرده‌اند. حالا اخیراً عبدالصمد خرم‌آبادی که دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نیز است، گفته که بیش از ۳۰ میلیون نفر از هاتگرام و تلگرام طلایی استفاده می‌کنند.
گشت و گذاری در فضای مجازی نشان می‌دهد که میلیون‌ها نفر نیز وجود دارند که به امنیت اطلاعات خود بسیار حساس‌اند و حاضر به استفاده از نسخه‌های غیررسمی تلگرام نیستند و ترجیح می‌دهند که با استفاده از فیلترشکن، همچنان از نسخه اصلی تلگرام استفاده کنند. جمع این افراد (چه آن‌ها که از هاتگرام و تلگرام طلایی استفاده می‌کنند و چه آن‌ها که با استفاده از فیلترشکن، نسخه اصلی تلگرام را به کار می‌برند) عدد بسیار بزرگی است. تلگرام زمانی که در ایران فیلتر شد، بیش از ۴۰ میلیون کاربر فعال داشت؛ آیا جمع این دو دسته افراد که صرفاً یکی از آن‌ها بنا بر آمار رسمی بیش از ۳۰ میلیون نفر است، اگر از ۴۰ میلیون بیشتر نشود، کمتر از ۴۰ میلیون کاربر خواهد شد؟!
 
فاز جدید انسداد تلگرام!
عده‌ای امیدوار بودند که تلگرام مجدداً رفع‌فیلتر شود. اما حالا شواهد امر نشان می‌دهد که نه تنها خبری از رفع‌فیلتر تلگرام نیست، بلکه فاز جدیدی از انسداد آن در راه است. از میان صحبت‌های عبدالصمد خرم‌آبادی که در اوایل مرداد گفته بود تلگرام هرگز رفع فیلتر نخواهد شد، می‌توان دریافت که فاز جدید فیلترینگ تلگرام چیست. این فاز، انسداد هاتگرام و تلگرام طلایی است. وی در این مورد می‌گوید: هاتگرام و تلگرام طلایی پیام‌رسان نیستند. آن‌ها در واقع دو فیلترشکن داخلی با مدیریت واحد هستند که به‌طور غیرقانونی و برخلاف دستور قضایی با امکانات وزارت ارتباطات دسترسی کاربران ایرانی را به شبکه اجتماعی فیلترشده تلگرام فراهم می‌کنند. خرم‌آبادی می‌گوید: این دو اپلیکیشن، مانع از مهاجرت ۷۰ درصد کاربران ایرانی به پیام‌رسان‌های داخلی شدند و از این طریق برای تلگرام زمان خریده‌اند.
صحبت‌های روز گذشته ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی نشان می‌دهد که این فاز دوم به زودی اجرا خواهد شد. وی دیروز حاشیه نمایشگاه الکامپ گفت: در رابطه با هاتگرام و تلگرام طلایی باید عنوان کرد که از ابتدای سیاست‌های خروج از انحصار تلگرام، برای دوره گذار روی این برنامه‌ها حساب شده بود و پذیرفتیم که تلگرام‌های فارسی چند ماهی فعال باشند؛ اما آخرین مهلتی که به آقایان دادیم ۱۵ شهریور است و باید به یک پیام‌رسان صد درصد بومی تبدیل شوند. معنای این حرف آن است که تلگرام طلایی و هاتگرام باید تا نیمه شهریور ارتباطات خود را با تلگرام قطع کنند.
اما آیا فیلترینگ نسخه‌های غیررسمی تلگرام در فاز دوم انسداد این پیام‌رسان باعث کوچ به پیام‌رسان‌های بومی خواهد شد؟
 
فیلترشکن‌ها مثل قارچ سبز شده‌اند!
از هم‌اکنون مشخص است که فیلترینگ نسخه‌های فارسی تلگرام، تنها پیامدی که خواهد داشت استفاده بیشتر از فیلترشکن‌ها در میان کاربران ایرانی خواهد بود. سیاست انسداد دستوری باعث کوچ دسته‌جمعی به پیام‌رسان‌های داخلی نخواهد شد. چند ماه گذشته رفتار کاربران این را به خوبی اثبات کرده است. استفاده هرچه بیشتر از سیاست انسداد دستوری، تنها باعث شیوع بیشتر استفاده از فیلترشکن‌ها خواهد شد.
مسدود شدن تلگرام تا همین‌جای کار باعث شده تا کاربران هزینه مالی قابل توجهی خرج خرید وی‌پی‌ان یا سایر اشکال فیلترشکن‌ها کنند. وقت و زمانی بیشتری نیز از کاربران گرفته می‌شود تا نرم‌افزارهایی را پیدا کنند که بتواند فیلترینگ را دور زده و دسترسی به این پیام‌رسان را امکان‌پذیر سازد. علاوه بر این، اخیراً دیده شده که برخی وی‌پی‌ان‌ها تبلیغ برخی از کسب‌وکارهای اینترنتی را در فضای برنامه خود قرار داده‌اند. در نتیجه چنین تبلیغاتی، چه میزان ارز از کشور خارج می‌شود؟! افزایش مخارج، تلف کردن زمان و خروج ارز، تنها بخشی از پیامدهای رشد استفاده از فیلترشکن‌ها است. پیامد بدتری نیز وجود دارد.
بسیاری از فیلترشکن‌ها بدافزارهایی هستند که امنیت اطلاعات کاربران را به خطر می‌اندازند. وقتی کاربران بدون فیلترشکن از تلگرام یا هر پیام‌رسان دیگری استفاده می‌کنند، اطلاعات کاربران تنها از طریق سرور این پیام‌رسان‌ها تبادل می‌شود، اما وقتی کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کند، ممکن است تمام اطلاعات‌شان در اختیار سرور فیلترشکن نیز قرار گیرد. این فیلترشکن‌ها ممکن است بدافزارهایی باشند که تمام اطلاعات کاربران از عکس‌های گالری آن‌ها گرفته تا اطلاعات حساب بانکی‌شان را ذخیره کنند. آیا به این پیامد وخیم دقت شده است؟!
میلیون‌ها نفر در ایران هم‌اکنون از فیلترشکن‌ها برای دسترسی به تلگرام استفاده می‌کنند و فیلترینگ نسخه‌های فارسی تلگرام، هجوم به سمت فیلترشکن‌ها را نیز بیشتر خواهد کرد. تعدادی از این فیلترشکن‌ها ممکن است بدافزارهایی خطرناک باشند. در درازمدت این فیلترشکن‌های می‌توانند خطرات بسیار زیادی برای فضای سایبری ایران ایجاد کرده و حتی امنیت سایبری را به خطر بیاندازند. باید دید آیا دستگاه‌هایی که برای فیلترینگ تلگرام، حکم صادر می‌کنند و برای فاز دوم آن فشار می‌آورند، می‌توانند برای رفع این خطر نیز چاره‌اندیشی کنند؟!