- واکنش دبیر کل حزب مردم سالاری به حکم بازداشت نتانیاهو
- جزئیات انسداد جاده چالوس تا ۱۰ آذر
- فرونشست پارکینگ در تهران ۳ خودرو را بلعید
- وقت تعویض قلعه‌نویی است
- متقاضیان وام ازدواج و فرزندآوری بخوانند
- خط و نشان سردار ذوالقدر برای اسرائیل
- یک نگهبان سفارت آمریکا در نروژ به ظن جاسوسی برای ایران و روسیه بازداشت شد
- پزشکیان: بدون همراهی و همفکری مردم، برای مناطق مختلف دستور صادر نمی‌شود
- اظهارات وزیر صمت درباره افزایش قیمت خودرو‌های ایران خودرو و سایپا
- نقل قول معاون رئیس جمهور درمورد آنچه رهبری به دکتر پزشکیان درمورد اصلاح قانون تابعیت قهری فرمودند صحیح است
سه شنبه ۱۶ دی ۱۳۹۹ ساعت ۱۸:۰۲
گزارش "مردم سالاری آنلاین" در آستانه سالگرد سقوط پرواز ۷۵۲ اوکراین
بازخوانی روایت‌ها و ابهامات یک فاجعه
بامداد ۱۸ دی ماه ۹۸ است، شهر هنوز بیدار نشده است. ۱۷۶ جان مسافرند، ۱۷۶ انسان عازم‌اند، شاد، خندان، امیدوار به زندگی. راهی پرنده‌ای هستندکه مقصدش آسمان است نه زمین، پرنده‌ای که خونین به زمین افتاد و ۱۷۶ جان را در آسمان جا گذاشت. ۱۷۶ امید، ۱۷۶ آرزو، ۱۷۶ لبخند... صبح ۱۸ دی ماه ۹۸ است، ۱۷۶ داغ بر پیکر ایران مانده است، ۱۷۶ زخم که درمان نمی‌شود...
بامداد ۱۸ دی ماه ۹۸ است، شهر هنوز بیدار نشده است. ۱۷۶ جان مسافرند، ۱۷۶ انسان عازم‌اند، شاد، خندان، امیدوار به زندگی. راهی پرنده‌ای هستندکه مقصدش آسمان است نه زمین، پرنده‌ای که خونین به زمین افتاد و ۱۷۶ جان را در آسمان جا گذاشت. ۱۷۶ امید، ۱۷۶ آرزو، ۱۷۶ لبخند... صبح ۱۸ دی ماه ۹۸ است، ۱۷۶ داغ بر پیکر ایران مانده است، ۱۷۶ زخم که درمان نمی‌شود...
۱۷۶ خانواده ۱۸ دی ماه ۹۸ را با خبر سقوط بوئینگ ۷۳۷ به مقصد کی‌یف آغاز کردند، ۱۷۶ پدر، ۱۷۶ مادر... کسی چه میداند چند پدر چشم انتظار نوشتند «جان پدر کجایی؟» کسی چه میداند چند مادر در چند ثانیه شکستند؟ کسی چه میداند تلفن همراه مسافران پرواز اوکراین چند تماس بی‌پاسخ داشت؟ کسی چه میداند چند رویا، چند امید در ۲۴ ثانیه تبدیل به حسرت شد؟
به گزارش «مردم سالاری آنلاین» ۱۸ دی ماه سال ۹۸ هواپیمای مسافربری پرواز ۷۵۲ اوکراین با ۱۷۶ سرنشین پس از برخاستن از فرودگاه امام در منطقه خلج آباد شهریار سقوط کرد؛ هواپیمایی که ۲۸ مسافر زیر ۱۸ سال داشت. یکی از تلخ ترین و پرحاشیه ترین حوادث سال‌های اخیر درست در روزی رقم خورد که فضای جامعه تحت تاثیر اخبار مربوط به «انتقام سخت» بود و صداوسیما از همان ساعات ابتدای روز بر طبل شادانه می‌کوبید.
سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین تنها چند ساعت پس از هدف قراردادن پایگاه عین الاسد توسط سپاه، اتفاق افتاده بود. سقوط هواپیما در ناوگان هوایی کشور اتفاق جدیدی محسوب نمی‌شد، اما آنچه این اتفاق را متمایز می‌کرد این بود که «نه هواپیما متعلق به ناوگان فرسوده ایران بود و نه همه مسافران، ایرانی بودند.»
چند ساعتی گذشت تا مطابق معمول مسئولان راحت ترین کار را انجام دهند، «پیام تسلیت»! تسلیت مسئولان به بازماندگان این حادثه اولین واکنش به این اتفاق بود. رسانه‌ها و صداوسیما نیز در کنار پوشش پررنگ حمله سپاه به عین الاسد و خسارات احتمالی که به آمریکایی‌ها زده شده بود، نیم نگاهی هم به حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی داشتند. حادثه‌ای که تاکید داشتند بگویند یک سانحه هوایی به دلیل نقص فنی است.
اما ماجرا به همین سادگی‌ها نبود. سرنشینان بوئینگ ۷۳۷ تنها ایرانی نبودند و همین کافی بود تا جامعه جهانی به دنبال شفاف سازی حادثه باشند.
از همان ساعات اولیه حادثه، اخباری مبنی بر انتشار تصاویر ماهواره ای آمریکا از انفجار هواپیمای اوکراینی منتشر شد. رسانه‌های آمریکایی از رخدادی تلخ و باور نکردنی سخن می‌گفتند، «دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا شواهدی مبنی بر ساقط شدن هواپیما با پدافند هوایی ایران دارند.» آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا اعلام کردند این هواپیما بر اثر برخورد موشک زمین به هوا سقوط کرده است. خبری که بلافاصله از سوی مقامات ایرانی تکذیب شد و آن را جنگ روانی دانستند. مسئولان می‌گفتند این ادعاها برای این مطرح می‌شود تا «انتقام سخت» ایران از آمریکا را به حاشیه براند، ادعای که ای کاش صحت داشت...
