پیام‌ها و نتایج گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران

دقیقاً همان‌طور که وعده داده شده بود، ایران در پایان ضرب‌الاجلِ ۶۰ روزه، گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود را برداشت و رسماً اعلام کرد که دیگر به سطح ۳.۶۷ درصدی برای غلظت غنی‌سازی اورانیوم، که در برجام تعیین شده است، پایبند نخواهد بود. اعلام رسمی گام اول، در اردیبهشت ماه امسال توسط رئیس جمهور صورت گرفت؛ اما گام دوم توسط مقاماتی با سطوح پایین‌تر اعلام شد. این شیوه اعلام رسمی نشان می‌دهد که ایران جدی است و سیاست برجامی جدیدش، یک «بلوف دیپلماتیک» نیست. گام دوم ایران در کاهش تعهدات برجامی‌اش را چگونه می‌توان تحلیل کرد؟ واکنش اروپایی‌ها به غنی‌سازی ۵ درصدی توسط ایران چه خواهد بود؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، علی ربیعی سخنگوی دولت، عباس عراقچی معاون وزارت امور خارجه و بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در یک نشست خبری، جزئیات گام دوم ایران در راستای کاهش تعهدات برجامی‌اش را اعلام کردند.
در گام دوم اعلام شد که ایران از امروز (۱۶ تیرماه) غنی‌سازی اورانیوم بالاتر از سطح ۳.۶۷ درصد را آغاز می‌کند. ایران در این گام با هدف تأمین سوخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر، سطح غنی‌سازی خود را تعیین خواهد کرد و این بدان معناست که امروز را باید نقطه آغاز غنی‌سازی  ۵ درصدی بنامیم. در این گام ایران قصد ندارد به سراغ غنی‌سازی ۲۰ درصدی که برای سوخت راکتور تحقیقاتی تهران مورد نیاز است، برود.
نکته دیگر، ضرب‌الاجل جدید ۶۰ روزه‌ای بود که ایران به سایر طرف‌های برجام داد: اگر ظرف ۶۰ روز آینده منافع ایران تأمین نشود، و خصوصاً تحریم‌های نفتی و بانکی آمریکا توسط سایر کشورهای طرف برجام بی‌اثر نشود، ایران گام سوم را برخواهد داشت.
 
پیام گام دوم کاهش تعهدات برجامی: ایران کاملاً جدی است
وقتی ایران گام نخست کاهش تعهدات برجامی را در اردیبهشت ماه امسال برداشت و اعلام کرد که دیگر سقف تعیین‌شده برای ذخیره‌سازی اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین را نمی‌کند، مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا که در آن زمان در لندن به‌سر می‌برد، در کنفرانس خبری مشترک با وزیر امور خارجه انگلیس گفت که نامه ایران به اروپایی‌ها در مورد گام نخست کاهش تعهدات‌اش، «شاید به عمد، نامه‌ای مبهم» است.
اکنون و با عملیاتی شدن گام دوم مشخص شد که هیچ ابهام یا اغراقی در کار نبوده و پمپئو اشتباه می‌کرده است. گام دوم درست در موعد خاتمه ضرب‌الاجل ایران به اروپایی‌ها برداشته شد. حتی تماس تلفنی یک‌ساعته، امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه، با حسن روحانی که شب گذشته صورت گرفت، مانع از این نشد که ایران گام دوم خود را عملیاتی نکند. این یک پیغام واضح به اروپایی‌ها بود که از این به بعد، سیاست ایران، «مقابله به مثل» است و دیپلماسی گذرانِ وقتِ اروپایی‌ها در اجرای تصمیمات تهران بی‌تأثیر خواهد بود.
گام دوم کاهش تعهدات برجامی توسط معاون وزیر امور خارجه ایران، سخنگوی سازمان انرژی اتمی و سخنگوی دولت اعلام شد. نسبت به گام اول که شخص روحانی، سیاست برجامی جدید را اعلام کرد، سطح شخصیت حقوقی افرادی که گام دوم را اعلام کردند، کاهش یافت. ایران با این کار احتمالاً می‌خواسته این پیام را به سایر طرف‌های برجام مخابره کند که تصمیم گرفته شده و این تصمیم بنا به روالی جاافتاده و معمول اجرایی خواهد شد، مگر این‌که در رفتار سایر طرف‌ها تغییری اساسی ایجاد شود.
برداشتن گام دوم توسط ایران، نشان می‌دهد که کشورهای اروپایی به‌صورت قطعی توانایی ایستادگی در مقابل تحریم‌های آمریکا را ندارند. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه، امروز در نشست خبری گفت که به «همه نهادهای اقتصادی کشور اعلام کردیم که هیچ کسی به اینستکس امیدی نبندد». پیشتر نیز مجید تخت‌روانچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات هسته‌ای، اینستکس را «ماشین زیبای بدون بنزین» نامیده بود.
از زمان خروج آمریکا از برجام، علی‌رغم اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه ایران و وارد کردن ضربه‌های شدید به اقتصاد این کشور، سیاست اروپا تنها دیپلماسیِ دلداری دادن و گفتاردرمانی بوده است. آمریکا با سیاست تلاش برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران، آن‌چنان ریکرد خصمانه‌ای را در مقابل ایران اتخاذ کرده که برای تهران، این نوع دیپلماسی اروپایی‌ها به هیچ‌وجه قابل قبول نیست.
با علم به ناتوانی اروپا، ایران سیاست اعمال فشار متقابل را برگزیده است. در واقع، ایران با سیاست برجامی جدید، قصد دارد از تمام ابزارهای موجود در جعبه ابزارِ قدرت خود استفاده کند تا تحت این فشارها، سیاست محاصره اقتصادی کامل که در حال حاضر توسط دولت ترامپ دنبال می‌شود، ترک بردارد.
 
