کودکستانی های شاد و به دور از سواد فنلاند

یک آموزگار باسابقه در آرکانزاس [یکی از ایالت های آمریکا] به تازگی به من نوشت : "دگرگونی های کودکستان، حال مرا به هم می زند. به کاری بیندیشید که در پایه نخست دبستان انجام می دهید- این همان چیزی است که انجامش از بچه های 5 ساله من، انتظار می رود." تفاوت میان پایه نخست دبستان و کودکستان، شاید خیلی زیاد به نظر نرسد اما آنچه من از تجربه کلاس اولم در میانه دهه 90 به یاد دارم با کودکستانی که او در ایمیلش توصیف کرد جور در نمی آید : هر روز سه ساعت و نیم آموزش سواد، هر روز یک ساعت و نیم آموزش ریاضیات، هر روز 20 دقیقه "زمان فعالیت بدنی" (اطلاق عنوان "زنگ تفریح" به طور رسمی ممنوع شده است) و انجام دو سری تست های استاندارد آزمونی 56 تایی در سوادآموزی و ریاضی- در چهارمین هفته مدرسه.
این دوست آمریکایی- که 20 دانش آموز را بدون دستیار آموزش می دهد- برای 30 دقیقه "زمان ایستگاه" در وقت سوادآموزی جنگیده است؛ سواد آموزی "کار با حروف چوبی و مغناطیسی، خمیر بازی با مُهرهای حرفی برای تمرین واژه ها، کتاب ها، و داستان گویی" را در برمی گیرد. اما جنجال برانگیزترین جای کلاس درس شان، حروف چوبی و مُهرها نیستند، بلکه "ایستگاه خانه با عروسک ها و غذای اسباب بازی ها" است – آیتم هایی که سال گذشته منطقه او تلاش کرد تا آنها را حذف کند. خود همین موضوع روشن می کند که : بیش از این، هیچ زمانی برای بازی در کودکستان نیست.
یک یادداشت مفید و عملی "آیا کودکستان، پایه اول تازه ای است؟" بر آن چیزی تاکید می کند که بسیاری از کارشناسان سال هاست به آن بد گمان بوده اند : تجربه کودکستان آمریکایی، خیلی زیاد مدرسه ای و به دور از بازی شده است. برونو بتلهیم روانشناس درگذشته، در مقاله ای در 1987 و در نشریه "آتالانتیک" هم این نگرانی را مطرح ساخت.
پژوهشگران در دانشگاه ویرجینیا، با راهنمایی دفنا بسسوک، پژوهشگر سیاست آموزشی، پاسخ های آموزگاران کودکستانی آمریکایی از سال 1998 تا 2010 را وارسی کردند. بسسوک خاطر نشان می کند : "کمابیش از هر بُعد که ما بررسی کردیم در سراسر این دوره، دگرگونی بنیادینی به سوی افزایش تمرکز روی آموزش های مدرسه ای و به ویژه افزایش تمرکز روی سوادآموزی، و در درون سوادآموزی تمرکز بر روی مهارت های پیشرفته نسبت به آنچه که پیش از این آموزش داده می شد، رخ داده است."
در این پژوهش، آموزگاران کودکستانی که با این موضوع که کودکان باید در کودکستان خواندن را یاد بگیرند اعلام موافقت کردند (یا به شدت اعلام موافقت کردند) از 30 درصد در 1998 به 80 درصد در 2010 افزایش یافته است. بسسوک و همکاران او دریافتند که در همان حال که زمان صرف شده بر سوادآموزی در کلاس های درس کودکستان های آمریکا افزایش یافته است زمان صرف شده برای هنرها، موسیقی، و کنش های انتخابی کودک (همانند زمان ایستگاه) به طور چشمگیری کاهش یافته است. همچنین آموزش آموزگار- محور افزایش یافته است. بسسوک از این کار با عنوان "افزایش چشمگیر در بهره گیری از کتاب های درسی و برگه های تمرین.... و افزایش بسیار زیاد در بهره گیری از ارزشیابی ها" نام می برد.