نقص فنی، عامل سقوط هواپیمای اوکراینی
تاکید آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا مبنی بر برخورد موشک زمین به هوا به بوئینگ ۷۳۷ ورق را برگرداند. حالا شکی ترسناک وجود همه را فراگرفته بود. خبری که دعا می‌کردیم دروغ باشد، حادثه‌ای که از خدایمان بود نقص فنی باشد و ۱۷۶ جان به گناه نکرده محاکمه نشده باشند! حالا خبر‌های احتمال شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی در صدر اخبار جای گرفته بودند و اخبار حمله به عین الاسد در حاشیه قرار گرفته بود.
با تقویت شایعات در مورد شلیک به هواپیما، وزیر راه و شهرسازی در پایان روز حادثه اعلام کرد شایعات تروریستی بودن، انفجار یا تیراندازی به هواپیما به عنوان علت بروز سانحه درست نیست و «نقص فنی» دلیل حادثه بوده است. او گفت اگر چنین اتفاقاتی که در فضای مجازی عنوان می‌شود، رخ داده بود هواپیما باید در آسمان منفجر می‌شد، اما این اتفاق نیفتاد چرا که «نقص فنی» هواپیما موجب شده است هواپیما دچار آتش سوزی شود و پس از قطع سیستم‌های مخابراتی و کنترلی سقوط کند. شاهدان عینی نیز این موضوع را دیده و تایید می‌کنند.
روز بعد از حادثه نخستین ویدئوها از سقوط پرواز ۷۵۲ که قرار بود در فرودگاه کی‌یف به زمین بنشیند در فضای مجازی منتشر شد، «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد سقوط هواپیمای اوکراینی مشکوک است و احتمال دارد توسط کسی به اشتباه ساقط شده باشد.
همان روز تیم اوکراینی برای بررسی علت سقوط هواپیما وارد تهران شد. رضایی‌فر، مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشور گفت قرار است تیم اوکراینی با یک نرم‌افزار خاص جعبه سیاه را بررسی کند. رئیس سازمان هواپیمایی کشوری ایران با بیان اینکه چون جعبه سیاه آسیب دیده باید از روش‌های ویژه‌ای استفاده کنیم، پیش‌بینی کرد که در مدت زمانی یک تا دو ماهه اطلاعات جعبه سیاه بازخوانی خواهد شد.
انکار همچنان ادامه داشت و شک و ترس در جامعه آشکار. ۲۰ دیماه «علی عابدزاده»، رئیس سازمان هواپیمایی کشور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری اظهارات رئیس جمهور آمریکا مبنی بر سقوط هواپیمای اوکراینی به‌علت اشتباه سامانه پدافندی ایران را غیرمنطقی خواند و گفت: «چنین مسئله‌ای برای این سانحه امکان‌پذیر نیست. شاهدان دیده‌اند که آتش در هواپیما وجود داشته و یک دقیقه در هواپیما بوده است درحالی که اگر به هواپیما موشک می‌خورد بلافاصله منفجر می‌شد.» عابدزاده مدعی شد آمریکا در چند ماه گذشته به علت ضرر هنگفتی که شرکت بوئینگ داده و این سومین بوئینگی است که به‌علت «نقص فنی» سقوط کرده است، این ادعاها را مطرح می‌کند. اما جامعه جهانی سند و مدرک می‌خواست.
نخست وزیر کانادا در خصوص حادثه نظر دیگری داشت. «جاستین ترودو» می‌گفت اطلاعاتی از منابع متعدد دریافت کرده که حاکی از اصابت موشک زمین به هوای ایران به هواپیماست و ممکن است این حادثه سهوی بوده باشد.
اعتراف؛ «خطای انسانی» دلیل سقوط!
۲۱ دیماه، ساعت هفت و چهار دقیقه صبح، ایران در شوک و بهت فرو می‌رود! حقیقتی آشکار می‌شود که سه روز پنهان شده بود، حقیقتی تلخ و باور نکردنی. ستاد کل نیروهای مسلح اعلام می‌کند: «هواپیمای اوکراینی، پرواز ۷۵۲ براثر «خطای انسانی» مورد اصابت موشک قرار گرفته است.» خبر کوتاه است، تنها دو کلمه؛ «خطای انسانی»! اما این دو کلمه ۱۷۶ انسان را از ۱۷۶ خانواده گرفته است، دو کلمه‌ای که اعتماد را ویران کرد...
این بار ابراز تاسف‌ها رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. حالا تاسف‌ها رنگ و بوی شرم از «خطای انسانی» دارد و تنها تسلیت به دلیل «نقص فنی» نیست. اعتراف به اشتباه، اعتراف به «خطای انسانی» آن هم بعد از سه روز کتمان، سه روز تلاش برای وارونه جلوه دادن ماجرا در حالیکه از واقعیت ماجرا آگاه بوده‌اند، واقعیت تلخی بود که در ۲۱ دی ماه ۹۸ آشکار شد. واقعیتی تکان دهنده که افکار عمومی را به مسئولان و رسانه‌های رسمی کشور بی‌اعتماد کرد و بعید به نظر می‌رسد به این زودی از یادها فراموش شود.
همان روز «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده هوافضای سپاه در نشستی خبری گفت: «گردن ما از مو باریک‌تر است و همه مسئولیت این حادثه را می‌پذیریم.» سردار سلامی، فرمانده کل سپاه نیز با تاکید بر این که «دوست داشتم داخل هواپیما باشم و با این عزیزان سقوط کنم، اما شاهد این ماجرای غم‌انگیز نباشم، گفت هیچ وقت این قدر شرمنده نبوده ام اما آرزویی جز تکه‌تکه شدن، پای امنیت و رفاه مردم نداریم.» رهبر انقلاب مجددا در پیامی با ابراز همدردی عمیق با خانواده‌های داغدار، ستاد کل نیروهای مسلح را مامور پیگیری تقصیرهای احتمالی در این حادثه کرد. رییس جمهور ضمن ابراز همدردی با خانواده قربانیان، این حادثه را ناشی از فضای تهدید و ارعاب رژیم متجاوز آمریکا علیه ملت ایران پس از شهادت سردار سلیمانی و به منظور دفاع در برابر حملات احتمالی ارتش آمریکا دانست که متأسفانه با خطای انسانی و شلیک اشتباه، به یک فاجعه بزرگ منجر شد.
