رازی که با مرگ هاتگرام و تلگرام طلایی افشاء شد

درست چند روز بعد از این‌که دادستان کل کشور گفت که «از آغاز تیرماه شاهد تحولاتی قابل توجه در فضای مجازی خواهیم بود»، تلگرام طلایی و هاتگرام، سرورهای خود را خاموش کردند و برای همیشه به فعالیت خود خاتمه دادند. این دو پوسته فارسی‌زبان تلگرام پیش از این توسط گوگل به جاسوسی از کاربران متهم شده و از روی گوشی‌های با سیستم عامل اندروید، حذف شده بودند. با تعطیل شدن فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی، «دُم خروسِ» رسانه‌های طرفدار فیلترینگ تلگرام، نظیر خبرگزاری فارس هم بیرون زد و مشخص شد ادعای آن‌ها مبنی بر فعالیت در هاتگرام و تلگرام طلایی تا چه صحت دارد! دو پوسته جنجالیِ تلگرام چه مسیری را طی کردند و تعطیلی کامل آن‌ها، چه واقعیت‌هایی را برملا ساخت؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، روز گذشته (جمعه ۳۱ خرداد) دو اپلیکیشن هاتگرام و تلگرام طلایی در پیامی به کاربران خود خبر دادند که «با پایان مهلت قضایی»، سرویس‌دهی خود را متوقف می‌کنند.
یکی از مدیران شرکت راهکار سرزمین هوشمند (مالک هاتگرام و تلگرام طلایی) نیز جمعه شب در مصاحبه‌ای با باشگاه خبرنگاران جوان عنوان کرد که سرورهای این دو پوسته غیررسمی تلگرام، «تا دقایقی دیگر» خاموش می‌شود. این شخص که نامی از وی برده نشده بود، گفت: «بنا داریم تا یک پیام‌رسان بومی مستقل از تلگرام را به زودی به بازار عرضه کنیم، اما چون در تعداد سرور‌ها محدودیت داریم باید در ابتدا زیرساخت نرم‌افزاری تلگرام طلایی و هاتگرام از این سرور‌ها پاک شود تا بتوانیم پروژه بومی را بر روی آن راه‌اندازی کنیم. همچنین چون نسخه بومی باید توسط گوگل پلی تایید شود، ارائه این نسخه مدتی طول می‌کشد».
حرف از پیام‌رسان بومی مستقل توسط یکی از مدیران هاتگرام و تلگرام طلایی، در حالی زده می‌شود که بعد از فیلترینگ تلگرام، پیام‌رسان‌های داخلی عملکرد خوبی نداشته‌اند و بررسی‌های مردم سالاری آنلاین، نشان می‌دهد که تعداد کاربران آن‌ها، در حال حاضر بسیار کمتر از پیام‌رسان تلگرام است. هاتگرام و تلگرام طلایی، پیام‌رسان‌های مستقلی محسوب نمی‌شدند و در واقع صرفاً پوسته‌هایی بودند که با استفاده از فیلترشکن، دسترسی کاربران را نسخه اصلی تلگرام، امکان‌پذیر می‌ساختند.
البته در مورد امنیت اطلاعات کاربران در دو پوسته غیررسمی هاتگرام و تلگرام طلایی نیز حرف و حدیث‌های فراوانی بود. در واقع، توقف فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی پس از آن صورت گرفت که گوگل این دو اپلیکیشن را بدافزار خواند و بدون هشدار به کاربران، آن‌ها را از روی گوشی‌های اندرویدی حذف کرد. گوگل مدتی پیش از حذف بدون هشدارِ تلگرام طلایی و هاتگرام، در پیام‌هایی به کاربران گفته بود این برنامه‌ها در تلاش هستند تا از داده‌های شخصی کاربران، مثل پیامک‌های، عکس‌ها، صوت‌های ضبط‌شده یا سابقه تماس‌هایشان، جاسوسی کنند. وزیر ارتباطات نیز پیشتر تأیید کرده که نسخه‌های غیررسمی فارسی تلگرام، امن نیستند.
 