اما فنلاند- یک کشور 5.5 میلیونی اسکاندیناوی، که من در دو سال گذشته در آن زندگی کرده ام و به پایه های پنجم و ششم درس داده ام- در سر دیگر طیف کودکستان به نظر می رسد. پیش از رفتن به هلسینکی [پایتخت فنلاند] شنیده بودم که بیشتر کودکان فنلاندی، در 6 سالگی، رفتن به کودکستان اجباری با بودجه دولت – یا آنچه فنلاندی ها "پیش دبستانی" می نامند- را آغاز می کنند. همچنین از مادر زن فنلاندی ام- که یک آموزگار پیش دبستانی است- شنیده بودم که بچه های کودکستانی فنلاند، بخش بزرگی از زمان هر روزشان را صرف بازی، نه پر کردن برگه های تمرین، می کنند.
مدرسه های فنلاندی، هم اکنون سال هاست که توجه رسانه ای بسیار زیادی را به خود جلب کرده اند- بیش از هر چیز به خاطر عملکرد درخشان پیاپی کودکان 15 ساله شان در آزمون های جهانی همچون پیزا. اما من تاکنون پوشش خبری زیادی از کم سن و سال ترین دانش آموزان فنلاند ندیده ام. از این رو، یک ماه پیش، برنامه ای برای بازدید از یک کودکستان دولتی فنلاند- که در آن یک روز آموزشی عادی 4 ساعت است- تهیه کردم.
***
آن روز صبح، با نزدیک شدن به زمین بازی مدرسه،ارتشی از پسربچه های 5- 6 ساله دیدم که پشت پیش دبستانی نیرآلا(Niirala) در شهر کووپیو (Kuopio) همچون نهری پیچ در پیچ گشت می زدند بی آنکه نم نم باران ماه گرم آگوست آرامش شان را به هم بزند. هنگامی که به طرز ناشیانه ای در ِ آهنی را به داخل زمین بازی مدرسه هل دادم بچه ها حتی چشم شان را از زمین بازی برنداشتند. آنها داشتند بیلچه های کوچک شان را در میان گل و لای، به این ور و آن ور می کشاندند.
در ساعت 9 و نیم صبح پسربچه ها صدا زده شدند تا برای انجام یک فعالیت روزانه به نام "حلقه صبحگاهی" به صف بایستند. (دخترها هنوز در داخل بودند- داشتند بازی های صفحه دار [play boardgames] انجام می دادند.) پسرها با نیم چکمه های پلاستیکی شان، آهسته آهسته عرض حیاط را طی کردند؛ در حالی که از آموزگاران شان درخواست زمان بیشتری برای بازی می کردند- با این که تا آن زمان یک ساعت در بیرون بودند. هنگامی که به صف ایستادند از آنها خواستم تا برایم از آن چیزی بگویند که داشتند در زمین بازی انجام می دادند سه تا از آنها با هم فریاد زدند : "سد ساختن". یکی از آموزگاران شان پرسید : "و نه هیچ چیز دیگری؟" و آنان تاکید کردند که : " نه هیچ چیز دیگری".
آنی – کایسا اوسی نیآموآ، یکی از آموزگاران "کودکستان" که هفت سال پیشینه کاری دارد به من گفت : "کودکان با بازی کردن، خوب و بهتر یاد می گیرند. آنان حتی متوجه نمی شوند که دارند یاد می گیرند چون سخت غرق در کارند. هنگامی که بچه ها بازی می کنند در واقع دارند مهارت های زبانی، ریاضی، و میانکنش های اجتماعی شان را پرورش می دهند." چکیده یک پژوهش تازه با عنوان "قدرت بازی" از این سخنان پشتیبانی می کند : "در کوتاه و بلند مدت، بازی به سود رشد شناختی، اجتماعی، احساسی و جسمی تمام می شود...هنگامی که بازی به صورت سرگرمی و کودک- محور انجام گیرد کودکان انگیزه پیدا می کنند تا در فرصت های یادگیری دخالت کنند."