واکنش‌ها به اعتراف ایران، #چرا_زدی؟
پس از بیانیه رسمی ایران مبنی بر سقوط هواپیما بر اثر اصابت موشک، مقامات پنج کشور مرتبط با هواپیمای اوکراینی بر ضرورت ارسال جعبه سیاه هواپیما به خارج از ایران برای بازخوانی تأکید کردند. جاستین ترودو نخست وزیر کانادا از ایران خواست جعبه سیاه را برای تحقیقات به فرانسه بفرستد. با اینکه رئیس سازمان هواپیمایی کشوری پیش بینی کرده بود در یک فرصت یک تا دوماهه اطلاعات جعبه سیاه بازخوانی خواهد شد، ارسال جعبه سیاه بیش از شش ماه طول کشید. مسئولان سازمان هواپیمایی تیرماه جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی را همراه با یک قاضی به پاریس فرستادند. این تاخیر باعث انتقاد اوکراین، فرانسه، کانادا و بازماندگان قربانیان شده بود که ایران را متهم می‌کردند نمی‌خواهد اسرار جعبه سیاه فاش شود. از سوی دیگر فضای جامعه متاثر از اتفاق افتاده متشنج بود، در فضای مجازی کاربران با بازنشر #چرا_زدی؟ به دنبال جوابی روشن بودند! سوالی که یکسال پس از حادثه هنوز پاسخی به آن داده نشده است، حادثه‌ای که زوایای مبهم بسیار دارد و مبهم‌ترین بخش آن دلیل شلیک موشک دوم بعد از ۲۴ ثانیه است!
انتشار گزارش جعبه سیاه
سرانجام شهریورماه سال جاری گزارش جعبه سیاه منتشر شد. براساس گفته معاون وزیر راه و شهرسازی در داخل کابین پرواز، سه نفر کرو و یک نفر معلم حضور داشته اند که هر سه متوجه شرایط غیرعادی می‌شوند و تا آخرین لحظات مشغول کنترل و هدایت هواپیما بوده‌اند. معلم خلبان بعضی راهنمایی‌ها را انجام داده و اعلام کرده هر دو موتور هواپیما فعال است. با توجه به اینکه صدای کابین پس از ۱۹ ثانیه از انفجار اول قطع می‌شود و موشک دوم ۲۵ ثانیه پس از آن شلیک شده و به هواپیما رسیده، تحلیلی در مورد عملکرد و آثار موشک دوم از جعبه سیاه هواپیما به دست نیامده است. چرا که قطعات ناشی از اصابت موشک اول به هواپیما باعث قطع شدن همزمان جعبه‌های FDR و CVR در ۱۹ ثانیه پس از آن شده است.
رئیس سازمان هواپیمایی کشور اعلام کرد بررسی هر دو جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی از ۲۷ تیرماه ۹۹ تا سوم مردادماه در آزمایشگاه دفتر تحقیقات و ایمنی هواپیمایی کشوری فرانسه (BEA) انجام شد. این بازخوانی تحت نظارت این سازمان بوده و با مساعدت کشور فرانسه انجام شده است.
با این حال کانادا ایران را متهم کرد که دراین زمینه شفاف عمل نکرده است. وزرای خارجه و حمل و نقل کانادا پس از ارائه گزارش ایران درباره جعبه سیاه گفتند آن گزارش تنها مربوط به لحظات پس از اصابت موشک اول و پیش از اصابت موشک دوم است، اما از آنچه پس از برخورد موشک دوم گذشته اطلاعاتی داده نشده است و به تازگی نیز وزیر خارجه کانادا دولت ایران را تهدید کرده است چناچه خانواده‌ها از روند پیگیری پرونده و محاکمه عاملان آن و جبران خسارت راضی نباشند، قطعا پرونده را به سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی ارجاع خواهد داد و اگر آنجا نتیجه حاصل نشود، به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت خواهد کرد.
ابهاماتی که همچنان باقیست
با گذشت یک سال از سقوط هواپیمای اوکراینی هنوز ابهامات زیادی در این پرونده وجود دارد. انتشار قطر‌ه چکانی اطلاعات مرتبط با فاجعه سرنگونی هوایپما خشم بازماندگان حادثه را برانگیخته است. بسیاری از مسائل همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
هنوز کسی نمیداند دلیل مسدود نبودن حریم هوایی ایران برای پروازهای مسافربری در ساعات پس از حمله به عین الاسد چیست؟ چرا که «انتقام سخت» ساعت۱:۲۰ با رمز یا زهرا شروع می‌شود و ساعت ۲:۰۴ بامداد اولین موشک ایران به پایگاه عین الاسد اصابت می‌کند. حمله موشکی دو ساعت طول می‌کشد و ساعت ۶:۱۲ هواپیمای اوکراینی از زمین برمی‌خیزد. این همان ساعاتی است که رییس جمهور آن را فضای تهدید و ارعاب نامید، اما پروازها در این آسمان ناامن و پرتنش ادامه یافت.
موشک اول در اثر «خطای انسانی» شلیک شده، چرا کسی نمی‌گوید علت شلیک موشک دوم چه بوده است؟ آیا این امکان وجود داشته که پس از شلیک موشک اول، خلبان، هواپیما را به فرودگاه هدایت کند؟
براساس گفته‌های رییس پزشکی قانونی اوکراین اجساد مسافران هواپیما بر روی زمین بدون صندلی بوده است. او در گزارش خود گفته بود آن چیزی که ما در ایران دیدیم نشان می‌داد پیش از برخورد موشک به هواپیما داخل کابین وحشت و تشنج بوده است. بنا بر برداشت «الکساندر رووین»، به دلیل وحشت و اضطرابی که در کابین وجود داشته، مسافران کمربند ایمنی را باز کرده و از صندلی خود بلند شده بودند. به گفته این مقام اوکراینی، بلافاصله پس از سقوط هواپیما نیروهای ایران تمامی تکه‌های هواپیما را از محل سقوط جمع آوری کرده بودند و گوشی‌های موبایل و لپ‌تاپ‌های مسافران که در اختیار تیم اوکراین بوده پس گرفته‌اند. اتفاقی که خانواده قربانیان حادثه با گذشت یکسال همچنان از آن گلایه دارند.