عروج و افول هاتگرام و تلگرام طلایی
گرچه هاتگرام و تلگرام طلایی فعالیت خود را پیش از فیلترینگ تلگرام آغاز کرده بودند، اما چیزی که باعث شد تا به اجبار مورد اقبال کاربران قرار گیرند، فیلترینگ تلگرام بود. فیلترینگ تلگرام که در تاریخ ۱۱ اردیبهشت سال ۹۷ صورت گرفت، باعث شد تا بسیاری از کاربرانی که به فیلترشکن دسترسی نداشتند یا نمی‌خواستند دردسر پیدا کردن و استفاده کردن از انواع فیلترشکن‌ها را داشته باشند، به این دو اپلیکیشن روی بیاورند. این دو اپلیکیشن برای این کاربران، حُکم فیلترشکن‌هایی در دسترس را یافتند که همچنان دسترسی به تلگرام را ممکن می‌ساخت.
بخت با این دو پوسته غیررسمی تلگرام تا آن‌جا یار شد که مصطفی انوشه، عضو هیات مدیره شرکت راهکار سرزمین هوشمند و مدیر پروژه تلگرام طلایی و هاتگرام در مصاحبه‌ای عنوان کرد که تعداد کاربران این دو اپلیکیشن ۳۵ میلیون نفر است. انوشه تعداد کاربران هریک از این دو اپلیکیشن را حدود ۱۷ میلیون نفر اعلام کرده بود.
اما فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی، چندان هم بی‌حاشیه نبود. ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، در مرداد سال گذشته در مورد فلسفه فعالیت تلگرام طلایی و هاتگرام گفته بود: «در رابطه با هاتگرام و تلگرام طلایی باید عنوان کرد که از ابتدای سیاست‌های خروج از انحصار تلگرام، برای دوره گذار روی این برنامه‌ها حساب شده بود و پذیرفتیم که تلگرام‌های فارسی چند ماهی فعال باشند». طبق این سیاست، در چندین موعد که هربار تمدید می‌شد، به هاتگرام و تلگرام طلایی فرصت داده شد تا اتصال خود را به نسخه اصلی تلگرام قطع کنند و به یک پیام‌رسان بومی تبدیل شوند.
حاشیه‌ها و جنجال‌های مربوط به فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی از تابستان سال گذشته به بعد بیشتر شد. عبدالصمد خرم‌آبادی، معاون وقت دادستان کل کشور در امور فضای مجازی، در تابستان سال گذشته گفته بود: «هاتگرام و تلگرام طلایی پیام‌رسان نیستند. آن‌ها در واقع دو فیلترشکن داخلی با مدیریت واحد هستند که به‌طور غیرقانونی و برخلاف دستور قضایی با امکانات وزارت ارتباطات دسترسی کاربران ایرانی را به شبکه اجتماعی فیلترشده تلگرام فراهم می‌کنند». وزارت ارتباطات اما هرگونه خدمات‌دهی به هاتگرام و تلگرام طلایی را تکذیب کرد.
رسانه‌های طرفدار فیلترینگ تلگرام، نظیر خبرگزاری فارس هم در مقاطعی در سال گذشته، طرفدار انسداد هاتگرام و تلگرام طلایی بودند. با این حال، خبرگزاری فارس در چرخشی آشکار از آبان سال گذشته، مجدداً فعالیت خود در تلگرام را از سر گرفت و مدعی شد که این فعالیت بر بستر هاتگرام و تلگرام طلایی صورت می‌گیرد و نه خود تلگرام! پیام تیرانداز، مدیرعامل خبرگزاری فارس در آن زمان گفته بود: «مهلت اعلام شده به نسخه‌های داخلی تلگرام پایان یافته و با توجه به ادامه فعالیت عادی و بدون اعمال فیلترینگ این پیام رسان‌ها، ظاهرا مشکل مجوز آن‌ها توسط وزارت ارتباطات برطرف شده است و بنابراین ما هم منعی هم برای ادامه فعالیت در آن‌ها نمی‌بینیم... هیچ برنامه‌ای برای بازگشت به تلگرام نداریم اما با توجه درخواست‌های متعدد مخاطبان و فعالیت قانونی و بدون مشکل هاتگرام و طلاگرام، در کنار فعالیت در سایر پیام‌رسان‌های داخلی، در این دو پیام‌رسان نیز فعالیت خواهیم کرد».
در سال ۹۸، اما دردسری بزرگ به سراغ تلگرام طلایی و هاتگرام آمد. گوگل در اردیبهشت امسال، این دو پوسته غیررسمی تلگرام را بدافزار خواند، آن‌ها را به جاسوسی از کاربران متهم کرد و در نهایت نیز این دو را از گوشی‌های اندرویدی حذف کرد. با حذف این دو اپلیکیشن از روی گوشی‌های هوشمند توسط گوگل، تعداد کاربران آن‌ها به سرعت کاهش یافت.
عاقبت کار تلگرام طلایی و هاتگرام، با این تصمیم گوگل قابل پیش‌بینی به‌نظر می‌رسید. تلگرام طلایی و هاتگرام، بیش از هر زمان دیگری، تضعیف شده بودند. در چنین شرایطی بود که مسئولان این دو اپلیکیشن اعلام کردند به منظور اجرای دستور قضایی، فعالیت خود را متوقف می‌کنند.
تلگرام طلایی و هاتگرام حالا برای همیشه به فعالیت خود خاتمه داده‌اند اما رسانه‌‌ای همچون خبرگزاری فارس که مدعی بود بر بستر هاتگرام و تلگرام طلایی فعالیت می‌کند و قصدی بر فعالیت در تلگرام ندارد، همچنان به فعالیت خود در کانال تلگرامی‌اش ادامه می‌دهد! این امر نشان می‌دهد که این خبرگزاری تا چه میزان در ادعایش، صداقت داشته است.
گذشته از این، فعالیت تلگرامیِ مشهودِ رسانه‌های طرفدار فیلترینگ تلگرام، نظیر خبرگزاری فارس، نشان می‌دهد که فیلترینگ تلگرام، موثر و کارآمد نبوده تا آن‌جا که موافقان فیلترینگ نیز این پیام‌رسان را بر پیام‌رسان‌های داخلی ترجیح داده‌اند. این واقعیتی است که با توقف فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی، برملا شده است.   

گزارش: سعید تهرانی