همه همکاران اوسی نیآموا، و همچنین مدیر مدرسه ماریت رینیککا، دوست داشتند که علاقه شان به یادگیری بازی – بنیاد را بیان کنند. مدیر گفت : "برای یک کودک، روش طبیعی یادگیری این نیست که آموزگار بگوید این مداد را بردارید و بروید آرام سر جای تان بنشینید." آموزگاران کودکستانی این مدرسه، دانش آموزان را تنها یک روز در هفته درگیر کار پشت میز- همچون نوشتن با دست- می کنند. رینیککا که چند تا از پیش دبستانی دیگر کووپیو را هم مدیریت می کند به من اطمینان داد که کودکان کودکستانی در سراسر فنلاند- همانند پیش دبستانی نیرآلا- تنها هر از گاهی می نشینند تا تمرین های مداد و کاغذی سنتی را انجام دهند. آموزگاران هم گفتند که چنین چیزی به عنوان روز عادی کودکستان در پیش دبستانی وجود ندارد. دو تن از آنان به جای یک برنامه روزانه، یک برنامه کاری هفته ای نشانم دادند که چیزی به جز چند فعالیت مهم روزانه در آن نبود : برای نمونه دوشنبه ها، اختصاص به سفرهای میدانی، بازی های با توپ، و دویدن داشت و جمعه ها- روزی که من بازدید رفته بودم- ویژه ترانه ها و ایستگاه ها بود.
هنگامی که حلقه صبحگاهی- یک زمان مشترک برای ترانه ها و سرودها- به پایان رسید بچه ها پراکنده شدند و دسته دسته به طرف ایستگاه انتخابی شان رفتند : دژی ساخته شده از ملافه های رختخواب، اتاقی برای هنرها و کاردستی ها، و اتاقی دیگر که بچه ها می توانستند به یک فروشگاه غیرواقعی بستنی بروند. به دو تا از دخترهای کودکستانی که پشت میز بستی بودند گفتم : "من برای یک بستنی وافل قیفی، دو قاشق بستنی با طعم گلابی و دو قاشق با طعم توت فرنگی برمی دارم." یک اسکناس قلابی 10 یورویی،هدیه شده از یکی آموزگاران،داشتم. یکی از دختران، بستنی را برایم آماده کرد و من هم پول را به همکلاسی اش دادم.
صندوق دار کوچک، با گفتن چیزی که مرا به یاد پسرهای مشغول بازی در گل و لای با بیلچه هایشان انداخت، در لیست قیمت، ستاره ای زد. پس از درنگی زیاد، یکی از آموزگاران او- شاید چون فرصت را برای مداخله مناسب دید- در محاسبه اختلاف میان قیمت سفارش من و 10 یورو ورود پیدا کرد. من پول خرد باقی مانده را دریافت کردم (چند تا سکه پلاستیکی) و دخترها، نخودی می خندیدند وقتی که من داشتم وانمود می کردم که دارم بستنی ام را لیس می زنم.
آن روز صبح متوجه شدم که بچه های کودکستان به دو روش متفاوت بازی می کنند : یکی خودجوش و به شکل آزاد (همانند سدسازی پسرها) و دیگری هدایت شده و با برنامه آموزشی (همانند دخترهایی که بستنی می فروختند). در واقع، آنگونه که آرجا- سیسکو هولاپا، مشاور شورای ملی آموزش و پرورش فنلاند می گوید فنلاند، از آموزگاران کودکستانی اش می خواهد که فرصت های یادگیری همراه با بازی – از هر دو نوع بازی- را برای هر کودک کودکستانی فراهم سازند. و از این مهم تر، هولاپا که همچنین توسعه برنامه اصلی پیش از دبستان کشور را رهبری می کند گفت که در واپسین نسخه از آن برنامه درسی حتی بر بازی تاکید بیشتری شده است. او به من گفت : "بازی روش بسیار کارآمد یادگیری کودکان است و ما می توانیم از این نظر که کودکان در بازی با لذت بردن یاد خواهند گرفت از بازی بهره بگیریم."
واژه "لذت" مرا غافلگیر کرد- بی گمان این واژه را پیش از این در گفت و گوهای درباره آموزش و پرورش آمریکا، که من چندین سال در آن آموزش دیده و داده ام، نشنیده بودم. اما هولاپا، با دیدن شگفتی من، تکرار کرد که برنامه آموزش سال های نخست کودکی این کشور، در واقع بر " لذت" که همراه با بازی، آشکارا در برنامه درسی به عنوان یک مفهوم یادگیری نوشته می شود، تاکید شدیدی دارد. هولاپا گفت : "یک ضرب المثل قدیمی فنلاندی می گوید آن چیزهایی که شما بدون لذت بردن یاد می گیرید به آسانی از یاد خواهید برد."