مقامات اوکراین پیشتر نیز گفته بودند ایران خیلی زود شروع به پنهانکاری کرده و محل سقوط را بر روی تیم خارجی بسته است.
یکسال گذشته است اما کسی عامل این «خطای انسانی» شوم را نمی‌شناسد! عامل مرگ ۱۷۶ انسان هرگز معرفی نشده است، تنها «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه، بهمن ماه خبر داد که فردی که به هواپیمای مسافربری اوکراین شلیک کرده، در زندان است. اما آیا زندانی محاکه شده است؟ چه حکمی در دادگاه برای وی در نظر گرفته شده است؟ آیا افکار عمومی که از این رخداد به شدت متاثر شده است حق ندارد در جریان محاکمه وی قرار گیرد؟ آیا لزومی نداشت نماینده‌ای از رسانه‌ها برای گزارش به افکار عمومی در جریان محاکمه وی قرار گیرد؟ اصلا محاکمه‌ای در کار بوده است؟
در حال حاضر و در آخرین خبر، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد سازمان هواپیمایی کشوری گزارش را آماده کرده است. این گزارش به صورت ویدئو کنفرانس در اختیار اوکراین و دیگر طرف ها قرار گرفته و بخش‌های مختلف آن خوانده شده است. گزارش فنی کامل شده است و به صورت رسمی با ترجمه رسمی در اختیار کشورهای درگیر موضوع قرار خواهد گرفت. از نظر سخنگو این‌ها موضوعاتی نیست که سیاسی کنیم.
سال سیاه ۱۷۶ خانواده
بوئینگ ۷۳۷، هواپیمایی که ۱۸ دی ماه ۹۸ به مقصد کی‌یف از فرودگاه امام خمینی ایران پرواز کرد، این پرواز به مقصد نرسیده ۱۴۷ مسافر ایرانی داشت، ۱۴۷ خانواده ایرانی در یکسال گذشته به دنبال جواب سوالاتی بودند که هرگز پاسخ داده نشد! داغ آنها ذره‌ای سرد نشده است و همچون ثانیه اول شنیدن خبر میسوزند و به دنبال پاسخ هستند. «مردم سالاری آنلاین» برای جویا شدن احوال آنها به سراغ چند خانواده رفت، اما تنها جواب دریافتی از آنها سکوت بود!
البته که آنها از ما دلگیرند، از رسانه‌های که سال گذشته سه روز بی‌خبر از فاجعه بودند و نمی‌خواستند فاجعه را باور کنند. آنها به ما اعتماد ندارند، آنها ما را نیز در زمره کتمان کنندگان می‌دانند...
اما کافی است سری به صفحات مجازی آنها بزنید، صفحاتی که به یاد و نام عزیزان از دست رفته شان فعالیت می‌کند، صفحاتی که سطر سطر نوشته آنها بغض است و آه و حسرت. حسرت پدرانی که کودکان خردسال از دست داده‌اند، حسرت مادران در غم نو عروسان و تازه دامادها، حسرت نو عروسان در غم تازه دامادها، غصه بر دل مانده خواهرها و برادرها، غم مادرانی که ذره ذره آب می‌شوند و آرام نمی‌گیرند، آه پدرانی که کمر خم می‌کنند و آرام نمی‌شوند. یکسال گذشته است و سینه آنها پر از سوالاتی بی‌جواب است. خانواده‌ها یکسال است به دنبال دادخواهی هستند، به دنبال پاسخ، به دنبال توضیح. صفحات مجازی آنها پر از سوال است: چرا آسمان کشور بسته نشده است؟ کدام نهاد درخواست بستن آسمان را داشته و کدام نهاد نپذیرفته است؟ با توجه به تاکید چندین باره انکس ۱۳ کنوانسیون شیکاگو مبنی بر لزوم خوانده شدن جعبه سیاه هواپیما در سریع ترین زمان ممکن، و با توجه به تاکید چندین باره مقامات کشور مبنی بر پیروی از الزامات این انکس، به چه علت با وجود ۹ هفته زمان برای ارسال جعبه‌های سیاه پیش از محدودیت‌های پرواز ناشی از کرونا، این کار پس از ۷ ماه به تعویق افتاد؟ مبنی بر کدام قانون وزیر امور خارجه و مسئولین دیگر بارها اعلام کردند جعبه سیاه در ایران است و سایر کشورها باید برای خواندن این اطلاعات به ایران تجهیزات ارسال کنند؟ چرا سه روز دروغ و پنهانکاری شد؟ چند نفر در پدافند مستقر بودند؟ دادستان پرونده اعلام کرده است که خطای تنظیم رادار از عوامل بروز فاجعه بوده است، ۹ پرواز پیش از PS752 از فرودگاه امام خمینی پرواز کرده است، آیا هیچ اپراتوری متوجه اشکال در تنظیم رادار نشده است؟ چرا بعد از حادثه752 PS آسمان بسته نشد؟ آیا امکان خطای مجدد وجود نداشت؟ آیا پدافند متحرک پس از حادثه موقعیت خود را ترک کرد؟ علت تاخیر یکساعته پرواز چه بود؟چرا موبایل‌ها و لوازم الکترونیکی به خانواده‌ها تحویل داده نشد؟ این پرواز چه نکته متمایزی با پروازهای پیشین همان شب داشت که به عنوان تهدید شناخته شد؟
غرامت به جای پاسخ
چند روز پیش معاونت حقوقی نهاد ریاست جمهوری اعلام کرد که هیات دولت مصوب کرده است که مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده‌ها و بازماندگان هر یک از جانباختگان سقوط هواپیمای اوکراینی در اسرع وقت فراهم و مبالغ براساس مستندات به ذی‌نفعان پرداخت شود.
