افزایش هر ساله قیمت ارز با مداخله هدفمند و حداقلی

بازار ارز التهابات هفته گذشته را پشت سر گذاشته و در این هفته روزهای کم‌نوسانی را تجربه کرده است. گرچه بانک مرکزی از هفته گذشته برای جلوگیری از موفقیت و اثرگذاریِ توطئه ترامپیِ افزایش قیمت نفت، به مداخله در بازار ارز متوسل شد، اما شواهد حاکی از آن است که تیم اقتصادی دولت دوازدهم، برنامه مداخله حداکثری در بازار ارز را دنبال نمی‌کند و در عوض مسیر مداخله محدود و مقطعی را انتخاب کرده است.
به گزارش مردم‌سالاری آنلاین، در پایان هفته گذشته ترس از این که سخنرانی ضدبرجامی و ضدایرانی ترامپ، به جهش در قیمت ارز منجر شود، بالا بود. با این حال، بانک مرکزی دست به مداخله گسترده در بازار ارز نزد و شیوه مداخله محدود را انتخاب کرد. در نهایت واکنش‌های سریع مقامات سیاسی ایرانی و اروپایی، خیلی زود باعث شد تا توطئه ترامپیِ ایجاد التهاب در بازار ارز خنثی شود و ما در روزهای گذشته شاهد نوسانات عمده در بازار ارز نبوده‌ایم.
بانک مرکزی، علی‌رغم بالا بودن ترس و نگرانی مردم و فعالان اقتصادی و علی‌رغم این‌که پیش‌بینی واکنش بازار به سخنان ترامپ تقریباً غیرممکن بود، راه مداخله گسترده در بازار ارز را پیش نگرفت. دلیل این امر این بوده است که تیم اقتصادی دولت به دنبال این است که کاری کند که قیمت ارز با منطق بازار چندان فاصله نگیرد تا بدین ترتیب جهش‌های غیرمنتظره در قیمت ارز، نظیر آن‌چه در سال 91 شاهد آن بودیم، شکل نگیرد.
ولی‌الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی، رویکرد اصلی بانک مرکزی را «حرکت در مسیر پیش‌بینی‌پذیر کردن اقتصاد کشور» عنوان می‌کند. وی می‌گوید هدف بانک مرکزی، «جلوگیری از هر گونه اثرگذاری هیجانات مقطعی بر بازار» است و «در عین حال بانک مرکزی اجازه می‌دهد تا بازار نرخ را تعیین کند». در واقع در صورتی که بانک مرکزی با مداخلات گسترده خود با اهدافی همچون تقویت دستوری ارزش پول ملی، نرخ ارز را به طور مصنوعی پایین نگه دارد، نرخ تورم در نرخ ارز بازار آزاد هیچ انعکاسی نخواهد داشت و این امر زمینه را برای جهش ناگهانی قیمت ارز، مهیا می‌سازد.
در صورتی که تورم موجود در اقتصاد ایران، هر از چندگاهی در نرخ ارز تخلیه نشود و نرخ ارز با مکانیزم‌های دستوری و مداخلات گسترده پایین باقی بماند، هر عامل سیاسی ممکن است به شوک ناگهانی در قیمت ارز منجر شود. بانک مرکزی سعی کرده است با سیاست «نظام شناور مدیریت شده ارزی» اولاً با مداخلات خود در مواقع ضروری مانع از این شود که بازار ارز به صورت مقطعی تحت تأثیر هیجانات و عوامل روانی قرار گیرد و ثانیاً سطح این مداخلات را آن‌چنان بالا نبرد که تعیین نرخ ارز توسط سازوکارهای بازار یا شناور بودن نرخ ارز، کلاً زیر سوال برود. دولت در سالیان گذشته دائماً عرضه ارز به بازار را به نحوی مدیریت کرده که نرخ میانگین ارز در هر سال افزایش یابد و به نوعی نرخ تورم در آن بازتاب یابد.
البته در سالیان گذشته، افزایش نرخ ارز در بازار آزاد همواره کمتر از نرخ تورم بوده است که دلیل این امر نیز تلاش برای ایجاد توازن بین حفظ ارزش پول ملی و اجازه دادن به تعیین نرخ ارز توسط سازوکار بازار و واقعیت‌های اقتصادی بوده است. در واقع، تیم اقتصادی دولت روش حرکت آرام و تدریجی افزایش نرخ ارز را دنبال کرده‌ است و برای این که به اقشار مختلف مردم آسیب اقتصادی و اجتماعی وارد نشود، از آزاد گذاشتن رادیکال و مدیریت نشده بازار ارز، دوری کرده است. با این حال، اصل انعکاس نرخ تورم در نرخ ارز فراموش نشده و نرخ ارز که به طور متوسط در سال 92، 3184 تومان بود در سال 95 به 3644 تومان رسید.
انتظار می‌رود امسال نیز میانگین نرخ ارز چند درصدی در بازار آزاد افزایش یابد تا فاصله بین نرخ تورم و رشد نرخ ارز، زیاد نشود. شاید به این دلیل بوده که بانک مرکزی برای پایین کشیدن نرخ دلار از کانال 4 هزار تومانی خود را به آب و آتش نزده است. بانک مرکزی در سالیان گذشته روند افزایش تدریجی نرخ ارز بین‌بانکی را دنبال کرده و به عنوان مثال ارزش دلار بین‌بانکی در یک سال گذشته حدود 300 تومان افزایش یافته است. با این سیاست بانک مرکزی، میانگین سالیانه نرخ دلار در بازار آزاد، هر سال افزایش یافته است. در سال‌های 94 و 95، میانگین نرخ دلار در بازار آزاد حدود 5 درصد افزایش یافت. امسال نیز ممکن است بانک مرکزی بنا داشته باشد با «سیستم شناور مدیریت‌شده ارزی» خود، اجازه دهد میانگین نرخ ارز نسبت به سال 95، چیزی بین 5 تا 8 درصد افزایش یابد. البته هنوز بیش از 5 ماه تا پایان سال فاصله داریم و نمی‌توان در مورد این که نرخ ارز چه قیمتی را برای میانگین سال 96 خود انتخاب می‌کند، با قطعیت صحبت کرد. با این حال، تحولات هفته‌های گذشته نشان می‌دهد که امسال نیز همچون سالیان گذشته باید منتظر افزایش چند درصدی میانگین قیمت ارز باشیم.       

نویسنده: پریسا ادب‌زاده