***
پس از دو ساعت بازدید از کودکستان فنلاندی، من هنوز چیزی از خواندن بچه ها ندیده بودم. اما مقدار زیادی از آموزش پیش از سوادآموزی را داشتم با گوش های خودم می شنیدم که در تمام مدت آن صبح، در محوطه کودکستان پخش بود- برای نمونه دست زدن های منظم و آهنگین در حلقه صبحگاهی که مرا به یاد درس های فوق لیسانسم در زمینه آموزشی انداخت که به ساخت آگاهی واج شناختی کمک می کرد. این کارها به توانایی تشخیص صداها بدون درگیر ساختن زبان نوشتاری – که به عنوان شالوده رشد سوادآموزی دانسته می شود- می انجامد.
درست پیش از ناهار، یکی از آموزگاران کودکستان یک سبد پر از کتاب کودکان آورد. اما برای آن بچه های 5 و 6 ساله، کنش "خواندن" درست همانطوری به نظرم رسید که دو کودک نوپای خودم با کتاب هایشان برخورد می کنند : بچه ها، در گوشه های متفاوت اتاق نشستند و شروع کردن به ورق زدن کتاب ها، و پیش از هر چیز، لذت بردن از تصویرهای آنها و نه خواندن راستی راستی واژه ها. اوسی نیاموآ، به من گفت که تنها یکی از 15 دانش آموز کلاسش هم اکنون می توانند با هجا کردن بخواند. و اضافه کرد که بسیاری از آنها تا پایان سال این کار را یاد خواهند گرفت : "ما به آنها فشار نمی آوریم بلکه آنها خودشان یاد می گیرند تنها به این خاطر که برای یادگیری آماده اند. اگر کودک بخواهد و علاقمند باشد ما به او کمک خواهیم کرد."
زمانی در فنلاند- که خیلی هم دور نیست- به آموزگاران کودکستان به هیچ رو اجازه آموزش خواندن نمی دادند و آن را کار آموزگار پایه نخست دبستان می دانستند. اما هم اکنون- همانند آمریکا- چیزها تغییر کرده است : امروزه، آموزگاران فنلاندی مختارند که خواندن را یاد بدهند البته اگر تشخیص بدهند که بچه- درست همانگونه که اوسی نیاموآ گفت – "بخواهد و علاقمند باشد".
در سراسر فنلاند، آموزگاران کودکستانی و پدر- مادران، در طول پاییز نشست هایی برگزار می کنند تا یک یادگیری شخصی شده، شکل گرفته بر اساس علاقمندی ها و سطوح آمادگی هر کودک را، برنامه ریزی کنند. این برنامه ریزی می تواند هدف از یادگیری خواندن و چگونگی و اندازه آن را دربربگیرد. هولاپا به من گفت که هنوز هم امکان آن است که خواندن را به روش بازی یاد بدهیم و اشاره به کار پژوهشگر نروژی آرنه تریگیتون – یکی از پیشگامان زمینه سوادآموزی بازی- بنیاد کرد.
اما در طول این زمان در سراسر آتلانتیک، از دانش آموزان کودکستانی- همانگونه که آن آموزگار آرکانزاس گفت- اغلب انتظار می رود که – در عرض یک سال- بر مهارت های سوادآموزی مسلط شوند؛ مهارت هایی که خیلی هم پیچیده اند، همانند خواندن کتاب هایی با دو یا سه جمله پیش بینی ناپذیر در هر صفحه. آن آموزگار آرکانزاس ناباورانه نوشت : "اینها کودکانی 5 یا 6 ساله اند!"
بیش از 40 ایالت- و از آن میان آرکانزاس- استانداردهای دولتی برنامه هسته مشترک را تصویب کرده اند؛ استانداردهایی که انتظارات خواندنی زیادی برای کودکستانی ها را دربرمی گیرد. در ایالات متحده – که 22 درصد از کودکان کشور در فقر زندگی می کنند (بیش از 16 میلیون در کل)- تاکید شدید هسته مشترک بر زبان- یادگیری در کودکستان می تواند همچون راهبردی برای کاهش موضوع وحشتناک "سی میلیون اختلاف واژه" میان دارا و نادار آمریکایی ارزیابی گردد- مسئول اعلام کردن مدرسه ها برای آموزش کم سن و سال ترین دانش آموزان.