طبق مصوبه هیات دولت، وزارت راه و شهرسازی موظف شده است تا با همکاری دستگاه‌های ذیربط ترتیب پرداخت مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده ها و بازماندگان هریک از جانباختگان پرداخت کند.
در مصوبه آمده است که این جبران مانع از پیگیری جنبه کیفری موضوع در مرجع قضایی صلاحیتدار نیست. در این مصوبه آمده است که خسارات ناشی از فوت جانباختگان، بدون هیچ‌گونه تبعیض ناشی از ملیت و تابعیت براساس قوانین متبوع و قابل اعمال کشورهای جانباختگان، به ورثه و بازماندگان آنها پرداخت شود.
گرچه غرامت جانباختگان حادثه باید در اسرع وقت پرداخت شود، اما آیا بهتر نبود پیش از غرامت سوالاتشان پاسخ داده می‌شد؟ بهتر نبود در دادگاهی علنی عامل خطای انسانی معرفی و محاکمه می‌شد؟ بهتر نبود دلیل خطای انسانی برایشان شفاف می‌شد تا این شائبه به وجود نیاید که پرداخت غرامت به آنها حق سکوتی است برای گذشتن از حق دادخواهیشان؟ شاید به همین دلیل است که حدود نیمی از بازماندگان، غرامت را نپذیرفته اند ...
گزارش: مانیا شوبیری/ لیلا رحیمی خوشبخت
۱۷۶ خانواده ۱۸ دی ماه ۹۸ را با خبر سقوط بوئینگ ۷۳۷ به مقصد کی‌یف آغاز کردند، ۱۷۶ پدر، ۱۷۶ مادر... کسی چه میداند چند پدر چشم انتظار نوشتند «جان پدر کجایی؟» کسی چه میداند چند مادر در چند ثانیه شکستند؟ کسی چه میداند تلفن همراه مسافران پرواز اوکراین چند تماس بی‌پاسخ داشت؟ کسی چه میداند چند رویا، چند امید در ۲۴ ثانیه تبدیل به حسرت شد؟
به گزارش «مردم سالاری آنلاین» ۱۸ دی ماه سال ۹۸ هواپیمای مسافربری پرواز ۷۵۲ اوکراین با ۱۷۶ سرنشین پس از برخاستن از فرودگاه امام در منطقه خلج آباد شهریار سقوط کرد؛ هواپیمایی که ۲۸ مسافر زیر ۱۸ سال داشت. یکی از تلخ ترین و پرحاشیه ترین حوادث سال‌های اخیر درست در روزی رقم خورد که فضای جامعه تحت تاثیر اخبار مربوط به «انتقام سخت» بود و صداوسیما از همان ساعات ابتدای روز بر طبل شادانه می‌کوبید.
سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین تنها چند ساعت پس از هدف قراردادن پایگاه عین الاسد توسط سپاه، اتفاق افتاده بود. سقوط هواپیما در ناوگان هوایی کشور اتفاق جدیدی محسوب نمی‌شد، اما آنچه این اتفاق را متمایز می‌کرد این بود که «نه هواپیما متعلق به ناوگان فرسوده ایران بود و نه همه مسافران، ایرانی بودند.»
چند ساعتی گذشت تا مطابق معمول مسئولان راحت ترین کار را انجام دهند، «پیام تسلیت»! تسلیت مسئولان به بازماندگان این حادثه اولین واکنش به این اتفاق بود. رسانه‌ها و صداوسیما نیز در کنار پوشش پررنگ حمله سپاه به عین الاسد و خسارات احتمالی که به آمریکایی‌ها زده شده بود، نیم نگاهی هم به حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی داشتند. حادثه‌ای که تاکید داشتند بگویند یک سانحه هوایی به دلیل نقص فنی است.
اما ماجرا به همین سادگی‌ها نبود. سرنشینان بوئینگ ۷۳۷ تنها ایرانی نبودند و همین کافی بود تا جامعه جهانی به دنبال شفاف سازی حادثه باشند.
از همان ساعات اولیه حادثه، اخباری مبنی بر انتشار تصاویر ماهواره ای آمریکا از انفجار هواپیمای اوکراینی منتشر شد. رسانه‌های آمریکایی از رخدادی تلخ و باور نکردنی سخن می‌گفتند، «دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا شواهدی مبنی بر ساقط شدن هواپیما با پدافند هوایی ایران دارند.» آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا اعلام کردند این هواپیما بر اثر برخورد موشک زمین به هوا سقوط کرده است. خبری که بلافاصله از سوی مقامات ایرانی تکذیب شد و آن را جنگ روانی دانستند. مسئولان می‌گفتند این ادعاها برای این مطرح می‌شود تا «انتقام سخت» ایران از آمریکا را به حاشیه براند، ادعای که ای کاش صحت داشت...
نقص فنی، عامل سقوط هواپیمای اوکراینی
تاکید آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا مبنی بر برخورد موشک زمین به هوا به بوئینگ ۷۳۷ ورق را برگرداند. حالا شکی ترسناک وجود همه را فراگرفته بود. خبری که دعا می‌کردیم دروغ باشد، حادثه‌ای که از خدایمان بود نقص فنی باشد و ۱۷۶ جان به گناه نکرده محاکمه نشده باشند! حالا خبر‌های احتمال شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی در صدر اخبار جای گرفته بودند و اخبار حمله به عین الاسد در حاشیه قرار گرفته بود.
با تقویت شایعات در مورد شلیک به هواپیما، وزیر راه و شهرسازی در پایان روز حادثه اعلام کرد شایعات تروریستی بودن، انفجار یا تیراندازی به هواپیما به عنوان علت بروز سانحه درست نیست و «نقص فنی» دلیل حادثه بوده است. او گفت اگر چنین اتفاقاتی که در فضای مجازی عنوان می‌شود، رخ داده بود هواپیما باید در آسمان منفجر می‌شد، اما این اتفاق نیفتاد چرا که «نقص فنی» هواپیما موجب شده است هواپیما دچار آتش سوزی شود و پس از قطع سیستم‌های مخابراتی و کنترلی سقوط کند. شاهدان عینی نیز این موضوع را دیده و تایید می‌کنند.
