سرنوشت تلخ واکسن های ایرانی کرونا

با احتمال توقف تولید واکسن ایرانی فخرا، یکی دیگر از واکسن های ایرانی کرونا هم به سرنوشت تلخی دچار شد.

فاز اول کارآزمایی بالینی واکسن فخرا در آخرین روزهای اسفندماه گذشته با تزریق واکسن به فرزند شهید فخری‌زاده با حضور وزرای دفاع و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آغاز شد. احمد کریمی مدیر پروژه واکسن «فخرا» در روز رونمایی گفته بود: فرایند تحقیق و توسعه واکسن کووید ۱۹ از اسفند ۹۸ آغاز شد و با جداسازی این ویروس از بین ۳۵ هزار نمونه بیماران ایرانی و کشت ۳۰ ایزوله مناسب اولین بذر واکسن از بین آن‌ها انتخاب و تولید شد. با انجام انواع تست‌های تعیین هویت ویروس، شناسنامه آن تهیه شد و کاندید واکسن کووید ۱۹ در خرداد ۹۹ به مرحله تولید آزمایشی رسید.

مدیر پروژه واکسن «فخرا» با بیان اینکه طی تعاملات با سازمان غذا و دارو و انجام اصلاحات لازم مقرر شد تا واکسنی در سطح بالاترین استانداردهای بین المللی تقدیم ملت عزیز و شریف ایران شود تا ان‌شاءالله موجب فخر ایرانیان شود، گفت: به همین جهت و به یاد شهید عزیزمان(شهید فخری زاده) نام واکسن به (فخرا) مزین گردید که این واکسن به یادگار این شهید به فرزند گرامی ایشان، تزریق شد.

احمد کریمی مدیر پروژه واکسن فخرا، حالا یک سال و نیم پس از آن روز از احتمال توقف تولید واکسن فخرا سخن گفته است. او در ارتباط با برخی گزارش‌ها مبنی بر کاهش استقبال از مطالعات بالینی واکسن‌های داخلی به خبرنگار ایلنا گفته: بالاخره با حجم واکسیناسیونی که در کشور انجام شده که البته خوب است و ما از آن ناراضی نیستیم، تعداد داوطلبان کم شده است. درحال حاضر سن واکسیناسیون از ۱۲ سال به بالا اعلام شده و همه می‌توانند واکسن بزنند و طبیعتا انگیزه برای شرکت در مطالعات کم شده است و به همین دلیل واکسن سازهای داخلی که الان در مرحله کارآزمایی بالینی هستند دچار چالش شده‌اند و روند مطالعه کارآزمایی بالینی کند شده است.

با توجه به اینکه تولید واکسن کرونا و آزمایش بالینی و تزریق آن کار زمان بری است و واکسن های ایرانی دیرتر از واکسن های مشابه خارجی به مرحله تزریق عمومی رسید، طبیعی بود که استقبال از واکسن خارجی بیشتر خواهد بود. ضمن اینکه چند نوع واکسن داخلی ساخته شد که هر کدام مربوط به یک مجموعه جداگانه بودند و همین امر موجب پراکندگی قوا و عدم تمرکز مالی روی یک واکسن شد که هزینه و زمان تولید واکسن داخلی را هم افزایش داد. همین امر موجب شد با اوج گیری کرونا در ایران، مسئولان که شاید امید بسته بودند تا با رسیدن واکسن های ایرانی به تولید انبوه، واکسیناسیون را با واکسن ایرانی انجام دهند، دیگر چاره ای جز افزایش واردات نداشتند. حالا پرسش اینجاست که سرنوشت هزینه های فراوانی که در مجموعه های جداگانه برای تولید واکسن ایرانی کرونا صرف شده چه خواهد شد؟ آیا مسئولان که برای تبلیغ تولید واکسن ایرانی از یکدیگر سبقت میگرفتند به سرنوشت این طرح های مجزا و پرهزینه هم فکر کرده بودند و اکنون چه پاسخی برای هزینه های فراوان صرف شده برای آن دارند؟

در ایران شاهد تولید واکسن های برکت، پاستوکووک، اسپایکوژن، رازی کووپارس، فخرا و نورا بودیم که برخی از آنها به فازهای نهایی آزمایش بالینی هم نرسیده اند، اما آنچه به داد مردم رسید، واکسن های وارداتی بود! حاشیه سازترین واکسن تولید داخل، برکت بود که ستاد اجرایی فرمان امام با مدیریت محمدرضا مخبر که اکنون معاون اول رئیسی است آن را پیگیری می کرد و قرار بود تا تابستان امسال 50 میلیون دز واکسن تولید کند اما عملا حدود 2 میلیون واکسن تا اوایل شهریور تولید انجام شد و مخبر هم هیچگاه بابت تحقق نیافتن این وعده پاسخی نداد و عذرخواهی هم نکرد. در ماههای اخیر بارها قیمت بالای واکسن داخلی نسبت به واکسن خارجی و هزینه هایی که دولت برای تولید و واکسن داخلی بویژه برکت انجام داده در فضای مجازی، بین مردم حاشیه ساز شد. همان روزها محمدرضا شانه‌ساز رئیس سازمان غذا و دارو چندی پیش در گفت وگویی قیمت واکسن برکت ساخت ایران را ۲۰۰ هزار تومان اعلام کرده است. به گفته وی،" ۲۰۰ هزار تومان برای محصول‌ های‌تکی که با این زحمت و پشتوانه علمی تولید می‌شود، در مقایسه با قیمت واکسن‌ سایر کشورها عدد بالایی نیست. به عنوان مثال، مدیرعامل شرکت بیوتکنولوژی «مادرنا» قیمت واکسن کرونا تولید این شرکت را بین ۲۵ تا ۳۷ دلار قیمت گذاری کرده است."

دوم تیرماه امسال هم رئیس وقت مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت درباره قیمت پیشنهادی ۲۰۰ هزار تومانی برای واکسن برکت گفت: "این قیمت به صورت علی الحساب توسط هیئت امنای ارزی مطرح شده و باید توجه داشت که هیئت امنای صرفه جویی ارزی در قیمت گذاری واکسن کرونا مرجع نیست و تنها خریدار است. در واقع واکسن خارجی با فناوری مشابه، بین 300 تا 400 هزار تومان قیمت داشته است و بنابراین قیمت پایه بین هیئت امنای ارزی و برکت به صورت علی الحساب 200 هزار تومان توافق شده است ولی سازمان غذا و دارو در نهایت باید قیمت گذاری واکسن کرونا را انجام دهد ولی هنوز این سازمان قیمت گذاری نکرده است. از آنجا که فناوری‌های واکسن‌ها متفاوت است قیمت واکسن‌ها نیز مشابه نخواهد بود بنابراین نباید انتظار داشت که تمام واکسن‌های ایرانی قیمت مشابه داشته باشند."

گفته می شود ستاد اجرایی فرمان امام بابت فروش واکسن به دولت، پول 120 میلیون واکسن برکت را که هر واکسن 200 هزار تومان بوده از دولت گرفته اما آن را تحویل نداده است. ضمن اینکه هزینه های مشابهی برای تولید واکسن توسط شرکتهای دیگر هم انجام شده است. 

پرسش اساسی اینجاست که چرا از ابتدا هزینه های تولید واکسن تجمیع نشد تا اینگونه شاهد بی اثر شدن کلیه پروژه های تولید واکسن داخلی باشیم؟ هزینه های این سوءمدیریت از جیب مردم پرداخت می شود. 
گزارش: سعید تهرانی