تنش عربی؛ پاداش دیپلماسی نرم

بحرین، عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی، صبح روز دوشنبه، ۱۵ خرداد، همزمان اعلام کردند روابط دیپلماتیک خود با قطر را، به‌خاطر آن‌چه «حمایت قطر از تروریسم» یا «حفاظت از امنیت ملی» خود نامیده‌اند، قطع می‌کنند. عربستان همچنین همه نیروهای قطری را از ائتلاف عربی در جنگ در یمن خارج کرده است.
قطع روابط کشورهای عربی با قطر در حالی صورت گرفته که طی روزهای گذشته، امیر قطر در گفت‌وگویی تلفنی با حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان، بر تقویت همکاری بین دو کشور تأکید کرده بود. روحانی در تماس با شیخ تمیم حمد آل ثانی، با تأکید بر حل مشکلات منطقه‌ای، فرقه‌گرایی را از آفت‌های بزرگ و ‌برهم زننده امنیت منطقه‌ توصیف کرده بود.سه روز پیش از این تماس تلفنی نشانه‌هایی از بروز تنش میان کشورهای عربی و قطر دیده شده بود؛ تنش‌هایی که پس از انتشار سخنانی منسوب به امیر آن کشور (که بعداً توسط دولت قطر جعلی خوانده شد) بروز کرده بود. در آن خبر منسوب به شیخ تمیم حمد آل ثانی، گفته شده بود ایران یک قدرت اسلامی است و عقلانیتی در دشمنی با آن وجود ندارد. به نقل از امیر قطر همچنین آمده بود که آن کشور سفیران خود را از بحرین، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، به‌خاطر تنش‌ها با دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، فراخوانده‌است.
شبکه خبری الجزیره نیز در چند روز گذشته متن ایمیل های هک شده سفیر امارات در آمریکا را منتشر کرد؛ ایمیل هایی که نشان می دهد کشور امارات متحده عربی، تلاش هایی را برای دخالت در ایران، قطر و کویت انجام داده است. انتشار این ایمیل ها به شدت مقامات اماراتی را عصبانی کرده بود.
از میان 6 کشور عربی حوزه خلیج فارس کویت و عمان علیرغم درخواست عربستان از کشورهای دوست خود بر قطع رابطه با قطر تنها با سکوت خود نظاره گر این تنش عربی هستند.
اولین پیامد اقتصادی این تنش بالا رفتن 2 درصدی قیمت نفت و گاز بود البته شاخصها در بازار بورس قطر کاهش را نشان می دهد. بیشتر مواد غذایی مورد نیاز قطر از تنها مرز زمینی این کشور با عربستان تأمین می شود. قطع رابطه این کشور با عربستان و مسدود شدن مرز زمینی قطر نقطه امیدوار کننده ای برای رونق گرفتن رابطه تجاری این کشور با ایران است. این چالش عربی از دو جهت برای کشورمان چشم انداز مثبتی را ترسیم می کند. از جهت اقتصادی بالا رفتن قیمت نفت و گاز می تواند در اقتصاد کشورمان تأثیر مثبتی داشته باشد. در بدبینانه ترین حالت به نظر نمی رسد که شاهد روند نزولی قیمت این دو ماده سوختی تا پایان تنشها باشیم. عربستان نیز به دلیل تحمل مخارج جنگ علیه شیعیان یمن تمایلی به کاهش قیمت نفت ندارد. مورد اقتصادی دیگر چرخش دروازه های بازار مواد غذایی قطر به سمت و سوی صادرات محصولات کشاورزی ایران خواهد بود. این گشایش پس از تحریم واردات کشورهای عربی همسایه از ایران ــ که پس از حمله نیروهای خودسر به سفارت و کنسولگری عربستان در ایران صورت گرفت ــ می تواند رونقی را به بازار محصولات کشاورزی ایران بخشد.
در بعد سیاسی اما، شکاف در اتحاد 6 کشور عربی حوزه خلیج فارس که اخیراً به سرکردگی عربستان به ایجاد جو ایران هراسی در منطقه منجر شده بود یک نقطه مثبت است. مطمئناً نه تنها فشار ماههای اخیر بر ایران از سمت سوی برخی کشورهای عربی با همراهی دولت جدید آمریکا با ایجاد تنش عربی رو به کاهش ناگزیر خواهد نهاد بلکه وزنه ایران در منطقه را سنگین تر و نوعی پیروزی روش دولت ایران تلقی می شود.
احتمالاً عربستان و هم پیمانانش در مواجهه با قطر زین پس سعی خواهند نمود که دولت این کشور را با یک کودتا ساقط نمایند. گزینه کودتا از این رو بیشتر مطمح نظر تحریم کنندگان قطر است که رقابت درونی این امیر نشین مجال این کار را پیش از این فراهم آورده است. قطر گرچه در سالهای اخیر سعی نموده بود در بازی بزرگان جهان نقش پررنگ تری برای خود فراهم کند ولی واقعیت این است که این کشور نیز همچون دیگر امیر نشینهای کوچک خلیج فارس به تنهایی قدرت چندانی در صحنه بین المللی و حتی مخالفان داخلی ندارند. از سوی دیگر بعید به نظر می رسد که دولت قطر قبل از اقدامات اخیر خود در موجهه با اتحاد عربی ــ آمریکایی به عواقب عمل خو نیندیشیده باشد. گفته های روزهای اخیر امیر قطر، شیخ تمیم حمد آل ثانی، در تمجید از ایران و جنبش حزب الله نشان از آن دارد که این کشور سعی دارد از یک سو با استفاده از کارت ایران در تعاملات اخیر عربی ــ آمریکایی به منافع خود دست یابد و از سوی دیگر با تکیه بر قدرت کشورمان خود را در مقابل اَعمال قهر آمیز خشونت بار همسایگان عربش بیمه نماید. احتمالاً پس از این تحریم و اخراج قطر از ائتلاف ضد شیعی در یمن، روند نزدیکتر شدن این کشور به ایران سرعت و استحکام بیشتری می یابد حتی دور از تصور نخواهد بود که در صورت ادامه یافتن تهدیدهای برخی رسانه های عربی منطقه مبنی بر کودتا و آشوب در قطر، بین دو کشور پیمانی حمایتی نیز بسته شود.
نهایتاً آن چه از شکاف عربی خلیج فارس به دست می آید به زیان ائتلاف ضد ایرانی است که عربستان سالهاست به دنبال آن می گردد و از سوی دیگر نشان از موفقیت ایران و دیپلماسی موفق دولت روحانی است. دولت یازدهم در آخرین روزهای عمر خود توانست با رها کردن دیپلماسی تهاجمی و ماجراجویی و پیش گرفتن سیاست لبخند در عین تأمین منافع ملی، شکست پیمان آمریکایی ــ عربی که سایه سنگین خود را در روزهای اخیر و با سفر ترامپ ،رئیس جمهور ایالات متحده، بر منطقه انداخته بود به عنوان نتیجه بلا فصل دیپلماسی نرم، پاداش بگیرد.