روز بعد از حادثه نخستین ویدئوها از سقوط پرواز ۷۵۲ که قرار بود در فرودگاه کی‌یف به زمین بنشیند در فضای مجازی منتشر شد، «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد سقوط هواپیمای اوکراینی مشکوک است و احتمال دارد توسط کسی به اشتباه ساقط شده باشد.
همان روز تیم اوکراینی برای بررسی علت سقوط هواپیما وارد تهران شد. رضایی‌فر، مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشور گفت قرار است تیم اوکراینی با یک نرم‌افزار خاص جعبه سیاه را بررسی کند. رئیس سازمان هواپیمایی کشوری ایران با بیان اینکه چون جعبه سیاه آسیب دیده باید از روش‌های ویژه‌ای استفاده کنیم، پیش‌بینی کرد که در مدت زمانی یک تا دو ماهه اطلاعات جعبه سیاه بازخوانی خواهد شد.
انکار همچنان ادامه داشت و شک و ترس در جامعه آشکار. ۲۰ دیماه «علی عابدزاده»، رئیس سازمان هواپیمایی کشور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری اظهارات رئیس جمهور آمریکا مبنی بر سقوط هواپیمای اوکراینی به‌علت اشتباه سامانه پدافندی ایران را غیرمنطقی خواند و گفت: «چنین مسئله‌ای برای این سانحه امکان‌پذیر نیست. شاهدان دیده‌اند که آتش در هواپیما وجود داشته و یک دقیقه در هواپیما بوده است درحالی که اگر به هواپیما موشک می‌خورد بلافاصله منفجر می‌شد.» عابدزاده مدعی شد آمریکا در چند ماه گذشته به علت ضرر هنگفتی که شرکت بوئینگ داده و این سومین بوئینگی است که به‌علت «نقص فنی» سقوط کرده است، این ادعاها را مطرح می‌کند. اما جامعه جهانی سند و مدرک می‌خواست.
نخست وزیر کانادا در خصوص حادثه نظر دیگری داشت. «جاستین ترودو» می‌گفت اطلاعاتی از منابع متعدد دریافت کرده که حاکی از اصابت موشک زمین به هوای ایران به هواپیماست و ممکن است این حادثه سهوی بوده باشد.
۲۱ دیماه، ساعت هفت و چهار دقیقه صبح، ایران در شوک و بهت فرو می‌رود! حقیقتی آشکار می‌شود که سه روز پنهان شده بود، حقیقتی تلخ و باور نکردنی. ستاد کل نیروهای مسلح اعلام می‌کند: «هواپیمای اوکراینی، پرواز ۷۵۲ براثر «خطای انسانی» مورد اصابت موشک قرار گرفته است.» خبر کوتاه است، تنها دو کلمه؛ «خطای انسانی»! اما این دو کلمه ۱۷۶ انسان را از ۱۷۶ خانواده گرفته است، دو کلمه‌ای که اعتماد را ویران کرد...
این بار ابراز تاسف‌ها رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. حالا تاسف‌ها رنگ و بوی شرم از «خطای انسانی» دارد و تنها تسلیت به دلیل «نقص فنی» نیست. اعتراف به اشتباه، اعتراف به «خطای انسانی» آن هم بعد از سه روز کتمان، سه روز تلاش برای وارونه جلوه دادن ماجرا در حالیکه از واقعیت ماجرا آگاه بوده‌اند، واقعیت تلخی بود که در ۲۱ دی ماه ۹۸ آشکار شد. واقعیتی تکان دهنده که افکار عمومی را به مسئولان و رسانه‌های رسمی کشور بی‌اعتماد کرد و بعید به نظر می‌رسد به این زودی از یادها فراموش شود.
همان روز «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده هوافضای سپاه در نشستی خبری گفت: «گردن ما از مو باریک‌تر است و همه مسئولیت این حادثه را می‌پذیریم.» سردار سلامی، فرمانده کل سپاه نیز با تاکید بر این که «دوست داشتم داخل هواپیما باشم و با این عزیزان سقوط کنم، اما شاهد این ماجرای غم‌انگیز نباشم، گفت هیچ وقت این قدر شرمنده نبوده ام اما آرزویی جز تکه‌تکه شدن، پای امنیت و رفاه مردم نداریم.» رهبر انقلاب مجددا در پیامی با ابراز همدردی عمیق با خانواده‌های داغدار، ستاد کل نیروهای مسلح را مامور پیگیری تقصیرهای احتمالی در این حادثه کرد. رییس جمهور ضمن ابراز همدردی با خانواده قربانیان، این حادثه را ناشی از فضای تهدید و ارعاب رژیم متجاوز آمریکا علیه ملت ایران پس از شهادت سردار سلیمانی و به منظور دفاع در برابر حملات احتمالی ارتش آمریکا دانست که متأسفانه با خطای انسانی و شلیک اشتباه، به یک فاجعه بزرگ منجر شد.
واکنش‌ها به اعتراف ایران، #چرا_زدی؟
پس از بیانیه رسمی ایران مبنی بر سقوط هواپیما بر اثر اصابت موشک، مقامات پنج کشور مرتبط با هواپیمای اوکراینی بر ضرورت ارسال جعبه سیاه هواپیما به خارج از ایران برای بازخوانی تأکید کردند. جاستین ترودو نخست وزیر کانادا از ایران خواست جعبه سیاه را برای تحقیقات به فرانسه بفرستد. با اینکه رئیس سازمان هواپیمایی کشوری پیش بینی کرده بود در یک فرصت یک تا دوماهه اطلاعات جعبه سیاه بازخوانی خواهد شد، ارسال جعبه سیاه بیش از شش ماه طول کشید. مسئولان سازمان هواپیمایی تیرماه جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی را همراه با یک قاضی به پاریس فرستادند. این تاخیر باعث انتقاد اوکراین، فرانسه، کانادا و بازماندگان قربانیان شده بود که ایران را متهم می‌کردند نمی‌خواهد اسرار جعبه سیاه فاش شود. از سوی دیگر فضای جامعه متاثر از اتفاق افتاده متشنج بود، در فضای مجازی کاربران با بازنشر #چرا_زدی؟ به دنبال جوابی روشن بودند! سوالی که یکسال پس از حادثه هنوز پاسخی به آن داده نشده است، حادثه‌ای که زوایای مبهم بسیار دارد و مبهم‌ترین بخش آن دلیل شلیک موشک دوم بعد از ۲۴ ثانیه است!
