لامپ‌های کم مصرف ؛‌ منبع بزرگ آلودگی با جیوه

در دنیای امروزی لامپهای کم مصرف باعث بهبود وضعیت روشنایی زندگی شده است‌. این لامپ‌ها با طول عمر بیشتر و اتلاف انرژی کمتر نسبت به لامپهای معمولی به سرعت در بین تولید‌کنندگان جای خود را باز کردند و همین ویژگی‌ها باعث شدند تا علاوه بر تبلیغات گسترده مردم نیز علاقه بیشتری به خرید و استفاده از آنها نشان بدهند.
موضوع قابل توجه مکانیزم تولید نور در لامپ‌های کم مصرف است ،‌در این لامپ‌ها اساس کار بر تحریک بخار جیوه است که بعد از تحریک بخار جیوه نور ماورای بنفش تولید می‌شود‌، ‌این اشعه مرئی نیست و به همین دلیل لایه ایی از فلورسنت از داخل به دیواره لامپ زده می‌شود تا نور مرئی تولید شود . این مکانیسم از لحاظ بهداشتی برای انسان و محیط‌زیست خطرناک به حساب می‌آید اما تا زمانی که عمر مفید آن تمام یا لامپ شکسته نشود خطرناک نیست. در حقیقت بعد از تمام شدن کار با لامپ ، آلایندگی واقعی آن به صورت پسماند خطرناک مشخص می‌شود‌. اینکه چرا این لامپها پسماند خطرناک به حساب می‌آیند به دلیل استفاده فلزات سنگین همچون جیوه و یا گازهای نادر است‌. تماس با جیوه باعث مسمومیت‌های شدید و تجمع آن در بدن خواهد شد (‌آسیب عصبی غیر قابل بازگشت در مغز در حال رشد کودک و همچنین در بزرگسالان باعث آسیب عصبی منجر به بی‌حسی‌، ‌احساس گز گز ،‌از دست دادن تعادل ،‌از بین رفتن شنوایی و کاهش بینایی شود) همچنین استنشاق گازهای نادر که بعد از شکسته شدن لامپ‌های کم مصرف در محیط پراکنده می‌شود می‌تواند به سرعت از طریق ریه جذب شود. اما نکته‌ مهم این است که برای استفاده از این لامپ‌ها تبلیغات بسیاری انجام شده است اما هیچ گونه آموزشی از طرف تولید‌کنندگان برای مصرف‌کنندگان در نظر گرفته نشده است که اتفاقا در این مورد بخصوص باید آموزش‌ها به صورت گسترده و هماهنگ در کل کشور انجام می‌شده است‌. الزام برای آموزش مصرف کنندگان یکی از راهکارهای اساسی برای کاهش خطرات استفاده از این لامپ‌هاست (افراد حاضردر محل‌‌ ،شکسته شدن لامپ کم مصرف باید محیط را به مدت 15 دقیقه ترک نمایند و بدون استفاده ازجاروبرقی خرده‌های شیشه جمع‌آوری و به مراکز مخصوص امحای آن تحویل داده شود)‌‌. 
به غیر از مواردی که ممکن است در محل نصب لامپ بوجود بیاید باید این نکته را نیز در نظر داشت که پسماند این لامپها جزء زباله‌های خاص و خطرناک به شمار می‌آید که هیچگاه نباید در زباله‌های معمولی و خانگی قرار بگیرد و یا اینکه به فاضلاب شهری راه پیدا کند. آلودگی آب‌های زیر زمینی با جیوه می‌تواند منجر به تولید ترکیب ثانویه خطرناکی به نام متیل جیوه شود که حیات زنده موجودات در منبع آبی را تهدید می‌کند ،‌طبق برآورد سازمان سابا وابسته به وزارت نیرو‌، ‌هر عدد لامپ کم مصرف می‌تواند تا 190000 لیتر آب را آلوده نماید .وارد شدن این حجم عظیم از آلاینده‌ها به آب و خاک و ورود به چرخه ‌حیات تبعات بسیار ناگواری را برای محیط زیست به دنبال خواهد داشت. با توجه به اهمیت خطرآفرین بودن این پسماندها  و اینکه در سال چندین میلیون از این نوع لامپ‌ها در ایران تولید می‌شود باید موضوع پسماند خطرناک آن نیز مورد توجه قرار بگیرد و به مراکز خاص این گونه زباله‌ها تحویل داده شود تا امحا گردد که البته در این مورد بسیار ضیف هستیم . در نگاه دیگر به مدیریت این نوع پسماندها‌، متاسفانه زباله‌ها در کشور ما به صورت اصولی و تفکیک شده جمع‌آوری نمی‌شود و همه زباله‌ها اعم از تر و خشک و خطرناک به صورت مخلوط دور انداخته می‌شود.  در این میان زباله گردها با حوصله و دقت زباله‌ها را تفکیک می‌کنند و سود کلانی از طریق تفکیک زباله به جیب صاحبان مشاغلی که زباله‌های تفکیک شده را از زباله گردها تحویل می‌گیرند می‌رود‌. کاملا واضح است که زباله گردها با دست در تمام کیسه‌های زباله به دنبال قطعات پلاستیکی یا شیشه‌ا‌ی می‌گردند و گذاشتن زباله‌های خاص که آلودگی با جیوه و عناصر سنگین دیگر دارند می‌تواند باعث به خطر افتادن جان جمعیت قابل توجه زباله گردها باشد. بنابراین تفکیک زباله باید به صورت کامل توسط افراد آموزش دیده انجام شود تا از کلیه مسایل و نکات ایمنی با خبر باشند و همچنین مردم نیز برای استفاده از این نوع لامپ‌ها به طور کامل آموزش دیده باشند. 
جیوه بدون اینکه تحت کنترل سازمان پسماند باشد علاوه بر آسیب‌های مرگ آفرینی که به سلامت انسانها و سایر جانداران وارد می‌کند‌،‌ ضررهای بسیار کلانی را نیز بر اقتصاد تحمیل خواهد کرد چه از لحاظ هزینه‌های بیماری شهروندان و چه از لحاظ  تصفیه آبی که با این عناصر آلوده شده است. اگرچه که جامعه مدرن و امروزی باید از تکنولوژی بهره مند شود اما به موازات ‌زندگی امروزی و بهره گیری از اختراعات جدید باید دانش استفاده و امحا پسماند این تکنولوژی‌ها نیز در دستور کار قرار بگیرد. اینکه بعد از استفاده گسترده از یک محصول‌،‌ هنوز برای پسماند خطرناک آن فکری نکرده باشیم دور از عقلانیت و ادعای حفاظت از محیط‌زیست است.
ساغر شمسی/مردم سالاری آنلاین