افزون بر این، برخلاف واقعیت آموزش کودکستان در فنلاند، که نرخ فقر در آن 10 درصد و نسبت دانش آموز- آموزگار به طور معمول 14 به 1 است ( بر اساس اطلاعات ملی) بیشتر آموزگاران کودکستانی آمریکایی امکان گزینش بودن یا نبودن آموزش خواندن در برنامه کاری خود را ندارند. براساس هسته مشترک، کودکان باید بتوانند تا پایان کودکستان "متن های ناگهانی را همراه با فهم و درک معنا" بخوانند. در نهایت، از آنها انتظار می رود که دست کم، بتوانند متن های بنیادی را بدون پشتیبانی آموزگار، رمزگشایی کنند.
نانسی کارلسون پایژه، استاد ممتاز آموزش سال های نخست زندگی در دانشگاه لسلی، در ویدئو منتشر شده توسط گروه هوادار دفاع از سال های نخست زندگی توضیح می دهد : "اما هیچ گواه استواری نیست که نشان دهد کودکانی که برای خواندن در کودکستان آموزش می بینند هیچ سود دراز مدتی از آن ببرند."
پژوهش سباستین ساگگیت، استاد پیشین دانشگاه اوتاگو نیوزیلند در مطالعات روانشناسی آموزشی، بر یافته های کارلسون پایژه، مهر تایید می نهد. یکی از بررسی های ساگگیت، کودکان مدرسه های رادولف اشتاینر- که سن آغاز خواندن در آنها اغلب 7 سالگی است- را با کودکان مدرسه های دولتی نیوزیلند- که آغاز خواندن 5 سالگی است- مقایسه می کند. در 11 سالگی، دانش آموزان از گروه نخست به همتایانشان در گروه دوم می رسند؛ که نشان از مهارت های همتراز خواندن می دهد. او در گفت و گوی منتشر شده ای از سوی دانشگاه اوتاگو گفت : " پس این پژوهش این پرسش را مطرح می سازد که اگر در یادگیری خواندن از سن 5 سالگی،امتیاز و برتری وجود ندارد آیا در آغاز زودهنگام آموزش خواندن،نمی تواند آسیب هایی وجود داشته باشد؟"
***
در پایان بازدیدم از کودکستان فنلاندی، برای شرکت در مراسم روز جمعه، که تنها در هفته هایی برپا می شود که روزهای تولد بچه ها در آن هفته هاست، به 22 کودک و دو آموزگار آنها پیوستم. پسر بچه ای که روز تولدش در آن هفته بود جلوی کلاس و روی یک صندلی رو به همکلاسی ها و آموزگارانش نشست. بقیه افراد هم در یک نیم دایره نشستند. یک میز هم بود که در طرف چپش شمعدانی ها را چیده بودند. من گمان می کردم که جشن، پس از روشن کردن شمع ها و خواندن ترانه "تولدت مبارک" تمام می شود؛ اما این جور نبود. یکی از همکلاسی های آن پسر، که کلاهی از پوست بره بر سرش گذاشته و بند و بساط یک نامه بر را بر دوشش انداحته بود، با دست پسر را برداشت و دو نفره شروع کردند به رقصیدن و ما هم ترانه کودکانه فنلاندی "پسر کوچک نامه بر" را می خواندیم.
در زمانی که ترانه را می خواندیم نامه بر ِ کوچک، کارتی از جیبش بیرون آورد و به همکلاسی اش داد. او هم از یکی از آموزگاران شان پرسید : "آیا شما می توانید در خواندن این کارت به من کمک کنید؟" اشاره ای به این که من هنوز کاملا بر مهارت خواندن چیرگی ندارم. من در جست و جوی نشانی از خجالت، به دقت به صورت پسر نگاه کردم. هیچ نشانه ای نبود- آخر چرا باید احساس خجالت بکند؟ رقص شعله های شش شمع روی میز به یادم آوردند که او تنها یک پسر بچه کوچک است.
نویسنده : تیموتی والکر
ترجمه: مهدی بهلولی، عضو کانون صنفی معلمان تهران
منبع : آتلانتیک