انتشار گزارش جعبه سیاه
سرانجام شهریورماه سال جاری گزارش جعبه سیاه منتشر شد. براساس گفته معاون وزیر راه و شهرسازی در داخل کابین پرواز، سه نفر کرو و یک نفر معلم حضور داشته اند که هر سه متوجه شرایط غیرعادی می‌شوند و تا آخرین لحظات مشغول کنترل و هدایت هواپیما بوده‌اند. معلم خلبان بعضی راهنمایی‌ها را انجام داده و اعلام کرده هر دو موتور هواپیما فعال است. با توجه به اینکه صدای کابین پس از ۱۹ ثانیه از انفجار اول قطع می‌شود و موشک دوم ۲۵ ثانیه پس از آن شلیک شده و به هواپیما رسیده، تحلیلی در مورد عملکرد و آثار موشک دوم از جعبه سیاه هواپیما به دست نیامده است. چرا که قطعات ناشی از اصابت موشک اول به هواپیما باعث قطع شدن همزمان جعبه‌های FDR و CVR در ۱۹ ثانیه پس از آن شده است.
رئیس سازمان هواپیمایی کشور اعلام کرد بررسی هر دو جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی از ۲۷ تیرماه ۹۹ تا سوم مردادماه در آزمایشگاه دفتر تحقیقات و ایمنی هواپیمایی کشوری فرانسه (BEA) انجام شد. این بازخوانی تحت نظارت این سازمان بوده و با مساعدت کشور فرانسه انجام شده است.
با این حال کانادا ایران را متهم کرد که دراین زمینه شفاف عمل نکرده است. وزرای خارجه و حمل و نقل کانادا پس از ارائه گزارش ایران درباره جعبه سیاه گفتند آن گزارش تنها مربوط به لحظات پس از اصابت موشک اول و پیش از اصابت موشک دوم است، اما از آنچه پس از برخورد موشک دوم گذشته اطلاعاتی داده نشده است و به تازگی نیز وزیر خارجه کانادا دولت ایران را تهدید کرده است چناچه خانواده‌ها از روند پیگیری پرونده و محاکمه عاملان آن و جبران خسارت راضی نباشند، قطعا پرونده را به سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی ارجاع خواهد داد و اگر آنجا نتیجه حاصل نشود، به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت خواهد کرد.
ابهاماتی که همچنان باقیست
با گذشت یک سال از سقوط هواپیمای اوکراینی هنوز ابهامات زیادی در این پرونده وجود دارد. انتشار قطر‌ه چکانی اطلاعات مرتبط با فاجعه سرنگونی هوایپما خشم بازماندگان حادثه را برانگیخته است. بسیاری از مسائل همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
هنوز کسی نمیداند دلیل مسدود نبودن حریم هوایی ایران برای پروازهای مسافربری در ساعات پس از حمله به عین الاسد چیست؟ چرا که «انتقام سخت» ساعت۱:۲۰ با رمز یا زهرا شروع می‌شود و ساعت ۲:۰۴ بامداد اولین موشک ایران به پایگاه عین الاسد اصابت می‌کند. حمله موشکی دو ساعت طول می‌کشد و ساعت ۶:۱۲ هواپیمای اوکراینی از زمین برمی‌خیزد. این همان ساعاتی است که رییس جمهور آن را فضای تهدید و ارعاب نامید، اما پروازها در این آسمان ناامن و پرتنش ادامه یافت.
موشک اول در اثر «خطای انسانی» شلیک شده، چرا کسی نمی‌گوید علت شلیک موشک دوم چه بوده است؟ آیا این امکان وجود داشته که پس از شلیک موشک اول، خلبان، هواپیما را به فرودگاه هدایت کند؟
براساس گفته‌های رییس پزشکی قانونی اوکراین اجساد مسافران هواپیما بر روی زمین بدون صندلی بوده است. او در گزارش خود گفته بود آن چیزی که ما در ایران دیدیم نشان می‌داد پیش از برخورد موشک به هواپیما داخل کابین وحشت و تشنج بوده است. بنا بر برداشت «الکساندر رووین»، به دلیل وحشت و اضطرابی که در کابین وجود داشته، مسافران کمربند ایمنی را باز کرده و از صندلی خود بلند شده بودند. به گفته این مقام اوکراینی، بلافاصله پس از سقوط هواپیما نیروهای ایران تمامی تکه‌های هواپیما را از محل سقوط جمع آوری کرده بودند و گوشی‌های موبایل و لپ‌تاپ‌های مسافران که در اختیار تیم اوکراین بوده پس گرفته‌اند. اتفاقی که خانواده قربانیان حادثه با گذشت یکسال همچنان از آن گلایه دارند.
مقامات اوکراین پیشتر نیز گفته بودند ایران خیلی زود شروع به پنهانکاری کرده و محل سقوط را بر روی تیم خارجی بسته است.
یکسال گذشته است اما کسی عامل این «خطای انسانی» شوم را نمی‌شناسد! عامل مرگ ۱۷۶ انسان هرگز معرفی نشده است، تنها «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه، بهمن ماه خبر داد که فردی که به هواپیمای مسافربری اوکراین شلیک کرده، در زندان است. اما آیا زندانی محاکه شده است؟ چه حکمی در دادگاه برای وی در نظر گرفته شده است؟ آیا افکار عمومی که از این رخداد به شدت متاثر شده است حق ندارد در جریان محاکمه وی قرار گیرد؟ آیا لزومی نداشت نماینده‌ای از رسانه‌ها برای گزارش به افکار عمومی در جریان محاکمه وی قرار گیرد؟ اصلا محاکمه‌ای در کار بوده است؟
در حال حاضر و در آخرین خبر، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد سازمان هواپیمایی کشوری گزارش را آماده کرده است. این گزارش به صورت ویدئو کنفرانس در اختیار اوکراین و دیگر طرف ها قرار گرفته و بخش‌های مختلف آن خوانده شده است. گزارش فنی کامل شده است و به صورت رسمی با ترجمه رسمی در اختیار کشورهای درگیر موضوع قرار خواهد گرفت. از نظر سخنگو این‌ها موضوعاتی نیست که سیاسی کنیم.
