سیل‌های سهمگین نوروزی؛ از مناف هاشمی تا سیل عجیب شیراز

سیل شدید در برخی از استان‌های کشور، و خسارات و تلفاتی که به همراه داشت، نوروز امسال را به عیدی دردناک برای بسیاری از مردم ایران تبدیل شده است. خطر سیلاب‌های جدید، هنوز رفع نشده و همچنان بیست و پنج استان کشور، درگیر برف و باران شدید هستند. سوء‌مدیریت‌ها و عدم آمادگی برای مدیریت بحران‌های ناشی از بلایای طبیعی نیز جنبه دردناک دیگری از رویدادهای نوروز امسال است.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، پیش از آغاز سال نو، سه استان گلستان، مازندران و خراسان شمالی به مدت چند روز درگیر بارانی ممتد بود که در نهایت به سیلی سهمگین، خصوصاً در استان گلستان، تبدیل شد. میانگین بارش سالانه در شرق استان گلستان، 300 میلی‌متر است، اما در عرض دو شبانه‌روز در این منطقه حدود 300 میلی‌متر (معادل کل بارش میانگین سالانه) باران بارید و این امر سیلی ویران‌گیر را به همراه داشت.
قاسم تقی‌زاده خامسی، معاون آب و آبفای وزارت نیرو گفته است: «ورودی سیلاب به سدهای گلستان سه برابر ظرفیت مخازن سدهای این استان بوده و براساس هماهنگی صورت گرفته، نیمی از دریچه‌های سدهای این استان باز شده بود؛ چرا که رودخانه‌های گلستان توان کنترل باز شدن تمامی دریچه‌های سدها را نداشتند».
در استان گلستان، رودخانه‌ها، خصوصاً گرگانرود، لایروبی نشده بودند و به این دلیل، سرعت خروج آب از مناطق سیل‌زده کند است. مهم‌ترین اولویت مدیریت بحران در مناطق سیل‌زده استان گلستان در حاضر، تخلیه آب از این مناطق است.
لایروبی نشدن رودخانه‌ها در مناطق بسیاری از کشور نشان می‌دهد، که در سالیان گذشته، مسأله آمادگی برای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی فراموش شده است. در کنار این موضوع، تعرض به حریم رودخانه‌ها، رودخانه‌خواری و ساخت و ساز در مسیل‌ها نیز شرایط را برای مقابله با سیلاب‌های شدید و برق‌آسا، دشوارتر کرده است.
در استان گلستان، غیبت مناف هاشمی، استاندار این استان در هنگام وقوع سیل، و توضیحات متناقض وی و رحمانی فضلی وزیر کشور، حرف و حدیث‌های بسیاری را به همراه داشت و هنوز افکار عمومی قانع نشده که استاندار جنجالی به چه دلیل در شرایط بحرانی در کنار مردم حضور نداشته است. مناف هاشمی که سابقه معاونی قالیباف را در کارنامه دارد و حتی نام وی در پرونده املاک نجومی هم مطرح شده بود، در حالی در استان گلستان حضور نداشت که بارش‌های ممتد از چند روز پیش از آغاز سال نو در این استان شروع شده بود و هواشناسی نیز وقوع بارش‌های شدید و سیلاب را پیش‌بینی کرده بود. برکناری مناف هاشمی نباید باعث شود تا پاسخ به این پرسش‌ها به فراموشی سپرده شود.
 
بارانی که در ربع ساعت، سیلاب آفرید!
بعد از سیل گلستان، سیل شیراز تا این لحظه (ششم فروردین) خسارات زیادی به همراه داشته است. وقوع سیلاب شدید در دروازه قرآن شیراز، به کشته شدن 19 نفر و زخمی شدن بیش از صد نفر منجر شد.
نکته شگفت‌انگیز در سیل شیراز این بود که وقوع بارانی شدید در عرض بیست دقیقه، به سیلی سهمگین منجر شد که تلفات بسیاری به همراه داشت. علت این امر این بود که بستر رودخانه ورودی شیراز در مجاورت دروازه قرآن به کلی نابود و با سیمانی یا آسفالته شدن، تبدیل به مسیر عبور و مرور شده است. این امر که در دهه 80 به وقوع پیوسته باعث شد تا با نابودی رودخانه فصلی، سیلی ویرانگر برخی مناطق شیراز را فرا بگیرد.
رضا اردکانیان، وزیر نیرو در مورد سیل شیراز گفته است که واقعیت این است که رودخانه تبدیل به خیابان شده‌ بود و این امر باعث وقوع سیل شد. اردکانیان گفته که حفظ حریم رودخانه‌ها، مسئولیت وزارت کشور است.
رودخانه فصلی ورودی شیراز، تنها مسیلی نیست که تصرف یا نابود شده است؛ مسیل‌های بسیاری در ایران، وضعیت مشابهی در دهه‌های گذشته پیدا کرده‌اند و رودخانه‌خواری ابعاد خطرناکی یافته است. در کنار این موضوع، لایروبی رودخانه‌ها و مدیریت مناسب آن‌ها نیز جدی گرفته نمی‌شود و بودجه چندانی به آن اختصاص داده نمی‌شود.
برخی مقامات از جمله وزیر نیرو گفته‌اند که دوره خشکسالی تمام شده و ایران وارد ترسالی شده است. اردکانیان گفته است «پس از گذر سال‌های خشک شدید بلافاصله ترسالی‌های شدیدی رخ می‌دهد که باید خود را برای آن آماده کنیم». وی سیلاب چند روز اخیر در شمال کشور را «کم‌نظیر» خوانده که در هر ۳۰۰ سال یکبار احتمال رخ دادن آن وجود دارد!
در واقع، تهدیدات ترسالی از هم‌اینک شروع شده است. تاکنون برای این تهدیدات، آمادگی وجود نداشته، اما رویدادهای روزهای اخیر، زنگ خطر را به صدا درآورده است. دیگر نمی‌توان پیشگیری از سیل و مدیریت آن را جدی نگرفت. سوء‌مدیریت و رودخانه‌خواری شاید در دوران ترسالی شدید، دیگر یک «تخلف صرف» نباشد، بلکه تعرضی به طبیعت و حقوق انسان‌ها باشد که تبعات ویرانگری در پی داشته باشد.