گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران چیست؟

حسن روحانی، رئیس جمهور کشور، امروز جزئیات گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران را اعلام کرد. اعلام جزئیات گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران، به سرعت بازتاب وسیعی در رسانه‌های مختلف دنیا داشت. ایران از فردا (چهارشنبه ۱۵ آبان‌ماه) غنی‌سازی اورانیوم در تأسیسات هسته‌ای فردو را از سر می‌گیرد و به ۱۰۴۴ دستگاه سانتریفیوژ واقع در فردو، گاز اورانیوم تزریق می‌کند. گام چهام، چرا یکی از مهم‌ترین گام‌های برداشته شده توسط ایران است؟ جزئیات دقیق آن چیست و سرنوشت مذاکراتِ به گفته روحانی «پشت پرده» با کشورهای مختلف از جمله اروپایی‌ها به کجا ختم می‌شود؟‌
به گزارش مردم سالاری آنلاین، امروز مهلت دو ماهه‌ای که ایران به طرف‌های باقی‌مانده در برجام برای جبران تبعات خروج آمریکا از برجام داده بود، پایان یافت و حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، جزئیات گام چهارم کاهش تعهدات برجامی را اعلام کرد.
ایران در برجام پذیرفته بود که هزار و ۴۴ دستگاه سانتریفیوژ در تأسیسات هسته‌ای فردو نگه دارد اما از این سانتریفیوژها برای غنی‌سازی اورانیوم استفاده نکند. با اعلام رئیس‌جمهور، در قالب گام چهارم، از فردا ایران این تعهد برجامی خود را کنار می‌گذارد و غنی‌سازی اورانیوم را در فردو، ازسر می‌گیرد. روحانی امروز در این مورد گفت: «گامی که از فردا آغاز می‌کنیم، در فردو خواهد بود و می‌دانید که طبق برجام هزار و ۴۴ سانتریفیوژ در فردو داریم. در برجام قرار بود این سانتریفیوژها بچرخند اما گاز به آنها تزریق نکنیم که بنده امروز در دستوری به سازمان انرژی اتمی می‌گویم که از فردا گازدهی را در فردو آغاز کنیم و این گام ممکن است سر و صدا کند؛ همه اینها را می دانیم حساسیت آنها را می‌دانیم و حساسیت آنها را نسبت به فوردو و سانتریفیوژها می‌دانیم». پیش‌بینی روحانی درباره حساسیت طرف‌های برجام و رسانه‌های غربی، درست از آب درآمد و اعلام آغاز غنی‌سازی اورانیوم در فردو، به سرعت بازتاب وسیعی در رسانه‌های خارجی داشت.
روحانی اعلام کرد که گام چهارم ایران نیز همچون سه گام قبلی قابل بازگشت است و در صورتی که طرف‌های باقی‌مانده در برجام به تعهدات خود عمل کنند، ایران نیز این گام‌ها را معکوس کرده و به اجرای تمام تعهدات برجامی خود باز خواهد گشت. آژانس بین‌المللی انرژی حتی همچنان ناظر بر فعالیت اتمی ایران خواهد بود و به گفته روحانی حتی بر اجرای گام چهارم نظارت خواهد کرد. 
 
اهمیت گام چهارم و سرنوشت مذاکره با اروپا
تأسیسات هسته‌ای فردو همواره برای کشورهای غربی اهمیت بسیاری داشته است. آمریکا و کشورهای اروپایی تا مدت‌ها خواهان برچیده شدن تأسیسات فردو بودند؛ چرا که این تأسیسات در دل کوه‌ها و در زیر زمین واقع شده و از امنیت بسیار بالایی برخوردار است. با این حال، ایران در مذاکرات برجام نپذیرفت که تأسیسات فردو را تعطیل کند و تنها پذیرفت که آن را از یک مرکز غنی‌سازی اورانیوم به یک مرکز  تحقیق و توسعه تبدیل کند.
اهمیت گام چهارم این است که تزریق گاز اورانیوم به سانتریفیوژهای سایت فردو ازسر گرفته می‌شود و مجدداً فردو به یک مرکز غنی‌سازی اورانیوم تبدیل می‌شود. این گام، فشارها بر سه کشور اروپایی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا و عادی‌سازی روابط اقتصادی با ایران را افزایش خواهد داد. با این حال، مشخص نیست که اروپایی‌ها در زیر فشار گام چهارم نیز تمایل داشته باشند که خرید نفت خود و روابط بانکی‌شان با ایران را ازسر گیرند. برجام برای اتحادیه اروپا از حیث امنیتی، یک توافق‌نامه مهم است با این حال، روابط استراتژیک اروپا و آمریکا، تاکنون مانع از این شده که کشورهای اروپایی کوچکترین گامی در راستای دور زدن تحریم‌های آمریکا بردارند.
اگر گفتاردرمانی و بی‌عملی اروپا همچنان ادامه یابد، در اثر گام‌های بعدی که ایران برخواهد داشت، عملاً چیزی از توافق هسته‌ای باقی نخواهد ماند. تاکنون ایران اعلام کرده که همه گام‌ها بازگشت‌پذیر هستند، اما در عین حال، گفته شده که به لحاظ فنی هرچه ایران گام‌های بیشتری در مسیر کاهش تعهدات برجامی خود بردارد، در آینده معکوس کردن این گام‌ها دشوارتر خواهد بود.
ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران که طبق برجام می‌بایست زیر ۳۰۰ کیلوگرم باشد، اکنون به بالاتر از ۵۰۰ کیلیوگرم رسیده است. توان غنی‌سازی ایران نیز از ۴۵۰ گرم در روز به بیش از ۵ کیلوگرم در روز رسیده است و با اجرایی شدن گام چهارم و همچنین تزریق گاز به سانتریفیوژهای آی‌آر۶ که روز گذشته صورت گرفت، توان غنی‌سازی ایران بازهم بالاتر خواهد رفت.
گام چهارم ایران یک اهمیتی نمادین نیز داشت: این گام در سالروز عملیاتی شدن کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ برداشته شد تا نشان دهد که ایران، تسلیم این فشارها نمی‌شود. سال گذشته در چنین روزی، آمریکا ازسرگیری تحریم‌های نفتی و بانکی خود علیه ایران را اعلام کرد و حالا یک سال بعد، ایران برای نخستین بار از زمان حصول توافق هسته‌ای، غنی‌سازی اورانیوم در تأسیسات هسته‌ای فردو را آغاز می‌کند.
آمریکا هیچ نشانه‌ای مبنی بر این‌که دست از کمپین فشار حداکثری خود برمی‌دارد، به نمایش نگذاشته است و اخیراً نیز تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال کرده است. باید دید در این شرایط اروپا همچنان موضع بی‌عملی و گفتاردرمانی را ادامه می‌دهد یا این‌که موضع‌اش به یکی از دو سرِ طیف، یعنی ایران یا آمریکا، نزدیک می‌شود.