سال سیاه ۱۷۶ خانواده
بوئینگ ۷۳۷، هواپیمایی که ۱۸ دی ماه ۹۸ به مقصد کی‌یف از فرودگاه امام خمینی ایران پرواز کرد، این پرواز به مقصد نرسیده ۱۴۷ مسافر ایرانی داشت، ۱۴۷ خانواده ایرانی در یکسال گذشته به دنبال جواب سوالاتی بودند که هرگز پاسخ داده نشد! داغ آنها ذره‌ای سرد نشده است و همچون ثانیه اول شنیدن خبر میسوزند و به دنبال پاسخ هستند. «مردم سالاری آنلاین» برای جویا شدن احوال آنها به سراغ چند خانواده رفت، اما تنها جواب دریافتی از آنها سکوت بود!
البته که آنها از ما دلگیرند، از رسانه‌های که سال گذشته سه روز بی‌خبر از فاجعه بودند و نمی‌خواستند فاجعه را باور کنند. آنها به ما اعتماد ندارند، آنها ما را نیز در زمره کتمان کنندگان می‌دانند...
اما کافی است سری به صفحات مجازی آنها بزنید، صفحاتی که به یاد و نام عزیزان از دست رفته شان فعالیت می‌کند، صفحاتی که سطر سطر نوشته آنها بغض است و آه و حسرت. حسرت پدرانی که کودکان خردسال از دست داده‌اند، حسرت مادران در غم نو عروسان و تازه دامادها، حسرت نو عروسان در غم تازه دامادها، غصه بر دل مانده خواهرها و برادرها، غم مادرانی که ذره ذره آب می‌شوند و آرام نمی‌گیرند، آه پدرانی که کمر خم می‌کنند و آرام نمی‌شوند. یکسال گذشته است و سینه آنها پر از سوالاتی بی‌جواب است. خانواده‌ها یکسال است به دنبال دادخواهی هستند، به دنبال پاسخ، به دنبال توضیح. صفحات مجازی آنها پر از سوال است: چرا آسمان کشور بسته نشده است؟ کدام نهاد درخواست بستن آسمان را داشته و کدام نهاد نپذیرفته است؟ با توجه به تاکید چندین باره انکس ۱۳ کنوانسیون شیکاگو مبنی بر لزوم خوانده شدن جعبه سیاه هواپیما در سریع ترین زمان ممکن، و با توجه به تاکید چندین باره مقامات کشور مبنی بر پیروی از الزامات این انکس، به چه علت با وجود ۹ هفته زمان برای ارسال جعبه‌های سیاه پیش از محدودیت‌های پرواز ناشی از کرونا، این کار پس از ۷ ماه به تعویق افتاد؟ مبنی بر کدام قانون وزیر امور خارجه و مسئولین دیگر بارها اعلام کردند جعبه سیاه در ایران است و سایر کشورها باید برای خواندن این اطلاعات به ایران تجهیزات ارسال کنند؟ چرا سه روز دروغ و پنهانکاری شد؟ چند نفر در پدافند مستقر بودند؟ دادستان پرونده اعلام کرده است که خطای تنظیم رادار از عوامل بروز فاجعه بوده است، ۹ پرواز پیش از PS752 از فرودگاه امام خمینی پرواز کرده است، آیا هیچ اپراتوری متوجه اشکال در تنظیم رادار نشده است؟ چرا بعد از حادثه752 PS آسمان بسته نشد؟ آیا امکان خطای مجدد وجود نداشت؟ آیا پدافند متحرک پس از حادثه موقعیت خود را ترک کرد؟ علت تاخیر یکساعته پرواز چه بود؟چرا موبایل‌ها و لوازم الکترونیکی به خانواده‌ها تحویل داده نشد؟ این پرواز چه نکته متمایزی با پروازهای پیشین همان شب داشت که به عنوان تهدید شناخته شد؟
غرامت به جای پاسخ
چند روز پیش معاونت حقوقی نهاد ریاست جمهوری اعلام کرد که هیات دولت مصوب کرده است که مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده‌ها و بازماندگان هر یک از جانباختگان سقوط هواپیمای اوکراینی در اسرع وقت فراهم و مبالغ براساس مستندات به ذی‌نفعان پرداخت شود.
طبق مصوبه هیات دولت، وزارت راه و شهرسازی موظف شده است تا با همکاری دستگاه‌های ذیربط ترتیب پرداخت مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده ها و بازماندگان هریک از جانباختگان پرداخت کند.
در مصوبه آمده است که این جبران مانع از پیگیری جنبه کیفری موضوع در مرجع قضایی صلاحیتدار نیست. در این مصوبه آمده است که خسارات ناشی از فوت جانباختگان، بدون هیچ‌گونه تبعیض ناشی از ملیت و تابعیت براساس قوانین متبوع و قابل اعمال کشورهای جانباختگان، به ورثه و بازماندگان آنها پرداخت شود.
گرچه غرامت جانباختگان حادثه باید در اسرع وقت پرداخت شود، اما آیا بهتر نبود پیش از غرامت سوالاتشان پاسخ داده می‌شد؟ بهتر نبود در دادگاهی علنی عامل خطای انسانی معرفی و محاکمه می‌شد؟ بهتر نبود دلیل خطای انسانی برایشان شفاف می‌شد تا این شائبه به وجود نیاید که پرداخت غرامت به آنها حق سکوتی است برای گذشتن از حق دادخواهیشان؟ شاید به همین دلیل است که حدود نیمی از بازماندگان، غرامت را نپذیرفته اند ...
گزارش: مانیا شوبیری/ لیلا رحیمی خوشبخت
کد مطلب: 142714