واکنش اروپایی‌ها چه خواهد بود؟
اکثر رسانه‌های غربی، نظیر گاردین و بی‌بی‌سی، بلافاصله پس از اعلام رسمی گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران، تیتر زدند که «ایران برای بار دوم، توافق هسته‌ای را نقض کرد». در واقع، اکثر رسانه‌های غربی امروز سعی کردند صورت مسأله را عوض کنند: این دولت ترامپ بود که با خروج از برجام و اعمال تحریم‌های شدید، راهی جز این برای تهران باقی نگذاشت که تعهدات خود ذیل برجام را کاهش دهد.
ایران هنوز در برجام است و طرف‌های اروپایی برای این‌که باب دیپلماسی بسته نشود، ظرف روزهای آینده این موضوع را تصدیق خواهند کرد. سیاست ایران نیز در مقطع فعلی خروج از برجام نیست، گرچه گفته شده که خروج از برجام ممکن است پایان راهی باشد که هم‌اکنون اتخاذ شده است.
اروپایی‌ها احتمالاً یک نگاه‌شان به خط رسانه‌ای دنبال‌شده در بسیاری از رسانه‌های غربی باشد و بر فشار رسانه‌ای خود بر ایران بیافزایند. اما بعید است آن‌ها، در این مقطع، با بردن ایران به شورای امنیت سازمان ملل دنبال این باشند که تمام قطعنامه‌های پیشین را علیه ایران بازگردانند. اروپا چیز چندانی به ایران نخواهد داد اما همراهی کامل و ۱۰۰ درصدی با دولت ترامپ نیز نخواهد داشت. سیاست اروپا در قبال برجام، همچنان تفاوت‌هایی با سیاست دولت ترامپ خواهد داشت و این دولت ترامپ را در به انزوا بردن ایران، ناکام خواهد گذاشت.
شاید فرانسه به دنبال این باشد که آمریکا را به مذاکرات کشورهای اروپایی با ایران بازگرداند. اما از پیش می‌دانیم که این سناریو، شانس چندانی برای تحقق ندارد: چرا که ایران، پیش‌شرط هرگونه مذاکره با آمریکا را لغو تحریم‌ها را قرار داده و بعید است که دولت ترامپ این پیش‌شرط را بپذیرد. عراقچی امروز گفته است: «از نظر ما حضور آمریکا در مذاکرات ایران و چهار بعلاوه یک مشکلی ندارد. اما این موضوع به معنای تشکیل مجدد گروه پنج بعلاوه یک نیست. از نظر ما آمریکا از برجام خارج شده است و دیگر واحد سیاسی به نام پنج بعلاوه یک وجود ندارد. مذاکرات ما با چهار بعلاوه یک است و آمریکا به شرط برداشتن تحریم‌ها، می‌تواند در این مذاکرات حضور داشته باشد».
با توجه به چنین وضعیتی، در میان مدت این توازن قوا است که در نهایت سرنوشت تحریم‌ها و همچنین برجام را مشخص خواهد کرد و شرایط دولت ترامپ و وضعیت او در انتخابات سال ۲۰۲۰ نیز یک عامل مهم در روند پیش‌رو خواهد بود.